Norðanfari - 08.05.1873, Blaðsíða 3

Reykvíkingar ætla þ<5 ekki aS sfofna skólann af
®>gin rammleik, tieldur væniast þeir til ati karl-
ar og konur um land allt leggi fram fje til hans,
svo ætla þeir eba þær a& giöra svo vel a&
''eita tillfigum vorum móttöku, stýra því
nvemig þeim skuli variö, eins og þær ætla sjer
eingöngu aö stjórna sjálfum skólanum. I
tyfsta áliti sýnist þetta vera næsta lollegt fyrir-
Iteki, því menntun Og frótteikur er allrar framfarar
'nótir. En þó vier sjeum stofnendunum samdóma
a& kvennaskóli sje æskilegur, þá álítum vjer
kvennaskóla í Reykjavfk nndir umsjón og
81j<5rn Reykvíkinga meti öllu óiiafandi, eins og
nó hagar þar til, og skulum vjer leitast viö a&
f®ra sannanir fyrir þessu áliti voru. Synir þá
fyrst reynzlan, a& þær yneismeyjar úr sveit-
nnum, sem dvali& liafa f Reykjavík, iiafa f engu
*eki& heimasætunum fram’, því öll menningin
liefir verib innifalin í lítilfjörlegustu reglum fyr-
■t ytri háttsemi, t. d. ab ganga aptnr á bak nt
nm stofudyr, dreltka kaffi me& hvítum ullar
fingravetlingum, er þær niáske hafa sje& innum
Skráargatib einhvern frakkneskan sjóli&a gjöra
nieb íGlace“-glóum, fara á skautmn á „tjörninni“
0. s frv. , en aptur iiafa þær nú gott vit á kaffi-
þvabri og geta „sprcpka&“ dönskuna, svo nú er
Islenzkan þeim ei vi& hæfi, eins og sveita lífi&
yfir höfub cr orbib þeim óge&felt, og tná jafnvel
þakka fyrir, ef Reykjavfkur veran hefir engin
verri eptirköst Vjer láum alls eigi þessum ung-
tingsslúlkum, þó þær tiafi ei þrek til a& sporna
vi& þessum freistinguin Reykjavíkurlífsins, því
þab hefir velt þyngra hlassi en einum óstálp-
n&um stúikukrakka, enda ber flestum, sem þar
hafa veij&,\ saman um, a& loptib þar sje gjör-
spillt af allskonar óþjó&legri sko&un, hverjti nafni
er nefnast kann. Reykjavík er nl. a& því leyti
fnerkileg, ab þar sem a&rar höfutborgir ganga
jafnan f broddi þjó&arinnar í franitakssemi og
frelsi8hreifingum og eru eins og hjarta hennar,
þá er þaö gagnstæfa af Reykjavík a& segja,
en aptur er hún a&setursta&ur Dansksins, þeirra
konungkjörnu, kaffisystra og allskonar oddborg-
araskapar. Á mebal „damanna"* 1 er optast rætt
Utn „rómana“, „punt“, „bnllin* og „selsköp“,
allt Uriddab me& smá sögum um náungann ; til
sveitastarfa þekkja þær eigi, og um sveitalíf er
af me&aurakun me& stnlkunni sem allra minnst
ta'a&, og þá í skopi. En ef stúlkunni veitist sú
»*ra“ , a& mega standa á tileri í „herra - sel-
skapj^, bar sem þeir vel- og há-vel-bornu herrar
■' , ;;"'Uva þorstnnn, þá mun tiún,
. viinræ&ununi um mat og vfn, fá aö
heyra þokkalegan fyrirleslur um Jón Sigur&sson
og hans „fylgifiska“, bændur vora setta f tolii
skynlausu skepnanna, framtaks2 og frelsistilratin-
ir vorar haf&ar í háti, og yfir höfu& a& tala öllu
því ni&ra& er á&ur var henni helgast. Vjer tók-
Utn á&ur fram, a& reykvíkski andinn hef&i velt
