Norðanfari - 16.09.1873, Blaðsíða 1

/• kawpenrhim kostnnit-
°’loiiatj igrd érg. 'ití arkir
* 41! sk,, einstök nr, 8 sk,
Stílula,in 7. hvert.
HÍOftÐANFARI.
Auijlýsingar eru tclntar i bla<f-
id fynr 4 sk. hvtr lina. Vid-
ankablöd eru prett^ud (í kostn~
ad hhitudt'Mjenda
AlS.
AKOREYRI 16. SEPTEfflBER 1873.
M 41.-4«.
U r brjefi dagsettu 27. júlí 1873.
í iitgjörff'minni íNorlanfara 1873 nr. 37—38
jeg bibja ybur ab leifcrjetta þessar prentvillur.
»18. 103 2. d. 17. I. ab of: Hitárdalr les Hitardalr.
■— - - 10 og 11 I. ab neban: mikil les mikit.
*'"■ — - - 22 1. a& ne&au : ord/iogi les ordhögi
' ■— 3. - 10 - - — laust — lant.
- - - 38 - aí> ofan: illgirni — illgirnis
ls> 104 1.- 28 - ab ne'b: opbruþar— cpprnþar
" — 2.-18- aí> ofan: eigid — eigi d.
— --23-- — scrpdr ■— scrydr.
^e if> r j e 11 in g! í Norbanfara 1873 nr. 39—40
bls. 109 3 d. 29. 1. a. o 28 000 Ies 3,300 rd.
Ul
FRA ALþlNGI 1873,
(Framhald af nr. 39—40).
Alþingivar lokib 2. ágúst, eptir aí> þa& haf&i
elabi& 33 virka daga, og er þetta hi& skemmsta
lí*ng sem haldit hefir veriíi hingaíi til. Eptir
a& jeg rita&i seinast frjettir frá Alþinginu, 18.
h m. fjölgabi eigi málum, og eru þa& því alls
■14 mál sem komib hafa til nefndarkosninga og
^gBkipafcrar me&fer&ar á þcssu þingi. Af hin-
10 konunglegu málum, sem á&ur eru talin,
ná&u a& eins 2. me&mæli þingsins, og voru sam-
bkkt, me& svo sem engum breytingum anna&
6,r> ábyrg& fyrir eldsvofca á Reykjavíkur kaup-
Bta&, og hitt um ýms hlunnindi fyrir sparisjáfci.
Binum 8 stjórnar frumvörpum hralt þingifc af
yö'sum ástæ&um, e&a rjettara sagt, rje&i frá a&
■'baij nas&u lagagildi a& sinni. Mun þa& hafa
tafcifc mestu um afdrif frumvarpanna, a& þing-
^enn hafa eigi í þetta skipti vilja& láta hafa
BiS fyrir ginningarfýfl hinnar dönsku stjórnar,
°g var því ekýrt og skorinort lýst yfir í ræfcum
Bumra þingmanna, og enda í nefndar álitunum.
Af þeim fjórum málum sem komu frá þjófc-
at>nnar og þingmanna hendi, var stjórnarskip-
l,bar málifc í broddi fylkingar, og skal því fyrst
f>eta úrslita þess. Nefndin sem kosin var í
^álib , samdi algjörfca stjórnarskrá fyrir
^sland, svo sem farifc var fram á í ávarpi
bingvallafundarins, og ýmsum bænarskrám frá
bjerufcum. Stjórnarskrá þessi er snifcin cptir
Btjórnarkrárfrumvarpi alþingis 1767, og skal því
bjer a& eins getifc þeirra atri&a, hvar í hdn vík-
,J|' frá tjeíu frumvarpi, og hinum öfrum stjórn-
ai'skrár frumvörpum sem komifc hafa frá þing-
ihu.
Hinar helztu breytingar á stjórnarskránni
6|h í fyrsta og öfcrum kaflannm, sem snerta
Banrbandi& - milli íslands og Danmerkur , og
Btjó rnarfyrirkomu!agi& hjer innanlands. Fyrsta
^reinin er reyndar alveg ný, en kemur þó heim
bíe&i vifc frumvarp þjófundarins 1851, og fyrsta
Uþpástuiiguatrifci þingvallaíundarins í ár. Hún
h>jófc ar svona:
„Island hcfir konung og konungserí&ir sam-
an vi& Danmörku„.
