Norðanfari - 28.05.1873, Blaðsíða 2

— 84 —
gspns og si5ma, er álitlegum þrifum Itafa teki& j
á gfuttum tíma, fyrir ótraufia framgöngu ein-
*takra manna. Á þessi fyrirtæki er rjett og
leyfiiegt a& benda og segja: „þessu hefir orf-
i& framgengt þrátt fyrir allar tálrnanir me& liti-
um efnum en gófum vilja, og me& hinu sama
signrsæia vopninu, hinum góöa vilja , mun og
íleira ávinnast til menningar, til gagns og sóma
vorrar fátæku fóstnrjarfiar, ef framsóknarmenn-
irnir lála eigi hugfallast, heldur vinna þa&, er
þeir geta hver a& því, er hann hefir fyrir stafni,
vinna ótrau&ir í því trausti , a& nýir og betri
verkamenn vakni til eflingar fyrirtækjunum, þó
a& þeirra missi vi&, og a& þa& liljóti fram a&
gauga, er vi& rjett rök á a& sty&jast“.
Abalefni& í allri framför vorri um þessar
mundir er áhuginn , áhugi aimennings á því,
a& hann sje skapafur til þess a& taka framför-
nm, a& menn sjeu skapa&ir til þess a& afla sjálf-
um sjer sælu , me& því a& gjöra a&ra sæia.
Áh ugi þessi er því mi&ur ofdaufur enn þá, á-
hugaleysi& of almennt. En hvllíkiir fjarska
mtiniir er þó eigi á fslendingum nú efa var (yr-
ir 40 árum í þessu efni. fiessi vaxandi áhugi
lýsir sjer ánægjulega í mörgum greinum, og vil
jeg nefna til forngripasafn íslands, er svo
margir hafa vakizt á stuttum tíma til þess a&
styrkja, sjálfsagt fyrjr ótrau&a framgöngu for-
stö&umannanna, er eigi hafa láti& sitt eptir-
liggja. Anna& má nefna verzlnnarfjelögin, er
nú myndast vífcsvegar um land , og hafa ná&
þeim þroska, a& undrum sætir á svo stuttum
tíma.
Auk þessa, er vjer lökum til dæmis um
vaxandi áhuga aimennings á sóma sínum og
gagni, má enn nefna bindindisfjeliig og sparn-
afcar8jó&i, og tcljuin vjer þa& hiklaust rimar í
stiga framfara vorra. Biennivínsbindindi& er
óskabarn vort, enafþvf a& þa& á sjer all-marga
taísmenn um þessar nmndir, og talsver&ur á-
hugi virfcist vaknafcur á því máli vífca um Noifc-
urland, viljum vjer eigi vekja frekar ináls á-því
a& sinni, og snúa máli voru afc sparna&arsjófc-
unum, me& því a& hinum mikilvæga tilgangi
þeirra sjó&a hefir enn verifc lítifc lireift f blö&-
urium og því veifer&armáli hefir enn sem kom-
i& er eigi verifc gefinn sá gaumur af almenn-
ingi er skyldi.
f>a& eru þrír sparna&arsjó&ir hjer á iandi;
elztur sá í Norfurmúlasýslu , er stofna&ur var
ári& 1868. Reikningar þess sjó&s komu í Norfcan-
fara þangafc til 1870; stó&u þá í sjófcnum, rúm
2000 rd. sífcan heiir stjórn sjó&sins eigi birt
reikninga hans, svo a& menn vita eigi, hvort
honum hefir íarifc aptur efca fram sí&an. Sparn-
arsjófcurinn í Reykjavík var eins og kunnugt er
stofna&ur í fyrra vetur, og er nýkomin skýrsla
frá stjórn þess sjó&s, um vifcgang sjó&sins á
fyrsta 7. mána&a tímanum af æfi hans; geta
menn eigi annafc sagt, en a& þa& sje áiitlegur
vi&gangur, er 157 eru búnir a& leggja í sjófcinn
6,750 rd. á svo stuttum tíma. þrifcji sparnafc-
arsiófcurinn á landi lijer var stofnafcur um ný-
^Ofc seinasta á Siglufir&i í Eyjafjar&arsýslu.