þyngra hlassi en einum óslál|iu&um stólkukrakka,
og teljum vjer latínuskóiann gott dæmi þess,
því þa& er vafalaust, a& á&ur en skólinn kom
til Reykjavíkur var miklu íslenzkari blær á hoti-
um og námfýsi og keppni engu minni en nú;
skólapiltar reyndu a& sönnu fyrst a& spyrna á
Uióti þessum vonda anda, en hinn forni íslenzki
andi var á brott rekinn og frelsi skólans brotib
á bak aptur, hinn forni kjarni eyddist; í sta&
glímanna komu „böllin“, í stab hófseminnar of-
uantnin, í skólann kom ný kynslób, fyrir hverja
skólalítib á Ressastö&um var sagan ein, en vjer
höfum beztu vonir um a& þetta breytist sniám-
saman, því nú gengur um land allt sá frelsis
andvari, er einnig hlýtur a& komast inn nm hina
fúnu Og gisnu veggi I a t f n U sk ó I a n s f Reykja-
vfk. Vjer áiítum og a& veran í Reykjavík og
umgengni vi& sta&arhúa liafi eigi átt óveru-
legan þátt í þvf, a& suniir af þingmönnum vor-
um hafa kotni& svo óþjó&lega fram, og þarf eng-
inn a& undrast þetta, því þess eru mörg dæmi
f veraldarsögunni, a& almennt eindregiÖ álit þeirra
borga, er þingin hafa veriö lialdin í, hefir liaft
mikil áhrif á fulltrúana t d st jeitaþingiö í Kaup-
mannahöfn 1661, þjó&fundtipinn í París í byrj-
un 8tjórnarbyltingarinnar miklu o. fl. Oss er
heldur eigi ókunnugt um þær tilraunir, er ut-
anþingsmenn í Rvik liafa gjfirt til þess a& telja
þjó& kjörnum þingmönnum hughvarf.
Ef þa& hef&i framgang, a& fjöldi ungmenna
af hvorutveggja kyni fengi uppeldi f Reyltjavík,
þá mundi skjótt upp renna sú Gnllöld, sem oss
' minnir a& Nutzhorn rábgjafi huggaí i Orla Leh-
mann me& á ríkisþinginti 1869. Hann ba& hann
a& doka vi& ine& valdbo&in, því núna sem stæ&i
i . ■ ■ ,
1) Vjer vitum vel a& nndantekningar gefast í Reykja-
,vfk frá þvt a& kvenufólk þar s|e dan>klunda& og prjál-
samt, en þeirra gætir eigi f margnum.
2) Vjer fíttnin í snmar tal vib manu er kom a& snnn-
an, og hafbi hann hlýtt á tal tveggla ,,þeirra konung-
kjörnn1', og voru þeir þá a& kiuka kolli yflr ab „verzl-
nnarfjelagi& vi& IIúnaflóa“ færi nú brá&nm á hansinn; og
hef&i þeim þó átt a& xenna bló&i& til skyldunnar.
værl ekki eigandf vi& Isl., en þa& þyrfti a&
skapa nýtt. þ. e. dansklynt almenningsálit f sta&
meininga Jóns Siguríssonar og hans fylgifiska ;
og á nú þessi kvennaskóli f Reykjavík iíkiega
a& vera einn þátturinn í e&lisbreyting Islendinga.
— Vjer vonuiTi a& enginn lái oss, þó vjer ósk-
um íslenzkum konum annara og betri forlaga, vjer
óskum a& þær ver&i hjer eptir sem hingab til
bezti og tryggasti vör&ur Islenzkunnar og fs-
lenzks þjó&ernis, sem þær hafa svo lengi boriö
undir tungu og hjartarótum. — £>a& gle&ur oss
a& geta frætt lesendur „Nf.“ um, a& þa& er nú
or&i& alltítt hjer nor&anlands, a& heldri konur
taka tingar stúlkur til menningar, og mun sú
menntun ver&a þeim, án tillits til hins mikia
misinunar á kostnabinum, talsvert farsælli og
notadrjúgari en Reykjavíkuxprjálib.
