Norðanfari - 17.06.1873, Blaðsíða 1

StHflur kaupendum kostnad-
Q,'Iaust; verd árg. 26 arkir
^ rd 46 sk'j einstök nr. 8
sÖlulaun 7, hvert.
SORBAIHAKI.
Autflýsini/ar m u Utknar i ílact-
id fyrir 4 sfc. /<( «/■ /*';//;. Vid-
aukablad eru pientiid á kustn-
ad hlutadeigenda.
13. ÁH.
Alit manna á ströndum um stjórn-
ARÁSTAND ISLANÐS.
^egar vjer lásum „HugveUju“ noklairra
^estliibinga í Noifaniara 3. júní 1872 fóruin
vjer, fleiri enn áfcur, afc finna iijá sjálfum oss,
BÍt þorf vreri fyrir oss alla Islendinga aí) ljúka
"pp augunum og líta f kringum oss; vjer höf-
uni sí?an leitast vi& af) skýra hugsjón vora um
tá „sögulegu rás vilburfanna“ sem stjórn Dana
Scgir af> væri búin af) innlima Island í Dan-
tnörku, eptir því setn oss skilst. Oss er farib
leifast eplir því, at> fá ab vita, hverjir þess-
>r vitburbir eru; því vjer iiöfura alltaf búistvif)
°g vonast eptir, ab stjórnin og hennar sinnar,
•nundu þá og þegar gjöra skýra grein fyrir þeim
°g rás þeirra, ef þeir væru til í sögunni, þar
vjcr annars neytumst til ab álíta þetta ástæbu-
InuBt lijal, þó a því virfist ætlast til ab strandi,
l'in mest umvarbandi rjettindi lands vors um
6konmar aldir; en oss virbist sem þjófsinnar
vorir hafr fært sterkar ástæfur fyrir liinu gagn-
Mæba. Engin upplýsing eba ástæba heiir enn
Loniib fyrir augll vor frá stjóin Dana, nje hin-
Utn auinkunarverf a rninni hluta alþingis, og fór-
Um vjer þá ab leila, og fundum ab eins Og
homumst ab þeirri niburslöbu er nú skal greina:
1>Ó konungur Dana, Kristján 9. vilji oss
vel, eins og þeim Islendingum ber saman um
sem persónulega hafa átt tal vib liann, og þó
Lann liafi heitib oss, ab aubsýna oss „sömu
velvild og sama rjettlæti“ og öfrum þegnum
8íuurn, þá virbist reýnslan vera farin ab sýna,
ub bann geti ekki vitab hvab hann á ab viija f .
tvf tilliti, vegna ókunnugleika hans á öllu sönnu
°g rjettu rjetlar ástandi voru, og verfur því ab
8já þab allt meb annara augum, sem menn kalla,
°g því ríbur þeim mönnum, sem konungurinn
•rúir bezt, á því, ab villa ekki sjónir fyrir hon-
Um, og láta ekkert hrekja sig frá sannleikan-
Uni, þvf sannleikuriiin hlýtur ab sigra á sínunr
Uma.
Eiidrekur konung 7. lýsti yfir því, önd
Verblega á áiinu 1848, ab hann sleppti alveldi
þvi er febur hans liöfbu haft nærfelt í 200 ár
ýfir hinu danska ríki og öbrum iandshlutum cr
teir höfbu yfir ab segja í hendur þeim þjób-
fjeliignm sem hlut átm ab máli; enda átti liann
ekki meb ab fá þab öbium en þeim, sein liöfbu
fengib hinum fyrsta alvalda konungi þab í
hendur, og einir gátu átt þab meb rjettu. Jafn-
franjt fann hann þab ab nú þurfti ab semja vib
hvert þjóffjelag^sjer í lagi um þab, hvernigþessu
Valdi og þessum etjóinarrjetti, sem þjóbfjclögiu
nú áttu, skyldi svo skipta milli iivers fyrir sig
og konungsins, ab bábum hlutabeigendum yrfi
til heibur8 og heilla í bráb og lengd; hann kall-
abi því þjóbkjörna menn saman, er skyldu —■
ásamt þeim er hann sjálfur kaus vegna kon-
Ungdómsins — semja uin þetta allsherjarmál.
Ab liann hafi ætlast til ab svo væri gjört í
hverju þjóbfjelagi fyrir sig, sýnir hib alkunna
konungs brjef 23. sept. 1848, og auglýsing haus
28. janúar 1848, þar segir konungur svo:
Til þess ab koma inebferb alsherjarmála
landsins í þab horf, sem vor heittelskabi fab-
ir, Ivristján konungur iiinn 8. liafbi fyrirhugab
.......á þann háit ab haldast rnegi frelsi
hvers landshlula sjer í lagi og jafn-
framt samhand þeirra til einnar lieildar, höf-
um vjer áseit oss ab undirbúa slíka stjórnar-
akipun, sem hæbi verndi óraskanleg rjettindi
Vorrar konungstignar , og jafnframt tryggi
Uelsi hinna kæru og trúiyndu þegna vorra
állra saman, og sjerstök rjettindi og
AKDREYRl 17. JÚNl 1873.
gagn innbúanna t hverjum lands-
h 1 u t a“.
