Norðanfari - 29.01.1875, Page 2

á undan bændaatjetimui meS gáíu eptirdæmi í
þessu umrædda efni, sem oíiru góíiu. Hdn
ætti ekki lengur að verja efnum iandsins til
dnauísynlegra bluta, beldur spara þau til hinna
mörgu l/fsnaubsynja þjóbarinnar. Hún ætti ab
brúka fje þafc, som varib er til fjárkláíans og
ofmikils þingkostnafcar, til hegningarhúsa og
umboíismaflna ( landinu. þetta fje ætti hún ab
brúka til alþýbuskóla, húnatarskóla, sjómanna-
skóla, lagaskóla, gufuskipskaupa og verkvjela;
nóg er meb ab gjöra! og stór syrid er þab,
ef einhver gjörir sig sekan í misjafnri meb-
ferb hinna sárlitlu efna vorra á þessum frum-
býlings árum vorum, sem nú fara í hönd.
Vjer bændurnir skulum þá ekki heldur
láta vort eptir liggja, aö verja vel gáfum Drott-
ins. Skulum vjer ekki hafa ánægju vora i því
fólgna, ab eiga góba daga, ab skreyta oss, og
neyta þess bættulega munabar, sem útlendir
sælkerar spilla roeb heilbrigbi sinni og velferí).
Ekki skulum vjer heldur rfgbinda oss vib íorn-
an landsib, þegar vjer sjáum, ab hann getur
ckki meb neinu móti stabist lengur, og er fyrir
löngu úreltur f öllum hinum sibaía heimi. 1
þetta sinn á jeg einkum vib hinar óhóflegu
greibagjaíir vorar, og vii jeg um hríb snúa máli
mínu ab þeim.
Margt hefur verib ritab meb ogmótgreiba-
sölu hjer á Iandi, enda er þab efni íhugunar-
vert. En þegar athugub er hin ímistega óregla
er þab veldur, ab gefa hverjum manni allan
þann greiba er hann getur á móti tekíb, og
jafnframt þab, ab þetta er landsibur en engin
dyggb eba gustukagjafir, þar sem eigi er síbur
rfkum veitt en fátækum, þá virbist nú tími
til komin ab lagfæra óreglu þessa meb samtök-
um. þab mun enginn geta borib á móti því ab
takmarkalausar greibag'jafir valdi meiri ójöfn-
ubi f tiiliti eignarrjettar vors, enn flestir abrir
landssibir vorir. Jeg þykist þvf ekki þurfa ab
vera margorbur um þetta efni ab sinni, einung-
is vjl ^eg( til færa nokkur atriþi því lii sönnun-
ar, ab greibagjafir yfir höfub, og einkura síban
seldur er greibi á nokkrum stöbum, sjeu frem-
ur til skaba en hagnabar, bæbi fyrir hvern ein-
stakann og gjörvalla þjófina.
1, þegar fátækur bóndi býr á þeitn stab, er
gestir þurfa ab þiggja gistingar og beina, verb-
ur hann annabhvort ab gjöra, ab selja eba gefa,
hýsa veitingaJaust eba úthýsa, Hvort af þessu
mun nú rjettast fyrir hann? An efa ab selja
greibann; því ab gefa hann, stríbir á móti sltyld-
um hans vib konu, börn og jafnvel sveitarfjelag-
jb, fyrlr þab eklti einungis þarf hann ab svelta
sig og sína og vera án ýmsrar saldausrar gtebi
og hagsmuna, heldur fer hann og í stórskuldir
og jafnvel á Bveitina; ab úthýsa er versta úr-
ræbib, og þó mun þab, sem eblilegt er, allopt
hafa átt sjer stab, og ab hýsa veitingalaust, get-
ur stundum orbib næstum hib aama, hvortveggja
getur hæglega orsakab sjúkdóma, örkumsl og
dauba, einkuna þegar yfir fjöll eba torfærur er
ab fara.
2. Ef efnamabur býr nú á slíkum stab, get=
ur hann ab vísu gefib gestum sínum án þess
ab svelta sig eba sina, og niáske án þess ab
fara í miklar skuldir, en bvorki getur hann þá,
þó hann vilji, gefib sönnum þurfamönnum ab
bobi ICrists, þvf hann gefur þeira ríku opt
braub hinna fatæku, nje heldur efit hag sjálfs
sfn, eba verib til góbrar fyrirmyndar í framfara-
legu tilliti; þab mun sjaidgæft ab efnin hrökkvi
tfl alls þessa.
(Framhald sfbar).
SAMTAL.
Gestur : Heill og sæll bóndi góbur! hvern-
jg sæki jeg ab þjer ?
I3óndi*. Komdu sæll Gestur minn. Jeg
er allvei frfskur. En pab ernýttabsjá þig hjer
núna um tíma, villtu ekki gjSra svo vel ab koma
jnnj þú veiíur þó ab segja mjer ejtthvab í
frjettum þá einu sinni þú kemur á útkjálkann
til mfn.
