Norðanfari - 03.09.1872, Blaðsíða 1

á
Srurlur kfiupendum koslnad-
arlaust; vent árg. 2'fi arkir
1 rd, 32 sk., einstiik nr. 8 sk
si>luJaun 7. hrert.
NOIUUMABI.
Auglýsintjar eru teknar i L/ad-
id fyrir 4 sk. liver lína. Vid-
ankab/öd ern preutud á kostn-
ad hlutadcigenda.
11. ÁR.
AKUREYRI 3. SEPTEfflBER 1872.
M 3T.-38.
POIÍSETI HINS ÍSLENZKA ALIANGIS,
JÓN SIGUIiÐSSON.
(Eptir þjúliblaliinu norska, „NorskFolkeblíd*? l.júní fvor).
Nú þegar Islendingar o|' NÍr'ímcnn eptir
svo margra langra tíina aSskiInaíi falra aptur
aI> umgangast hvorir a&ra, ætlu'm vjer, afc leé-
findum vorutn muni þykja mikils um vert aí>
sj5 mynd1 af 'Jdhi Sigurbssyni, alþingisforseta
og nafnkunnasta og mesta menta Islendinginú
á tímum.
Jt5n SigurSsson, sem kominn er af
hinum beztu séttum á Islandi, er fæddur 17,
júní 1811 á Eyjri viö ArnarfjörS, elba Rafns-
eyri, f Isafjafbaraýslu. Fáíir hans, síra Sig-
uríiur Jónsson, velmetinn mafeur, var prófast-
ur í vestari hluta Isafjarbarsýslu. Hann kenndi
®jálfnr hinu® gáfaíia syni sínum og útskrifabi
hann 1829 Eptír þab varíi Jón skrifari hjá
Steingrfmi biskupi Jónssyni í Laugarncsi, ein-
hverjum hinum frjálslyndasta og fjölfrðbasta
manni á Islandi, og hafbi þar vií) skjalasafn
biskupsins gott tækifæri til aí> kynna sjereina
Etitina á hÖgum ætljarbar sinnar. Ári6 1833
fór hann til Dantnerkur, og eptir aí> hann
haffi tekib fyrsta og annaí) lærdómspróf meí)
mikhtm heibri, fór hann a?) stunda binn mál-
ffæbislega og sögulega embættislærdóm. Jafn-
framt lagfei bann sig kostgæfilega eptir þekk-
mgu á fornöld Noríiurlanda, einkum sögu ætt-
jarbar sinnar, og meb því hann þá þegar án
cfÁ ílj 'hVerír^iö eigrh'/é^a æTlunárvcrV síffvarT
leitafeist hann vií> aí> kynna sjer rækilega allt
ósigkomulag Islands, bæbi á fyrri og síbari
límum, enda notafci hann meb mikilli ibjuBemi
s'<jalasöfnin í Kaupmannahöfn ; og afleibingin
af þessu varS sú, aí> hann hætti vi& ab taka
ooibættispróf í málfræ&inni og snerist aíi öíru
®tliinarverki, sem var ólíkt yfirgripsmeira og
erfi&ara en ætlunarverk skólamannsins; hann
^setti sjer a& starfa eptir bezta megni a&
ffamförum ættjar&ar sinnar — aí> endurfæí-
,ng hennar eptir margra alda neyíi og áþján.
þegar vjer skulttm nú gefa lesendum vor-
ttm stutt yfirlit yfir afskipti Jóns Sigur&sson-
ar af stjórnarmálefnum, þá veríium vjer fyrst
a& minnast lítiíi eitt á þa& sern á undan var
gengi&. Hann byrja&i eigi fyrstur manna;
hann hjelt fram því, er þegar var byrja&. Eins
°g á&ur var getib, kom hann til Kaupmanna-
hafnar 1833. Júlí byltingin var þá búin a&
Vekja hina undiroku&u krapta þjó&anna í Nor&-
Urálfu; undiraldan af þessu haf&i borist til
^anmerkur, þar sem hún kom þvf til lei&ar, a&
rú&gjafarþingin voru stofnu& 1831 og var undir-
rút þeirrar hreifingar, er leiddi til stjórnarbótar-
innar 1849. Ekkert var e&lilegra en a& hinar ólg-
at)di frelsishugmyndir flytlist einnig me& Isiend-
lngum þeim, er stundu&u lærdóm sinn í Kaup-
n'annahöfn til hins fjarlæga Islands, hins elzta
a&seturssta&ar frelsisins á Nor&urlöndum. Einnig
Var hin frjálsa stjórnarskipun Noregs og þær
framfarir landsins, sem stó& í sambandi vi&
hana, farnar a& vekja athygli manna í Dan-
a/örku, Island haf&i í margar aldir fremur en
‘mUkurt annab land f ríki Danakonungs var&-
veut UncJir a|yaldsstjórninni tungumál sitt og
Þi<>&ar me&vitund, sent tengd var vi& mikla
fornöld og ágætar fornaldar bókmentir, og sera
t) I hinu norska bla&i er prentub mynd
Jóns Sigur&ssonar.