í annari grein er rætt um konungserf&ir,
trúarbrög& konungs, stjórn ríkisins í forföllum
h°nungs o. s. frv. og svo á kve&ifc a& þær
^'einir í hinum endursko&u&u grundvallarlögum
b'önmerkur ríkis, sem um þetta hljó&a, sjeu
^star vifc stjórnarskrána og gefnar út sem lög
ter á landi. Nú hafa í hinum eldri stjórnar-
8hrám, sameiginleg mál íslands og Danmerkur,
Veri& talin upp svo nákvæmlega sem unnt er,
eins þau mál sem sjerstaklega eru fyrir ís-
en hvorutveggju þessu er nú sleppt og
grein sett í stafcin, sem er 4. gr. stjórnar-
rinnar, og hljó&ar þannig:
»Uver önnur mál en þau, sem um er rætt
í 1 og 2 gr. (þ. e. um konung og konungs-
crffcir m. fl.) skuli vera sameiginleg mefc fs-
landi og Danmörku, og á hvern hátt Island
skuli taka þátt í þeim, skal komifc undir sam-
komulagi.“
Annar kafli stjórnarskrárinnar, sem höndl-
ar um konungsvaldifc, og stjórnarskipanina hjer
innanlands, er nú þannig breyttur afc þar sem
í hinum eldri stjórnarskrám, hefir veri& gjört
ráfc fyrir ráfgjafa, efca erindsreka fyrir Island,
í Ivaupmannahöfn — þá er nú stungifc upp á,
afc skipafcur sje jarl yfir landifc, sem hafi hifc
æfcsta vald á hendi í umbofci konungs (9. gr.).
Jarlinn skal stefna saman alþingi og slíta því,
fresta fundum þess , kvefcja þafc til aukafunda
o. s. frv. Svo getur hann og stafcfest lög og
stjórnar ráfcstafanir, veitt leyfi og undanþágu
frá lögutn o s. frv., allt eptir því timbo&i sem
konungur veitir honum til þessa. Undir jarl-
inum skal standa stjórnarráfc, sem hafi á hendi
landstjórnina mefc fullri lagaábyrgfc fyrir alþingi.
þ>etta er afcal inntak annars kafla stjórnarskrár-
innar, sem skipt er í 15 greinir.
þrifcji kaflinn er um skipan alþingis, og
kosningarrjett og kjörgengi til þess: þ>ar ,er
skiptingu þingsins í efri og nefcri deild haldi&
óbreyttri, og skulu 12 þingmenn sitja í efri
þingdeildinni, en 24 í hinni ncfcri. En hjer er
sú breyting á gjör, a& konungs kosningunum
í efri þingdeildina er alveg sleppt , og skulu
sitja ( henni þjófckjörnir menn, sem eigi sjeu
yngri en 40 ára a& aldri^ og sem þingifc í
heild sinni, kýs óbundnum kosningum úr sínum
flokki. þetta er a&albreytingin á þrifcja kafla
stjórnarskrárinnar. Hinir sífcari (4) kaflar henn-
ar, eru a& heita má óbreyttir teknir upp úr
stjórnarskrár frumvövpunum 1867 og 1871.
þetta stjórnarskrár frumvarp gjörfci nú þing-
nefndin a& sinni afcal uppástungu. En
þa& mun hafa verih hvorttveggja, afc nefndin gat
ekki gjört sjer miklar vonir um, afc stjórnar-
skráin fengi konunglega sta&festingu svo fljótt
sem naufcsyn ber til, enda mundi eigi veita af
nokkrum tíma til undirbúnings, til a& koma á
því stjornarfyrirkomulagi, scm ráfcgjört er í
stjórnarskránni. þess vegna lengdi nefndin
vifc a&al uppástunguna, þá vara uppástungu
a& ef H. H. konungurinn sæi sjer eigi fært a&
sta&festa stjórnarskrána nú þegar, þá ver&i al-
þingi þegar a& ári komanda, veitt fullt löggjaf-
arvald og fjárforræfci, og a& jafnframt verfci ís-
lands mál fengin í hendur sjerstökum ráfcgjafa,
sem heffci fulla ábyrg& gjörfa sinna fyrir al,
þingi þetta stjórnarfyrirkomulag skyldi þó eigi
vera nema a& eins til bráfabyrgfca, e&a til næstu
þriggja alþinga, og a& fyrir hi& fjórfca Iöggef-
andi alþingi, skyldi stjórnarskráin lögfc til end-
ursko&unar, og umbóta, a& óskertum landsrjett-
indum Islands. Og enn síakk nefndin upp á
því til vara, a& ef konungur fjellist á hvoruga
þessa uppástungu, þá yrfci stenft til þjó&fundar
hi& næsta ár, eptir kosningarlögunum 1849.