Stofnendur þess sjófcs eru 8; er einn þeirra
Snorri Pálsson verzlunarstjóri á Siglulir&i, ug
mun hann einkum hafa gengizt fyrir því, a& fá
roenn til þess a& gjörast stofnendur sjó&sins.
Bann veitir einnig vi&töku því, er lagt er í
sjó&inn hvort sem þa& eru peningar efca verzl-
unarvörur. I mifcjum marz efca hálí'um þrifcja
mánu&i eptir a& sá sjófcur var stofnafcur, var
búifc a& leggja í hann 300 rd.
Almenningur ætti a& gefa alvarlegar gæt-
ur afc þessum sparnafcarsjófcum og nola sjer þá;
cru þafc einkum eirihleypir menn fjelitlir en eigi
fjelausir, er þessir sjófcir gætu orfciö a& stór-
kostlegu lifcj, CI1 jafnframt efnafcri mnnnum
á ymsa vegu. Einhleypa fólkifc er vinnufólkifc;
þafc tekur allt hjá húsbændum síntim, þa& er að
fæii lýiur og Bköfatuaíi, og þarf því eigi a&
Jeggja sjer til a&iar naufcsynjar cn íverufatnafc;
hans þarf vinnu fóik afc afla sjer af kaupgjaldi
sínn en þó a& svo sje, er þa& óyggjandi, a&
ef vinnufólkifc er þrififc og reglusamt — annafc
vinriufólk á aldrei neitt hvorki sjer til gamans
nje gagns — þá getur dregifc fcign til muna
af kaupgjaldi sínn. þa& er og víst, ab þetta
gjöra margir sem eru í vinnumennsku, því a&
raargir eru heifcvirfcir í þeirri stö&u, fara vel
me& 8itt, og eyfca eigi a& óþörfu. þeir hafa
því ár livert nokkurn afgang af því, er þeir
þurfa til nau&synja sinna, en hvernig verja þeir
þessum afgangi?
þa& er þrennt til um þa&. þa& er a& verja
afgangi sínum í kindur, því a& hross eru til
ir.eiri kostna&ar en ábata, þangafc til menn kom-
ast eigi framar af án hrossa, eins og er, þá er
menn eru farnir a& búa. Kinda eign er a& vísu
gófc, þá er vel lætur í ári, heppni er me& í skepnu-
höldunum, og ar&urinn af skepnunum í svo háu
verfci;en þetta er allt stopult, og því er skepnu-
eignin etopul eign, og verfcur fátæklingnum þa&
næsta tillinnanlegt og bagalegt, ef hann missir
hinar fáu skcjinur sínar, einatt á þeim tíma, er
þá lítifc sem ekkert ver& er í skepnunni, allra
helzt þá, þegar iijúifc er búifc a& reita sig, til
þess afc gefa meb skepnunni fulla mefcgjöf fyr-
irfram, eins og títt er a& þeir verfca a& gjöra,
er koma skepnum nifcur. Annafc ráfcib til þess
a& nota þafc, er menn komast yfir, og þurfa
eig til bráfcra þarfa, er a& lána þab öfcrum, og
svo hefir margt ifkisdalsvirfcifc farifc, er hjú hafa
dregifc saman , efca menn hafa komizt yfir a&
erffcum eía me& öfcru gófcu móti. En lán þessi
eru sjerlega varhugaverb. Mennirnir eru mis-
jafnir, og þaö reynist einatt svo, a& óspilun-
armennirnir, trassarnir og eyíslumennirnir, er
aldrei ver&ur neitt vi& hendur fast, erú manna
áleitnastir me& ián, og fúsastir til þess a& lofa
öllu gó&u um, grci&sluna á láninu og aukaget-
um, ef til vill, fyrir tillátsemina a& lána sjer;
en er til kemur me& Bkilsemina, ver&ur minna
úr fyrir slíkum mönnum ; á þá sá, er lanafci,
einatt eigi annars úrkosti , en lenda í ragi og
þrasi frain og aptur, til þess a& hafa eitihvab
er kostur er á, heldur en ekki neiit, efca þá
mis3a alveg af sínu. þa& er því mjög vi&sjár-
vert, a& hagtæra því til lána, er menn eignast
og þurfa eigi á a& halda í bráfcina , því auk
þess sem þa& er viíbúifc , a& (átæklingurinn
mi8si alveg á því hib liila, er hann hefir dreg-
i& saman, og þa& því fremur, sem þa& er alls