jafnt og stö&ugt sýndi í nýjum ritum, a& hún
var eigi snau& af lífsmegni. I stuttu máli
íslenzka þjó&in haf&i á ney&artímum sínum
lifa& þjó&lífi sínu útaf fyrir sig, sem jafnvel
sýndi undir hinni þyngstu ánaub, a& hún haf&i
sínar andiegti og stjórnarlegu lífskröfur. A
18. öld reynir skáldib og náttúrufræ&ingurinn
Eggert Ólafsson (f. 1726, i 1768) me& heit-
asta og hrcinasta þjó&Iegum httgmó&i a& vekja
landa sína til öflugra frankvæmda a& dæmi
hinna frjálsu forfeíra, um lei& og hann held-
ur fram hinu sjerstaldega þjó&erni Islands
gagnvart hinu útlenda, etnkum hinu danska.
Á öndver&ri þessari öld kva& Bjarni Thorar-
ensen (f. 1786, f 1841) ltina íslenzku ætt-
jar&íarsöngva sína, og frá 1829—1832 út gaf
hinfi; .þjó&rækni Baldvin Einarsson tímaritib
„Árniann á Alþingi“ um búna&arefni og stjórn-
arefni. Á árunum 1835—1847 út gaf síra
Tóma8 Sæmundsson, prestur a& Brei&abólsla&
í Fljótshlí&, ásarat ö&rurn fleirum Islendingum
(þar á me&al málfræ&ingnum Konrá&i Gísla-
syni og skáldinu Jónasi Hallgrímssyni) tíma-
riti& „Fjölni“, í frjálslyndum, þjó&Iegum, ís-
lenzkum anda. Af þessu má sjá, a& hi& ís-
lenzka þjó&armálefni var þegar komib talsvert
á veg.
f>a& var um þessar mundir, er Jón Sig-
ur&sson tók a& gefa sig vi& stjórnarefnum.
5>ó menn hljóti í fulluip^mæli a& kannast vi&
þýífngu þetrra rrianna, er nú voru nefndir,
eins og fyrstu vegargrei&enda til frjálslegri
framfara, þá hefur þó varla nokkur þeirra
haft jafn marga hæfilegleika sameina&a, eins
og Jón Sigur&sson haffci, til a& korna málinu
Iengra álei&is. 1841 Btofna&i hann ásamt fleir-
um Islendingum tímarit „Ný Fjelagsrit“, a&
mestum hluta um stjórnarleg efni. I tímariti
þessu, er hann hefur ritafc a& miklu leyti, hefir
ltann teki& fram í mörgutn ritgjör&um skofcan-
ir sínar um stjórnarhagi Islands og hversu au&s-
uppsprettur þess megi nota ásamt ö&ru fleiru.
þessar ágætu ritgjör&ir, sem jafnt bera vott
um fö&urlandsást, kunnugleika og hyggindi
höfundarins, eru efalaust eitthvab hi& ágæt-
asta, er hinga& til heíir veri& ritab um mál-
efni fslands, og hver sem vill kynna sjer þessi
mál finnur þar bæfci maigbrotiö og vel út-
skýrt efni. þa& verfcur eigi nógsamlega tekifc
fram, a& hann talar jafnan mjög stillilega og
án alls kala, þegar hann dæmir um a&fer&
dönsku stjórnarinnar á fyrri og sí&ari tím-
um. f>a& sem rnenn finna í ritum hans, er
hinn frjóvgandi varmi fö&urlandsáslinnar, en
engin ofsa gló&, sem ey&ir sjálfri sjer. En þa&
er skiljanlegt, a& vissum mönnum hafi fallib
þungt hinar ljósu og rækilegu sannanir. fa&
má segja me& sanni, a& tímarit þetta lýsi í
öllu verulegu framförum fslands hin sí&ustu
30 árin.
þegar Island baf&i eptir hinni jafnt veg-
lyndu sem rjeltlátu ályktun Kristjáns áttundá
fengi& sitt nýja alþing, sem var sett jafnhli&a
rá&gjafarþingunum í Danmörku, var Jón Sig-
ur&sson kosinn til alþingismanns í ísafjar&ar-
sýslu og fyrir þetta kjördæmi, hefir hann sífc-
an verifc fulltrúi. Á alþingi, sem haldi& er
anna&hvert ár, var& hann brá&lega mestu rá&-
andi, og alþingi á honum mjög miki& a& þakka
bæ&i fyrir þann þroska, sem þingifc hefir teki&
Og fyrir þafc, a& hann hefir vaki& athygli þess
— 83 —
á yfirgripsmeiri málum, og svo fyrir hiutlöku
hans í umræ&um einstakra mála; en hann var
forseti þingsins árin 1849, 53, 57,65, 67,69.