— þa& tmiíH flestir játa, a& hákallavei&in
á Nor&urlandi sje vei&i sú, er gefi manni fljót-
ast nokkub í a?ra hönd þegar heppni er me&,
enda hefur nú á seinni árum veriö kosta&kapps
um a& efla þann útveg á allar lundir. Hi&
fyrsta vernlega stig til framfara í því til-
liti má eflaust telja þa&, a& af opnu hákalla-
skipunuin myndii&ust þilskip, og er hverjum
Ijóst, sem nokkra hugmynd hefir ura sjósókn og
sjóferíir, a& slík tilbreyting var gó&. A& sönnu
hafa ekki allir happi a& hrósa af þilskipaveib-
inni, því nokkruro liefur iuín or&i& til fjártjóns;
sumiini fyrir sífelt aflaleysi, svo a& tilkostnaí-
urinn ekisi liefur fengist nálægt því borga&ur
því síbur uokkrir vextir e&a ar&ur af eigninni,
og öfrum fyiir slis. En þannig gengur ineb
flesta útvegi matina a& „misjafnt skiptist hag-
urinn“ og mega menn ekki líta á hvern ein-
stakan heldur sko&a heildina og gæta þess, a&
veiöin hefur yfir liöfuö a& tala mikiö þróast,
auk þess sem þilskipunuin er miklu borgnara í
sjóróti en iiinum opnu, og allur a&búna&ur skip-
verja getur veriö langtum betri á þeiin en bin-
um. Menn segja, a& sí&an þilskip komu upp
hafi almennt þrengst um efnahag útgjör&ai manna
0: skuldir aukist, svo ab tilbreyting sú hati haft
óblessun í för me& sjer; en þess ber a& gæta,
a& þa& er e&lileg aflei&ing þess hversu mikib
skipseigendur liafa árlega kostab til a& endurbæta
skipin og þa& sem þeim tilheyrir, enda hafa
þau nú, frá hinum mesta barndóroi í byrjuninni,
náb þeirri fullkomnun á fárra ára fresti bæ&i
hva& lag byggingarmáta og útbúnaÖ snertir, a&
jafnvcl útlendir, sem geta dæmt um þessháttar
hafa dá?st að. þar e& slíkur tilkostna&ur, sem
endpibót skipanna hefnr haft í för me& sjer,
var ofvaxinn efnalitlum roönnum, til þess a& eiga
alla þá peninga í hættu á sjónurn, tiafa menn
fyrir nokkrum árum,— sjerílagi fyrir öruggt for-
vígi hins framkvæmdarsama veiziunarstjóra B,
Steincke á Akureyri — komiö fótum undir þil-
skipa ábyrg&arfjelag, sem nú þegar innbindiir í
sjer alla þilskipa eigendur í þingeyiar- Eyja-
fjar&ar- og Skagafiarbar sýslum Ábyrg&arfje-
iag þetta hefur ekki einungis þann kost vi& sig,
a& sjá meiri bluta af þilskipa eign hvers eins
fjelaesmanns borgiÖ þó slis hendi, heldur getur
það bundi& skipseieerrdur til sarntaka tll a& ráfca
bót á ýmsum vankvæ&um úthaldsins, og viljum
vjer í trausti til þess leyfa oss, a& leiöa athygli
fjelagsmanna a& einu því atri&i í vei&ia&fer&inni,
er oss virfeist umbóta vi& þurfa, en þa& er „há-
kallani&nrskur&urinn“1.
þegar skipaútgjör&in er á þvflíka framfara
stigi og svo miklu tilkostab ættu menn, a& svo
miklu leiti hægt er, a& tryggja vei&ina, e&ur
meö 8amtökutn a& neita þeirra rá&a er hugsast
geta til afc sporna vi& því, setn svo opt hefur a&
boriö, a& hún leggist frá hákallami&úm vornm
um vorvertífcina; en hi& helza ef ekki eina
skilyrfi fyrir því er a& voru áliti, a& takmarka
nokkufc hákalla nifcurskurfcinn frainan af vorvertífc.