Gestur: Jeg þakka þjer fyrir bóndi roinn.
Jeg kom nú svona mestmegnis ab gamni mínu
til ab spjalla vib þig um íslenzku verzlunina.
Bóndi: f>ab þykir mjer vænt um, jeg
þekki svo lítib til hennar, en jeg veit ab þú
getur uppiýst mig eitthvab utn hana. Hvernig
gengur þab fyrir henni ?
Gestur: Jeg get nú ekki annab sagt en
ab þab gangi allvel, f því tilliti alltjend, ab nú
er vaknabur almennur áhugi manna ab gjöra
verzlunina innlenda og fjelög stofnub um allt
land til ab vinna ab þvf takmarki, en ógæfan
er, ab þau vantar peninga, til þess af eigin
ramleik ab geta rekib verzlunina og látib veru-
lega gott af sjer leiba. Eigi ab síbur, þó verzl-
unarfjelögin sjeu nú f barndómi og þrönguin
kringumstæbum, hafa þau nú þessi árin unnib
landinu töluvert gagn f prísbót þeirri, er þau
hafa komib til vegar.
Bóndi: Er þab nú svo? Jeg verzlabi
bæbi í fyrra og f ár víb einn og hínn sama kanp-
mann og fjekk jeg hjá honum | dal meira fyr-
ir lýsistunnuna og 2sk. tneira fyrir ullarpundib,
en sagt er ab íslcnzku fjelögin hafi gefib, og
auk þess nokkrar prósentur af ullarverbinu.
þess utan var hann ekki neitt fráleitur því ab
slá af einstöku vörutegund, ef jeg vildi taka
nokkub mikib af þeim. Jeg segi þjer nú þetta
einslega, þvf ekki vildi kaupmaburinn láta þab
komast f almæli.
Gestur: þetta muntu nú segja satt bóndi
góbur, en gættu ab, þab eru einmitt fslenzku
fjelögin, sem þú átt þetta ab þakka. Eins og
eblilegt er, bera katipmenn hitann í haidinu, ab
íslenzka verzlunin — sem ekki einungis hefur
fætt þá og klætt, allt svo lítib ab tii þess þarf,
heldur aubgab suma þeirra stórum — muni
dragast úr höndum þeirra, úr þvf Islendiugar
eru sjálfír farnir ab verzla, og verða því a\
gjöra þetta Og þvílíkt. tll ab hæna. þá menn ab
sjer, sem nokkurt vörumagn hafa. þú getur
verib viss um, ab kaupmabur hefur gjört þetta
meira fyrir sjálfan sig en þig; þess utan hefur
hann máske unnib þab strax upp á þjer f ein-
hverju öbru, t. a. m. selt þjer vörurnar dýrari
á móti, en þú hefbir getab fengib þær hjá öbr-
um, .jafnvel þó liann hafi þóktst slá af þeim
sumum, því „kvikul er kaupmanns lund“ segir
máltækib. þessi verzlunarabferb heftir nú ab
sönnu vibgengist ábur en verzlunarfjelögin lifn-
ubu, og munu verzlunarmennirnir vilja mæla
því bót frá þeirri hlib, ab þess meiri sem vöru
verzlunin sje, þess heldur geti þeir stabib vib
ab gefa góba prisa ; en pukurprísarnir þeirra
hafa inikib farib f vöxt nú á seinni árum, og
eru þeir hálf óvibkunnanlegir. En — jeg er
nú hálfgjört kominn frá efninu — þú efabist
um ab gott befti af fjelögunum leitt iivab verb-
lag á vörum snertir. Jeg get þó fullvissab þig
um ab þab hefur verib, og þarf ekki annab en ab
benda þjer til hvaban prísarnir komu næstlibib
sumar. Kaupmenn rnunu varla hafa ætlab ab
gefa meira en 23 eba mest 24rd, fyrir lýsis-
tunnnna, en Gránufjelagib kvab upp 25; ullin
hefbi líklega setib vib 44sk ef Borbeyrarfjelag-
ib, ásamt Gránnfjel liefbi ekki tekib þarítaum-
ana, og hversu mikill hagur var þetta ekki
fytir landsmenn ? Manstu ekki eptir því sem
sagt var hjerna um áiib eptir ab engelska verzl-
unin leib undir lok, ab danskir kaupmenn, sem
þá voru orbnir einir um hituna aptur, hefbu
verib búnir ab gjöra samtök ineb sjer, ab haga
svo vöruverzlun vib oss Islendinga, ab hún færbi
þeim verulegan ábata. þetta sýndi sig nú líka
ura tíma, ekki einungis f hörbum búsifjum hvab
prÍ6ana snerti, heldur í þvf sem enn verra var,
ab þeir fluttu okkur vifbjóbslegt og ab likindum
ekki mjög heilsusamlegt ormakorn, er þeir gjöibu
svo vel (?) ab selja oss fyrir fullt verb, og er
óvíst ab hverju rekib hefbi fyrir oss Islending-
um ef þeir hefbu mátt einir leika; þab hefbi
máske orbib svipab einsog á e'nokunartfmunnm,
ab svo miklu leyti sem þab gat látib sig gjöra.
