Norðanfari


Norðanfari - 21.05.1873, Blaðsíða 2

Norðanfari - 21.05.1873, Blaðsíða 2
ir, og frá því, að flýja eign og óðul. Hún hvetur til, að verja sem bezt yflrstandandi tíma, og vona góðs af ókomnum tíma. I ár er, að sínu leyti, líkt ástatt á íslandi, eins og er á stóru heimili kvöldið fyrir stór- hátíðir. |>á er ærið nóg að starfa, til undir- búnings hátíðinni, eigi hún að geta farið vel f'ram. Nú í ár er aðfangadagur þjóðhá- tíðarinnar., Yerjum honum sem bezt, land- ar góðir! svo vjer þurfum ekki eptirá að bera oss það á brýn, að vjer höfum látið nema sem minnst ógjört af því, sem gjöra þurfti og gjöra mátti, áður en það ár upp rennur, sem líklegast er lil þess af öllum árum, að gjöra stóra breytingu á kjörum vorum, til þess ann- aðhvort að gefa oss stjórnarbót og fríðar frels- isvonir, ellegar hrekja oss af hólma þessum og afmá þjóðfjelag vort. Til undirbúnings þjóðhátíð vorri virðist það veraalveg nauðsynlegt, að beztu menn þjúðarinnar haldi fund með sjer, og getur þá enginn samkomustaður þótt tilhlýði- legri en vor forni fundarslaður, þingvöllur og Lögberg. Áð hvelja menn til að stofna til þessa fundar og sækja hann vel, þarf án efa ekki. þótt einstök rödd í gagnstæða átt hafl heyrst í blaði voru, þá er slíkt ei teljandi. þjóðarheildín virðist fúslega hallast að fund- arhaldi á þingvelli að sumri, og kosningar til þingvallafundar eru almennt ráðgjörðar og sumstaðar um garð gengnar — enda svæfl þá og þjóðin fast, ef henni dyldist, að nú eru hættulegar tíðir. Hamingjunni sje lof, að jijóð vor er þó ekki sá ættleri orðin, að hún láti nú Lögberg autt og þingvöll manulausan — einmitt það árið, sem oss mest á liggur — það sama Lögberg og hinn sama þingv.öll, sem forfeður vorir flykktust á hundruðum sam- an ár hvert, þá er engin sjerleg stórræði voru þó á fe'rðum. Sannarlega eru öll líkindi til, að þingvallafundur vor í sumar verði bæði fjölsóttur og áhugamikill. Mun þar fyrst og fremst rætt verða um stjórnarbót og þjóðhá- tíð, svo sem önnur brýnustu nauðsynjamál þessa tíma, og ítrasta tilraun gjörð til þess, að hrinda málum þessum í æskilegt horf. Til þess að fá gleðilega þjóðhátíð, er það hið fyrsta og verulegasta skilyrði, að vjer þá höfum fengið stjórnarbót, sannkall- aða stjórnarbót. það er á valdi konungs vors, hvort vjer verðum glaðir eða hryggvir á hátíðinni. Eitt orð at vörum hans, eitt já- yrði frá hendi hans, nægir til þess að gjöra 70 þúsundir manna glaðar og fagnandi. .þessu jáyrði er búið að lofa oss fyrir 25 árum, og endurtaka síðan af tveimur konungum. þrír konungar í röð hafa heitið oss jafnrjetti við samþegna vora, sem þeir og hlutu að gjöra eptir kröfu rjettvísinnar og boði samvízkunnar. það gegnir mestu furðu, hve lengi uppfylling þessa fyrirheitis hefur dregist. Eg dirflst nú, að frambera þann spádóm: að konungar vorir hafa — án þess aðvitaþað — geymt uppfylling heitorðsins, til þess að vjer Islendingar skyldum á sínum tíma njóta þeirrar miklu gleði, að öðlast hina konunglegu frelsisgjöf á sjáifri þjóðhátíðinni. þannig skyldi þá íslenzka þjóðin hafa hárómað dæmi þess í sögu sinni: að <■ gott af illu Guð opt leiðir». því þá mundi jafnvel drátturinn stálfur á ýmsan hátt hafa góð áhrif á oss, á sama hátt og gull- ið prófast í eldinum og kraptarnir styrkjast við áreynsluna; auk þess mundi þá og frelsisgjöf- in allra bezt gagntaka þjóð vora til þjóðlegrar endurfæðingar, ef frelsið einmitt veittist með nýárssól nýrrar, upprennandi þúsund ára-aldar. þessi spádómur kann mörgum að verða hneyksli og lieimska, 0g ef til vill fáum trúanlegur; enda þorir jarnvei ekkl spámaðurinn sjálfur að ábyrgjast, nema spádómur hans kuuni að reyn- ast falsspádómur; þvi fremur sem bæði vits- munir og rjettar hugsunar