þessar uppástungur nefndarinnar, sættu litl-
um umræ&um á þinginu. Konungkjörni flokk-
urinn — efca binn svo kallafci minni hluti —
haffci ekkert verulegt á móti þeim, ogþærurfcu
málalyktir, a& afcaluppástungan (stjórnarskrár-
frumvarpifc) var samþykkt me& 18 samhljóía
atkvæ&um (ekkert atkvæfci á mót) en vara upp-
ástungan me& 25 atkvæ&um. Og máli& allt í heild
sinni (e&a sú spurning hvort rita skyldi kon-
ungi bænarskrá, samkvæmt þessari atkvæ&a-
grei&slu) var samþykkt me& 25 samhljó&a at-
kvæ&um.
jþessar urfcu lyktir stjórnarskipunarmálsins
á þinginu í þetla skipti, og munu margir á
mefcai landsmanna hafa búist vifc ö&rurn, eptir
því sem á undan var farifc. Ilverjar kringum-
stæiur e&a orsakir voru þess ollandi a& svona
fór, er eigi au&vellt a& segja, en geta mætti
þess til a& allir þingmenn hafi verifc á eiuu máli
um þafc, a& þaö stjórnarfýrirkomulag sem
nú er hjer á landi sje alveg ófært og óhafandi,
og a& þa& geti jafnvel eigi sta&ist til lengdar
nema til tjóns fyrir land og lýfc. Nú mun því
hinum glöggskyggnari þingmönnum bæfci úr rneiri
og minni lilutanum, hafa sýnst svo, sem a& úr
þessum vandkvæ&um yr&i naumast bætt nema
me& því eina móti, a& allt þingifc yrfci sátt og
sammála, og legfcist á eitt ráfc, til a& hrinda
málinu í rjettara horf en þafc nú er í, og beina
því áfram a& því takmarki sem allir vilja ná.
þetta var a& minni hyggju, a&alhvötin til þess
a& þingmenn mifclufcu málum me& sjer, sem
aptur leiddi til þess, a& allir ur&u sammála a&
lyktura.
Hi& annafc merkismál er þingifc haffci til
me&fer&ar, var fjárhags málifc. Eptir uppástungu
nokkurra þingmanna kaus þingifc 5 manna nefnd
— tvo sem áfcur er sagt — til a& rannsaka
reiknings yfirlit yfir tekjur og útgjöld íslands
á reikningsárinu frá 1. apríl 1971 til 31.marz
1872, og áætlanirnar yfir tekjur og gjöld lands-
ins frá 1. aprfl 1872 til 31. desember 1873.
Nefndin fann þega.r ýmsa galla á reikningunj
þessum og gjörfci vifc þá nokkrar athugasemdii
En mefc því jeg ætla a& þetta mál sje nokkub
óljóst öllum þorra landsmanna, einkurn þeim
sem ekki liafa hina umgetnu reikninga, og
fjárhagsáætlanir í höndunum. þáleyfijeg mjer
a& láta nefndarálitifc fylgja hjer mefc, lesendum
Nor&anfara til þóknanlegrar eptir' sjónar. Má
ráfca þar af a& nokkruleiti, hvafc tníann og
dyggann fjárhaldsmann Island á, þar sem hin
danska stjórn á hlut a& máli. f>ess skal getifc
a& allar útásetningar og a&finningar nefndarinn-
ar, vifc reikningana, voru eigi hraktar a& nokkru
ráfci frá konungsfulltrúa stólnum, enda voru þær
samþykktar óbreyttar af þinginu, me& miklum
atkvæ&a fjölda.
Auk þeirra mála sem nú var getifc var
konungi send bænaskrá um stofnun lagaskóla
og þegnlegt ávarp um stjórnarbót.
f>ess skal geti& a& lyktum, a& sumir þing-
menn úr minni hlutanum, reyndust ágætir li&s-
menn á þessu þingi, svo sem dr. Grímur Tom-
sen, síra Guímundur Einarsson o. fl. Annara
er nú eigi frarnar um meiri, efca minni hluta a&
tala á þingi, eptir þeim málalyktum sem nú
eru or&nar og er þa& sannarlegt gle&iefni. því
eins og þafc er víst, a& sundurlyndi og flokka
dráttur spillir og tálmar hverju gófcu máli, eins
er hilt víst, a& cf allir beztu kraptar landsins
sameina sig afc einu marki og mifci, þá mundi
enn nokkub ávinnast til hagna&ar í stjórnar-
skipunar máli voru; og vjer gætum þá horft
fram á ókomna tímann, me& gla&ri von og ör-
uggum huga.
(Framh. sífcar).
Allsta&ar heyrum vjer oss þafc bori& á brýn,
fslendingum, afc vjer sjeum frarntakslausir og ósam-
heldnir, en einkum a& vjer sjeum mjög skammt
komnir í vérklegum vísindum, og getum þvf eigi
talizt mefcal menntafcra þjú&a, hi& fyr nefnda
virfcist nú dálítib ætla a& fara a& batna, því kúg-
unin setur kjark í menn, og þa& er vonandi
111 —