En til allrar hamingju varb þctta bending fyrir
Islendinga, og þab sem stofnab var þeim til ó-
gagns varb þeím til gagns. þegar íslenzku
fjelögin risu npp, súrnabi kanpmönnum sjáldur
í augutn, og reyndu þeir á flestan hátt til a&
drepa þau nibur og þab sumpart ekki á setn
loflegastann; kaupstjóri Gránufjelagsins, Tryggvi
Gunnarsson hefur skýrt mönnum frá sumu af
þvf f Norbanfara. þ>ó jeg tali nú svona um
danska kaupmenn, þá er þab engánvegin svo,
ab jeg álíti þá vonda menn; jeg er þvert á
móti viss um, ab margir af þeim, sem verzla
vib Islendinga, eru heibvirbir menn, en frá alda-
öbli hefur þab fylgt vör.uverzlun, ab þeir sem
þann starfa völdu sjer, hafa viljab græba sera
mesta peninga á honum, og er þá ekki ab taka
tii þess, þó danskir kaupmenn viiji græba á
fslenzku verzluninni. Verzlunarkeppnin skapar
prísana , og síban Islendingar sjálfir byrjubu,
hafa þeir dönsku orbib ab keppa vib þá ; þab
er því ómögulegt út ab reikna hvílíkan liág fje-
lögin hafa unnib landinu síían þau byrjubu,
en þú getur verib viss um ab hann er mikill.
Bóndi: þab er líklega mikib satt í þessu,
sem þú segir, og væri þá vert ab menn tækju
Big saman um, ab koma þroska i þessi óska-
börn síti, en hvernin eiga menn ab faraabþví?
Gestur: þab eru 2 vegir opnir til þess;
annar er sá, ab leggja nú drjúgum actiur í
fjelögin, og hinn ab verzla vib þau.
Bóndi: Jeg er orbinn of gamall til ab
ieggja actiur í þau.
Gestur: Nei, þab ertu ekki. þab eru
einmitt þib gömlu mennirnir, sem eigib ab gjöra
þab, því þib getib þab helzt; þib hafib fremur
ráb á peningum en hinir ungu ; þib, sent meb
rábdeild og dugnabi hafib unnib verk ykkar
köllunar og haft afgangs þörfunum, eigib nú
dílítin sjób. er þib ekki þurfib ab brúka til neins
sjerstaUlcgs þab er síbur ab vona eptir að
hinir ungu, sem ekki hafa töluverban arf tekib,
geti lagt actiur í hlutafjelögin; þeir þurfa ab
halda á peningum til ab setja sig á laggirnar
f bændastjettinni, til ab ala upp og manna
börn sín, og þá kannske til ab Bbraska“ í hinu og
þessu, meban yngisfjörib og kraptarnir eru með
fullu iífi. þib gömlu mennimir, sem eigið
pcniugana, gctib ekki varib þeim á annan hátt
betur en að leggja þá inn f íslenzku verzlun-
ina mót hlutabrjefum.
Bóndi: Jeg hcld krökkunum mfnum þæfti
Ijettur í vasann arfurinn eptir mig ef hann yrbi
eintómir pappírsmibar.
Gestur: þab gctur nú verib, er þau enga
hugmynd hafa um gagn inniendu verzlunarinnar
nje um gildi brjefpeninga, en þau eru ekki
8vo ógreind, ab ekki sje fljótlega hægt ab koma
þeim í skilning um þab, og þegar þab er búib,
munu þau blessa minningu föbur síns íyrir,
hve heillavænlega og haganlega liann hefursjeð
fyrir fjármunum þeirra. Hlntabrjef verzlunar-
fjelaganna getur mabur álitib sem konugleg
rtkisskuldabrjef, og mundu ekki flestir kjósa að
liafa þau licldur í handrabanum, heldur en
myndaba málmpeninga ?
Bóndi; -Hvernig geturbu átitib, ab brjef—
peningar sjeu betri, en myntabir peningar úr
gulli eba silfri?
Gestur: Jú þeir eru töluvert betri, og ern
einkum 2 ástæbur fyrir því, Gnnur er sú að
silfur eba gullpeningar [gefa engann arb af
sjer þegar þeir liggja í bandrabamim, þar setn
t. d. konungieg ríkisskuldabrjef gefa meira en
4[j, vexti (núna standa dnnsk ríkisskuldabrjef
bátt, vilji mabur kaupa eitt er gildir lOOrd.,
þarf mabur ab borga fyrir þab lijerumbil 93rd.,
og verfa þá vextirnir 4g af lOOrd. bjerumbil
4jg sem mabur ber npp af peningum sínum)
og getur þó á hverjura tfma sem er verib gild-
ur og góbur eyrir í hverja helzt skuld sem
borga þarf, fyrir gangverð sítt á þcim tíma.