þær a&farir vei&imannanna, a& sigla strax f
byrjun vertí&ar þiljubátanna fram á dýpstu mi&,
ef annars er liægt afc komast þangafc fyrir fs,
kasta þar öllum hákallinum sem aflast, hvort
mikill er eía lítill og þær aflei&ingar þessa
nefnil a& vei&in eyiileggst grynnra meiri liluta
e&ur jafnvel alla verti&ina, eru Ijósastur vottur
hve nauísynlegar a&gjör?ir eru í þessu tilliti.
A& þetta í raun og veru sje svo, sannar ekki
einungis vifurkenning flestra ef ekki allra sem
Stunda hákallaveifi lijer á nor&uriandi, heldur
einnig alira þeirra lijera&a, er me& nokkrum
skipastól leggja siund á vei&i þessa; þannig
1) YJer höfiim a& sönnn heyrt a& tillaga um tak-
mörknn á hákalla nifnrsknr&i hafl komifc fram ng verifc
gjörfc n& umræ&uefiii á fundum ábyrgfarfjel., en verifc felld,
án þess þó a& vilji flestra f|elagsmanna veri& hafl kuirnur í
þvi ttliiti; en opt hefnr heillavænlegrim fyrirtækjum svolei&is
vegnafc f byrjuniunl, ex risifc hafa upp aptur og fengifc
vöxt og vl&gang tii hagsæltlar og framfara, og evo msetti
tjius fara nm þetta. Höf.
hafa t. d. fsfir&ingar befcifc um og fengifc konung-
legt bann gegn hákalla ni&urskur&i á vissu svæ&i
um tiltekinn tíma ársins, og Strandasýslumenn.
eptir a& hafa ritafc í biö&in um þab efni, bund-
ist samtaka f hinu sama, og þykir reynast vel
f hvorutveggju verstö&unum, — sjáum vjer því
eigi þörf á a& útlista þafc frekar, heldur einung-
is athuga hvafc menn gætu álitifc a& mælti á
móti því a& flytja hákallinn til lands á þllju—
bátunum framan af vori, og hvafc þa& hefir vi&
a& styfcjast.
Hi& heizta atri&i f þá stefnu er sjáifsagt
þa&, a& ieguferfcin yr&i langt um ar&minni a&
taka bákallinn þegar sjóve&ur leyf&i a& menn
gætu fengifc upp á skipin af lifur. þetta er nú
í fljótu áliti svo, en þegar a& er gætt verfcur
þa& þý&ingarlaust. Me& því a& fyrirbyggja há-
kaila ni&urskur&inn kæmi mafcur því ekki ein-
ungis til lei&ar, a& fiskurinn eigi hlypi fráland-
inu á haf út, heldur mundi haldast vi& á þeim
mi&um sem legifc er á og jafnvel —þar mönn-
um er kunnugt um hversu hann rennur langa
leifc á brá og lykt beitunnar — geta dregist til
grunns vi& legur roargra skipa, ef fs hindrar
afc komast þangafc sem á&ur var legifc og ekkl
hefur verifc skorinn ni&ur hákali til ætis handa
lionum dýpra. Fjelli því vi& þa& burt þa& ú-
liagræ&i, a& menn útiiokist frá vei&inni yfir lengri
e&a 8kemmri tíina, þegar hafísinn rekur upp
fyrir þau mifc, sem ni&ur var skorifc á og skip-
in ver&i a& liggja inn á höfnum a&gjör&alaus þó
leguve&ur sje, e&ur þá a& sigla til og frá, vei&i-
mönnunum sjálfum til skapraunar og öllum út-
gjör&armönnum ti! tjóns. þar næst er athug-
andi, ab mikib styttri timi gengi í hverja legu-
ferfc ef hákall væri fluttur, og gæti þá ekki ein-
ungis lifrar aflinn — me& tilliti'til þess hversu
stuttar og stopular stillingar eru fyrst á vorín
og iiversu opt þess vegna ver&ur a& hieypa til
lands me& lítinn lifrar hlut — jafnab sig nokk-
u& upp, auk þess sem háhallsiiluturinn mundi