reglur, og líka trú og von íslendinga hefur hingað til orðið til skammar, þá er þeir hafa vogað sjer inp í völundarhús liinnar dönsku stjórnspeki. En svo mikið vil jeg segja, að heilbrigð skynsemi og gott hjarta spáir þessu. Og því stend jeg ei með rjóða kinn, þótt jeg reynist falsspá- maður að framan-talinni spásögn minni — nema ef sá roði kynni að verða af öðrum rót- runninn. — Til þess nú að vanrækja ekkert i þessu efni, og biðja vorn allramildasta kon- ung svo heitt og bjartanlega, svo Ijóst og greini- lega, setn verða má, um frelsisins dýrmætu perlu, áður en hin hátíðlega stund upprennur, þá er víst engin vanþörf á því, að þjóðin komi saman, ekki alþingismenn einir — sem logið hefur verið til stjórnarinnar að sjeu eiustakir æsingamenn, fráskildir þjóðinni — heldur aðr- ir þjóðkiörnir menn af ðllu landinu, tugum saman, svo að full raun geti um leið skorist á því, hvort hjer sje nokkurt þjóðarálit elleg- ar ekki, og þá í hvaða átt það stefnir. Að þjóðin biðji í einum anda, er hið eina rjetta og eina kröptuga. Ilefði svo verið gjört frá uppliaíi, þá hefði frelsið að öllum Iíkindum verið á komið fyrir löngu.— «llarribile dictu». — Og þjóðin biður í einum anda, segi jeg, ef þjóðfundur á þingvöllum, haldinn af kosnum mönnum úr öilum kjördæmum landsins, verð- ur sammála í því, að biðja um frelsið. Og þá höfum vjer og það traust, til^landsföður vors, að hann mildilegast vilji veita oss vora satnlniga, bjartanlegu bæn. |>að yrði sannar- lega konungleg hátíðargjöf á þjóðliátíðinni, og aðalinntakið í hátíðargleði vorri. Frelsisgjöfin er konungsins verk. En — hvílíkt skal vera vort eigið verk á þjóðhátíðinni, landar mínir? Með hverjn ætlið þjer að prýða og einkenna hátiðina af sjálfs yðar ramleik? — Hjer mun það eigavið, að geta þess, hvílíkur athugi ináli þessu hef- ur verið sýndur hingað til. Langt er síðan farið var að ráðgjöra hát/ðarhaldsárið 1874. Ilin uppliaflega uppástunga, sem þingið 1865 aðhylltist, fór fram á það, að roistur væri minnisvarði í Reykjavík til miuningar um landnám Ingólfs og bygging landsins. Hin önnur uppástunga, sem þingið 1867 fjellst á, varáþáleið, að nýtt alþingishús afsteini, með mynd Ingólfs landnámsmanns, skyldi verða reist til endurminningar um bygg- ing íslands. En hvorug þessi uppástnnga fjekk meðhald þjóðarinnar, og samskotin til þessa fyrirtækis urðu mjög dræm, með því líka, að bágt árferði, og þar af leiðandi þröng- ur efnahagur, gjörði þjóðinni það ókleyft að kosta það fyrirtæki, sem að vísu var fagurt og í bezta lagi sæmandi velmegandi þjóð, en gat þó ekki skoðazt sem bráðnanðsynlegt velferð- armál, því fremur sem alþingishús vantar ekki í bráð, þar seoi skúlahús vort hefur hæflleg- an sal fram að bjóða til þingsetunnar að svo stöddu. — Nú með því að frum-uppástungur þessar náðu ekki þjóðbylli, dró það fremur úr áhuga landsmanna í þessari grein. Á alþingi 1869 var víst ekki minnzt á málið. En á síðasta þingi (1871) urðu aptur um það all- miklar umræður, og sýndu þingmenn þar, enn sem fyrri, málinu mikinn og góðan áhuga; en fyrir hinar daufu undirtektir þjóðarinnar sáu þeir sjer ekki fœrt, að gjöra ráð fyrir stór- kostlegum fyrirtækjum árið 1874. En ýmsar uppástungur komu þó fram um það, hvernig verja skyldi fje því, er þá var geflð og lofað — að upphæð nálægt 1600 rd. — og voru liinar helztu þessar: 1. að verja fjenu til að semja sögu íslands; 2. að verja því til að stofna fjelag til íslands heilla; 3. að verja því til að stofna sj óð til styrktar ung- um mönnum í námi, helzt verklegu. En síðasti úrskurður þess, hvernig verja skyldi þjóðhátíðarfjenu, því er goldið var og gjaldast kynni, og hvernig bezt ætti við að sæmaþjóð- hátíð vora, sá úrskurður var geymdur og á- skilinn