eigi tí&kanlegt, a& gefa skýrteini fyrir því, þó
a& mcun fai fáeina daii tii láns, þá missir hann
all opiast vextina af því, er hann lánar , og
á þó hver fulla heimting á vöxtum af láni, eins
þó a& þa& sje lítifc, eins og þó a& þa& sje
mikið, því a& þa& er alinennings sko&unin, a&
þafc sje eigi nema tillatsemin, a& lána nokkra
dali, úr því a& þeir eru til, og þykjast þeir, er
fá lánib, gó&ir, ef þer skila því aptur, eins og
þeir fengu þa&, enda má optast þakka fyrir ef
smálán fást þannig refjalaust.
þá er seinasta úrræfcifc me& eigur sínar, a&
geyma þær sjálfur. þetta er eigi heldur gott
rá&, því auk þess sem hættan er ávailt, a& menn
grípi til skildinga sinna, ef menn hafa þá sjálfir
undir hönduin, til þess a& verja þeirn annafchvort
til óþarfa efca a& lána þá óáreif anlegum mönnum,
þá er þa& mjög svo óhyggilegt, og meira ab
segja rangt, a& láta þá liluti eigi bera sjer arfc,
er arb geta borifc. Sá sem lælur skildingasína
liggja á kistubotni, og notar sjer eigi afc koma,
þeim á óhultan stafc, þar er þeir bera honum
ar&. sýnir rnefc því, a& hann elskar peningana
fyrir sakir sjálfra þeirra, og eigi vegna þeirra
nota, er hann getur haft af þeim, þá er hann
þarf vifc, og þess ar&s, er þeir geia fært lion-
um, og þetta er jafn heimskulegt eins og þa&
er ódrengilegt.
Eitihvafc af þessu þrennu, er nú hefir vcr-
i& talifc, hafa menn þó oríib a& gera vi& þafc,
er menn hafa dregifc til muna hingafc lil, þó
a& alit hafi verifc iilt; en nú eru menn eigi
lengur bundir vi& þa&, því u& nú er korninn
h!nn fjör&i vegur, til þess a& hagtæra eigum
símim , og segi jeg y?ur þa& satt, einhleypu
landar, er liafifc skildingaráfc, efca komizt fi#,n'
vegis yfir skildinga, a& þjer getifc engan veginn
varib þeim hyggilegar en svo, a& þjer seti'fc
f sparna&arsjó&ina. þcgar y&ur áskotnast einn1
daiur, þá er a& koma honum í sparnafcarsjó&,/
inn, og bæta svo öfcriim vi& og hinum þrifcja»
þá er húi& er a& draga þá saman. I sparnafc'
arsjn&num fer veltan af skildingunum, þessi ú"
lukkans annmarki, sem er á þeim, þá er þj6r
hafifc þá sjálfir handa á milli ; þar verfca eig1
heldur hætturnar, pest, lungnabruni og bólgu-
sótt eigum yfcar afc fjörlesii, eins og skepnun-
um y&ar; úr því a& skildirigar y&ar eru komu'
ir í sparna&arsjófinn, þá narra eigi mjúkmálgíf
órá&smenn þá út úr yfcur, til þess svo a& skap-
rauna yfcur á eptir, og hælast um hvafc þeif
vorti naskir a& flá y&ur og slá yfctir fyrir daln-
um. I sjó&nom verbur eigi heldnr skildinguni
yfcar stolifc, eins og stundnm er gjört frá þeiiU)
er geyma þá sjálfir; eigi Jtrandar þeim þar
heldor iiúsbruni, en aptur bera þeir y&ur þar
ávallt hæfilegau ar&, svo iengi sem þjer eigi&
þá í sjó&nurn, og þó eru þeir þar til taks hve-
nær sem yfcur liggur á, hvort sem þjer veikist
Og þier þurfifc þeirra til þes3 a& leita y&ut
heilsubólar, e&a þjer þurfi& þeirra fyrir bústofn,
þá er þjer farib a& eiga mefc yfcur sjálfir; og
vona jeg svo a& y&ur skiijist, a&þjergetifc me&
engu móti varifc betur dal og dal, er þjerkom*
izt yfir, en svo a& þjer komifc þeim í áreifc'
anlega arfcbererandi geymslu, þaf
semþjereigifc kostáab fáþá aptur»
hvenærsemy&ur liggur á, oger þetta
tilgangur sparna&arsjó&anna,
(Ni&urlag sí&ar),
VELMEIN T RÁDLEGGING.