stórmikifc bæta skiptin. — þegar nú enn frem-
ur þess er gætt, a& jafnvel þó vertíb þiljubát-
anna eigi byrji fyrr en vi& inngöngu jónímáu-
a&ar, getur liún allt fyrir þa& orf ifc góö eins og
reynslan hefur sýnt og sannab, og þá öllu frem-
ur frá mi&ju maímánafcar sem vjer álítum hæfi-
legt a& binda hákalla ni&urskuríinn vi&; er þá
a& iíkindum ekki einungis þa& unnifc, er aflast
hefur af liákalli og lifur fyrir þann tíma, þar
menn gætu þá álitifc sera byrjun vertiíar og
engu sífiur aflavæntir fyrir ofan dýpstu mi& en
fyrst þegar út væri farifc, heldur eiunig áunnið
þa&, a& þegar fram á vori& kemur eror&inbjört
nótt, si&ur von hrí&srarbylja, stillingar þá betri
og langgæfari, og yfir höfufc a& tala meiri lík-
indi til a& inönnum au&nist grei&ar a& fá lifr-
ar hle&slur, e&ur a& menn þá standi betur a&
vígi bæ&i vegna fss og ve&uráttu a& þrauga við
þa&. Me& ö&rum or&um, a&menn geymi sjer ver-
tífcina þar til tí&arfar og kringumstæfcur gjöra
mönnum au&veldara fyrir a& nota sjer hana, en
liafi þó ef til vill eins mikib e?a meira f a&ra
hönd á mefcan, eins og þó sama si& væri hald-
ib me& hinn takmarkalausa ni&urskur& strax (
byrjun vei tifcar til a& ey&ileggja me& því vei&ina.
Hi& annab sem vjer ímyndum oss a& haft
yr&i sem afsökun gegn því aö fiytja hákall á þil-
bátunum er þa&, a& innanbygging skipanna sem
nú sje, hamli því, þar ( fullum helmingi af rúm-
máli þeirra sjeu fastir lifrarkassar, er ekki mætti
breyta, úr því meiri hluti vertí&ar væri ætlafcur
einungi8 til lifrarafla, og yr&i því nokkur iiluti
skipsins a& vera ónotafcur er kæmi sjer illa fyr-
ir hákalls flutninginn. Slík afsökun viríist oss
lítilsverfc, því a& breyta svo til, a& nókkur hltlti
af kössunum yr&i nota&ur til a& hafa í hákall,
en fljóilega aptur gjör&ir í samt lag, mundi
ekki kosta skipseigendur peninga e&ur fyrirböfn
til muna.
Vjer getum ekki vitafc a& annafc en þetta
tvennt mæli á móti því a& flytja hákall framan af
vertífc, og sjá allir a& þa& er Ijettvægt og þý&-
ingarlítifc móti þeim kostum er breyting á vei&i-
a&fer&inni i hina umræddu stefnu hef&i í för
me& sjer, því henni samfara tmyndum vjer oss
lagfæritigu á því, er nú má telja einn hinn
mesta ókost á afcförum vei&imannanna, þann —
sem áfcur er ávikifc — a& þeir sigla strax í byrjun
vertffcar fram á dýpstu mi& (Strandagrunn) en
skeita ekkert um veifci á grunn mifcutn (Skaga-
grunni og ðlunum vi& þa&) jafuvel þó uiargra
ára reynsla hafi sannafc, a& búu sje viss þar á
mefcan fiskurinn ekki er dregin til djúps með
ni&urskur&i, og me& því ekki einungis stofna
sjer ( þá hættu a& tefla vi& hinn iila vogest
hafísinn og sæta sífeldu ónæ&i og hrakningnm
af honum, jafnvel þó ieguve&ur sje, heldur einn-
ig eiga & hættu a& hrekjast, þegar brá&ir aust-
an hrífcarbiljir bresta á, upp á hinn vofcalega
Húnatióa, e&ur a& öfcrum kosti vestur fyrir Horn-
strandir, til þess má ske a& teppast þar fyrir
(s Yikum eta mánu&um saman, og auk þessa'ef til