Hjcr er öllum gefib jafnt og hjer í liggur
óbeinlínis konunglegt bann móti því, ab eitt
þjóbfjelag setji sig yfir annab, nje hindri gagn
og frelsi annars í öllu Dana veldi. Síban í
auglýsingunni eru lagabobin um rábgjafarþingin
í Danmörku og lilskipun um alþing á Islandi,
sett jafnhliba í tilliti til breytingar þeirrar sem
á þeim kynni ab verba vib stjórnarbreytingu
þessa. þanr.ig er allt senr frarn fór á þeira tíma,
á meban konungur gat neytt valds síns og
vilja, órækur vottur þess, ab liann áleit þab
eina rjett sem rjett var, sem sje: ab öll þjób-
fjelög í öllu iians veldi, skyldu hafa jöfn rjett-
indi og jafnt stjórnarvald, og hvort fyrir sig,
semja um skiptinguna á þessu valdi og öllum
þjóbrjettindum; ella varb engin sambandstrygg-
ing fengin; því þjóbvináttu undir einum yfir-
herra verbum vjer ab álíta hib tryggasta sam-
band ýmsra landshluta í einu ríki; en þjóba
vinátta getur því ab eins átt sjer stab, ab þær
hafi jafnrjetti. Jafnsnart og liib danska þjób-
fjelag fjekk meira vald, meiri hluttöku í stjórn-
og fyrirkomulagi sinna eigin mála, tók hún í
samvinnu meb stjórn sinni, ab nota þab til ab
liiudra önnur þjótfjelög frá ab ná samningum
vib konunginn, en leitabist vib ab ná því valdi
til sín, sem önnur þjóbfjelög áitu meb rjetti,
a& Gubs og manna rjettum lögum; og hyggjum
vjer ab Danmörk Iiatí misst hertogadæmin vegna
sliks gjörræbis. Hvert þab ríki sem er sundur-
þykkt í sjéfíu sjer, hlýtur ab eyíast. þ>ab virb-
ist fyrir augum opib ab siíkt var meb öllu
heimildarlaust; því engin sá var til er slíka
heimild gæti gefib, nema þjóbfjelagib sjálft;
konungurinn gat þab ekki meban hann var al-
valdur annabhvort varb liann ab halda valdinu
sjálfur eba skila því rjettum eiganda, því þjób»
fjelagi sem hlut átti ab máli, en engu öbru;
en hvert sjerstakt þjóbfjelag mátti skipta valdi
þessu ýmislega, eba gefa þab allt einum manni
eba fleirum eptir vild sinni; en til þess varb
ab gjöra löggildan samning eba sáttmála, elleg-
ar fullkouiib afsalsbrjef, og kalla menn slíkt
ýmist grundvallarlög, stjórnarskipunarlög eba
stjórnarskrá. Konungarnir þiggja vald
sittaf þjóbunum, en þjóbirnar ekki
af konungunum. þetta má engin mabur
í hverri stöbu sem hann er, láta sjer gleymast.
t>ó Danmerkur konungur aldrei inissi Is-
land á sama hátt og hcrtogadæmin, þá vonum
vjer ab þeir menn sjeu tii, sem svo þekkja
sögu Danmerkur ogjslands, ab þeir geti sann-
ab þab af sögulegri rás vibburbanna, ab hib ís-
lenzka þjóbfjelag sje bæbi sjerstakt meb sjer-
stökum landsrjettindum í fyllsta skilningi, og
sjerstöku lullkomnu þjóbfjelags valdi, sem þab
á eitt fullkomib vald til ab rábstafa ab eigin
vild, og enfremur, ab þab, eigi fyrir löngu, hafi
verib konungslaust, og máske sje þab enn, í
fyllsta löglegum skilningi. Frá því þab byggb-
ist 874 og til 1262 var þab konungslaust, og
er mestur hluti þess tfma talin gullöld landsins.