71, Sumarifc 1851 sat hann sem þjó&kjöwnn
þingma&ur á þjó&fundinum (den konstituer-
ende Forsamling), sem a& konungs bo&i var
kalla&ur saman á íslandi til a& rá&gast um
frjálslegri stjórnatskipun í laridinu. Eins og
kunnugt er, var þingi þessu í mifcjum um-
ræfcunum, eptir beinni skipun dönsku stjórnar-
innar lileypt upp á hinn hro&alegasta hátt af kon-
ungsfulltrúanum, Trampe^reifa, sem þá var
stiptamtmafcur, og haffcir'hann sjer til fylgdar
25 hermenn danska me& hlaínar byssur. fetla
átti líklega aö vera til þess a& skelfa þingifc,
en var& einungis til þess, a& þingmenn urfcu
betur samtaka í því a& mólraæla. þa& segir
sig sjálft, a& Jón Sigur&seon átti sinn mikla
þált í því, hve sta&fast og stilt þingib sýridi
sig; hann var líka einn í nefnd þeirri, er all-
ur þorri þingmanna (36 aí 42) sendi til Dan-
merkur til þess a& færa Fri&iiki konungi sjö-
unda ávarp me& óskum þingsins um stjórnar-
bótina og umkvörtunum um þa&, er fram haf&j
farifc. Næstu ár var hann óþreytandi í því a&
Iosa hina íslenzku verzlun undan einokuninni,
eins og hann líka frá fyrsta má segjast a& hafa
unni& mest fyrir þetta mái, er bráfcum ávann
sjer fúsa fylgd allra skynsamra og þjófchollra
fslendinga, og mætti heldur eigi hjá Dönunr,
þegar kaupmennirniir, sem verzla á Islandi,' eru
frá skildir, eins mikilli mótspyrnu, eins og
kröfurnar, í stjórnarmálinu. Islenzka verzl-
unin var gefin laus vi& allar þjófcir frá 1. apr-
íl 1855. Fyrsta stig til a& undirbúa þetta
liaf&i Jón Sigur&sson þegar stigifc 1843, þegar
hann í Nýjum Fjelagsritum haffci opnafc augu
landa sinna og sýnt þeim hinar ska&Iegu afleifc-
ingar einokunarinnar. Sífcan verzlunin var
gefin laus hefur enginn mælt öflugar en hann
me& því, a& verzlunarfrelsib væri notafc, og
enginn látiö sjer annara um þetta.
En þótt einokuninni væri af Ijett, þá
hjelzt vi& þrefib um sijórnarfyrirkomu!agi& á
Islandi. I Danmörku reyndu menn me& hnú-
um og hnefum a& halda í sín ímyndu&u yfir-
rá& yfir Islandi og Islendingum; og þegar nú
þetta yfirherradæmi skyldi vísindalega gvund-
valla og fast bicda, skrifa&i J. E. Larsen, há-
skólakennari í lögum í Kaupmannahöfn rit-
gjörfc „um Iandsrjettindi Isiands a& undan-
förnu“, og gaf háskólinn hana út sem bofcsrit
um afmæli konungsins 1855. þessu riti, sem
átti a& sanna þa&, a& Island væri me& rjettu
álitifc eins og landshluti, er fyrir Iöngu væri
innlima&ur Ðanmörku, svara&i Jón Sigur&sson
sama ár mefc annari ritgjörfc „um landsrjettindi
Islands“, og hrakti hann gjörsamlega rit Larsens;
enda ljet Larsen eigi framar neitt til sín heyra.
1861, þegar danska stjórnin ætlafci sjer
me& því a& útkijá skuldaskiptin milli Danmerk-
ur og Islands a& ná tiigangi sínnm í stjórnar-
skipunarmálinu, var a& konungsbofci nefnd sett
til a& atliuga fjárhagsmál Islands. I þessari
nefnd var Jón Sigur&sson, og kom þar fram
me& kröfur fyrir Islands hönd, bygg&ar á hinni
sjerstaklegu stöfcu landsins og þeim skilningi,
sem danska stjórnin haffci a& undanförnu haft
á þessu efni, þa& er a& segja, a& Island ætti
opinberar eignir út af fyrir sig og heffci sjer-
staklegar tekjur. Menn voru frá danskri hálfu