þinginu 1873. þannig er þá máli þessu komið nú sem stendur. Útsjeð virðist vera um það, að sam- skotin til hálíðarhaldsins verða mjög af skorn- um skammti. j>að em mestmegnis lleykvík- ingar og einstakir þjóðarvinir, sem áunnið hafa það, sem orðið er, og koma samskotin næsta ójafnt niður, þar sem t. a. m. einn fátækitr þjóðar vinur hefur geflð 100 rd., en alls ekk- ert hefur safnast úr fiestum kjördæmum lands- ins. Á þá að ámæla þjóðinni fyrir aðgjörða- leysi hennar í undirbúningi þjóðhátíðarinnar? Svo einkar merkilegur atburður sem þúsund- ára-mótin eru í sögu lands vors, þá væri það samt ekki rjett, eptir málavöxtum, að bríxla þjóð vorri fyrir þetta. Ilver getnr ætlast til stórra fjárframlaga af fámennri, örsnauðri og útsoginni þjóð? Hver geturheimtað frjálslegt, fjörugt og (þroskafullt þjóðlíf af þeim, sem frelsissólin hefur enn ekki runnið upp yflr, sem enn eru skoðaðir sem ómyndug börn eða sveitlægir öreigar, og sem því ekki hafa liaft færi á að reyna á krapta sína, og æfa þá, ekki liaft hvöt til að treysta sjálfum sjer, virða sjálfa sig, ráða fram úr fyrir sig og annast sinn eig- in hag? Ilver sem þekkir þær þungu búsyQ- ar, sem þjóð vor hefur átt að sæta að fornu og nýju af náttúrunnar völdum og manna völd- um, hann mun ekki ætlast til meiri þjöðmenn- ingar nje betra efnahags, heldur en hjer á sjer stað. Sjálfsagt er hvorttveggja þetta enn af skornum skammti. Allt of margir virðast liugsa um það eina, sem snertir munn og maga sjálfra þeirra en ekki um þjóðarheillir; og allt of margir eiga hvorki fæði nje klæði, svo að nægi, og geta því ekkert af mörkum látið. jþannig er það að einu leyti eðlilegt og að öðru leyti sorglegt, hversu litt vjer ertim nú búnir undir hin þýðingarmildu aldamót, sem fara í hönd. Enn skal þetta þá svo búið standa? — skal leggja hendur í skaut? J[w> fjærri fer þ*ví. Gjörum herúp mikið svo þeir Vakni sem enn sofa. Sláum sverð- unum á skildina, svo landar vorir hrökkvi upp þúsundum saman á þúsund ára hátíðinni. Segjum, sýnum og sönnum það að nú fer í hönd einhver þýðingarmesti tími, sem upp yfir ísland heflr nokkurntíma runnið; gjörum það fullljósl að «allt ber senn að svinnum*: þúsund ára tímaskiptin, útflutnings-hamfarirn- ar og kollhríð stjórnardeiiunnar, að nú er hrær- ing komin á mörg þjóðmál, sem legið hafa í dái um aldur og æfl. Köllum svo hátt, að þjöðin heyri og lilýði, að hún ekki skuli láta einstaka menn berjast fyrir sig, brenna og van- megnast fynr hennar sakir, lieldur skuli hún í eiiniin anda sjá súma sinn og stunda gagn sitt, með áhuga og ráðdeild ráða fram úrtorfærum tímans og bendu viðburðanna, og umfram allt haida saman í bróðerni, hvað sem í skerst, og ekkert til þess spara, að hjálpa þjóðarheild- inni til heillavænlegra úrslita. En — hvað skal þá gjöra? hver eru hin heillavænlegu, ákjósanlegu úrslit þjóðmála vorra á þessum tíma? J>au fyrst og fremst, að jijóðinlæri að að treysta Guði og sjálfi'* sjer, svo að hún hvorki örmagnist í stríðinu og drúpi niður agndofa, nje flýi eign og óðul að svo stöddu; heldur haldi áfram að ráða ráðum sínum, og styðja heill sína á ættjörð11 sinni eins og hún getur bezt. Og þetta sta^~ fasta traust, á þá fyrst að sýna sig í því, a framfylgja stjórnarbótinni af alli, eins og a^ur er ávikið, og ekkert til spara. J>ar af leiðn , að leggja þarf drjúgum í þjóhvinasjúð.mn h að kosta framkvæmd máls þessa, ef þarf, t. a- m. með sendiför á konungsfund. Fje voru verður ei betur varið öðruvisi að svo stöddu. Sjálfu samskotafjenu lil þjóðhátíðannnar skyldi — að vorri hyggju — verja á þann hatt, sem hið síðasta alþing hallaðist emkum að. t* að kosta með því sögu íslands. J>a

x

Norðanfari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.