þá tók þjóbfjelag þetta sjer útlendan konung,
sem Iíka var konungur annars þjóffjelags, og
rjebi hib íslenzka þjóbfjelag öllum skilmálum
vib þá stjórnarbreytingu, og skipti sjálft stjórn-
arvaldinu og rjettinum milli sín og konungsins
Árib 1662, tók Hiniik Bjelke höfubsmabur eiba
af íslendingum í Kópavogi um ab hafa Fribrik
3. Danakonung fyrir konung sinn og nibja hans
í beinan karllegg þá er konungar yrbu, eu ekki
fjekk hann af þeim þá eiba, fyrri en hann lof-
r~97 ~
M S5.-S8.
abi þeim ab engu skyldi verba breytt f lögum
og landstjórn án vilja þeirra; enda voru kon-
ungalögin, sem ákvábu alveldi þessarar konunga-
ættar, aldrei lögleidd hjer nje vibtekin, þú al-
veldib kæmist bjer á smátt og smátt án samn-
ings og laga, og þjóbfjelagib væri opt ranglega
svipt rjetti sínum, og þab yfir skyldu fram eyrbi
vib konungaiögin, meban þau giltu nokkurstab-
ar og jafnvel lengur. En fyrir sögulega rás
vibburbanna, gengu þau alveg úr gildi: Frib-
rik 7. afsalabi sjer einveldinu sem þau ákvábu
konungsættinni. Nú þar engin var til sem ept-
ir lögum þessum mátti erfa hib danska ríkl
cptir hann, varb ab leita ab annari konungs-
ættar uppsprettu, eba sundra hinu danska ríki,
eba leggja þab saman vib annab. Hib danska
þjóbfjelag kaus hib fyrsttalda fyrir sjálft sig, og
bjó sjer til ný lög um konungserfbir o: ríkis-
erfbalögin 1855, og hafa þau hvorki verib birt
á máli voru á Islandi, nje lögb fyrir fulltrúa-
þing þjóbarinnar lil samþykkis; nei ekki einu
sinni ab þegib hafi verib, þó vjer höfum boblst
til ab viftaka þau löglega. Vib dauba Fribriks
7., urbu þjóbfjelögin sem hann hafbi ótt yfir
ab rába, alveg laus vib hina fornu eiba febra
sinna, og voru þá, ab hinu dani-ka undanskildu,
sjálfrá-b um, hvern þau tækju til höfbingja yfir
sig. þab hefbi verib óeblilegt og heimildarlaust,
ef hib danska þjóbfjelag hefbi ætlab sjer ab á-
kveba nokkub um þab ab oss fornspurbum. Hin
íslenzka þjób hefir kannast vib Kristján 9. sem
konung sinn, en ætíb mcb skilyrbum, og hana
hefir viburkennt oss eem þegna sína; efl allt
þetta er í lausu lopti, því hvotki hafa skilyrbi
vor verib uppfyllt nje ab þeim gengib, og því
vantar þann sáttmála og samning, sem aldrei
má án vera milli konungs og þjóbfjelags ef
nokkur lögmæt stjórn og skuldbindandi löggjöf
á ab hafa stab. Vjer höfum fyrir fulltiúavora
gjört allt sem oss er mögulegt, án þess ab hindra
gjörsamlega alla framför lands vors og þjóbar,
til ab koma þessum samningum á, og hefir þá
verib mibab vibjstjórnarlög og rjettindi þegnanna
í abalríkinu, því ekki þótti sæma ab fara fram
á meira, þó þjóbfjelaginu væri þab í sjálfsvaldi;
en ríkÍ8þing og stjórn Dana, hafa hindrab þessa
samninga, og nokkrir íslenzkir menn hafa gjört
sig svo heiniska, ab hindra þá hvab mest; því
hefbu allir fulltrúar vorir verib samhljóta um
hin sönnu rjettindi vor, og hinir konungkjörnu
jafnan fylgt sannleikanum þá virbist oss varla
efamál, ab löggildur sáttmáli meb fullu ástrfki
væri ákomin á milli konungs og hins íslenzka
þjóbfjelags, og á milli vor og Ðana; og hafa
slíkar samninga hindranir, gjört hinar sorgleg-
ustu tilraunir ab sundra hinu danska ríki, þvert
á móti öbrum abal tilgangi liins hásæla síbasta
erfbakonungs vors, þegar hann afsalabl sjer
alveldi febra sinna.
þab er harla bagalegt og lcibinlegt fyrir
hvert þjóbfjelag sem er, ab þurfa og vilja fá
höfbingja yfir sig, og fá hann ekki ; án þesa
verba engiu gild lög gefin því þó fulitrúa þing
þjóbarinnar sje einfært um ab búa til lögin —
og engin annar getur verib færari um þab —
þá geta þau ekki náb fullu gildi, nje ortib ab
fullum notum, nema sá, sem þjóbin hefur fengib
framkvæmdarvaldib í hendur, a: þjóbstjórinn,
treystist til ab framkvæma þau og samþykki þau ;
þetta er stabfesting laganna. Vjer skiljum þvf
ekki ab nokkurt þab lagabob hafi komib út
hingab til, undir nafni Kristjáns 9. Danakon-
ungs, handa fslandi, sem hafi skuldbindandi
| krapt til hlýbni, cema eí þab væri óbieytt eina