f>a& er þegar orfcib hljó&bært, a& snm af
okkar göfcu yfirvöldum sje farin a& amast vi&
þjó&vinafjeiaginu ístenzka. Og rnmir bera sjef
jafnvel í munn, a& farib sje a& kalla einstaka
menn fyrir rjett; útaf þvf a& þeir iiinir sömU
hafi látifc sjer þau or& um munn fara, a& þeif
vildu vera fjelaginu hlynntir, ílvafc nú þessuui
blessufcu yfirvnldutn — sem hafa Ijós þekking'
arinnar og lykil vizkunnar í hendi sjer — geiuf
þótt a& þjóðvinafjelaginu, á me&an þafc er varla
nema nafnib tómt — og naumast muuii yfif'
völdin þekkja þa& neiria a& nafninu — og ®
me&an þa& er ekkert farifc a& sýna sig í verkinii
— er mjer sem fáfrófcuin almúgamanni mefc ölln
óskiljanlegt. þa& skyldi þá vera nafnifc, seni
þau hneykslufcust á, og þykir mjer sennilegast
a& svo sje, því cnginn iiefir getib þess, afc fje-
lagifc hafi gjört nokkub cnn, hvorki íllt nje golt-
En hvafc sem svo uin þetta er a& segja, þá vil
get nú einlæglega og af heilum hug, rá&a ykkur tú
þess Islendingarl a& þi& liæitifc hreint og beint
vifc þetta þjó&vinafjelag. og kastifc nafni þe°s í
gleymskunnar eil'fa djúp, svo þa& verfci enguiri
framar a& hneikslunaihellu, því til hvers’er a&
eiga meira vi& þafc , þegar yfirvöldin okkar,
minnihlutamennirnir á alþingi, og máske stjórn'
in sjálf, em á móti því. |>afc væii heldur ieyn'
andi, a& koma á fót ö&ru fjelagi, — því fje'
lagslausir mega Islendingar ekki vera — sem hj®‘*
{> j ó & f j a n d a f j e I a g, e&a einhverju öfcru þess-
lei&is nafni, sem ekki hneiksla&i yfirvnldin e*a
stjórnina. þætti mjer vel til falli&, a&einlivera
minnihluta mönniim gengist fyrir stofnun ÞesS
— máske sjera þórarinn í Görfcum, af því liunn
hefir ritafc svo mikib á móti þjó&vinafjelasinn *
eTíinanum“. Hver veit nema sum yfirvöldu1
okkar, fengjust til a& ganga í þetta fjelag. P°
þau hafi ekki sýnt sig svo fjeiagslynd hinga®
til. Og hver veit nema stjórnin yrfi ekl‘‘
ÍÚ8 á a& styikja fjelagifc, þegar þafc vaeri k°m
i& á fót, þó llúll afc undanförnu liafi ver.fc held'
ur treg á, a& styikja fjelags-lega \ifcbiufci U
lendinga. En hvernig eetn um þa& fer, þá iw-