Norðanfari - 29.04.1875, Qupperneq 2

— 46
fiig fyrir því ab þelfa sje (5efanleg vfsindaleg
vissa, er mjer til efs eptir ortuin þeim sem hann
hefur í formálanum fyrir btík sinni, þar sem
bann segist stuttlega hafa selt fyrir sjdnir manns
smíi) heimsins eptir þeim hugmyndum, er menn
nú 8 e m stendur hafa um hana, og víta
f bdkinni kemur allt annab fram en þa& ao hann
sje fullviss um þab er hann hermir. Ilvab
gengur þá lestrarbókarhöfundinura til þess ab
vera svo viss um þaíi a& jöríin hafi u p p h a f-
lega verib þoka ein? Einhver mibur gób-
gjarn kynni nú ab ætla aí) böfundurinn heffci
bugsab á þessa leib: „Til þess ab fáfróbir trúi
mjer, þá er bezt ab taka af öll tvímæli, nú eru
landar mfnir þeir hindurvitnabelgir, ab þeir trúa
sjálfsagt vel flestir á sköpun beimsins, sumir
kannske sköpunarsögunni ori fyrir orb. Til
þess ab ringla þessa kreddu fyrir þeim, er ekk-
ert á móti því ab setja upp spekingssvipinn,
bann fer mjer hvert sem er ekki svo illa, og
segja þeim skílanst þafc sem þó alla daga er
efasamt. þokukreddan mfn getur verib g6<b til
þess aí) gefa fáfróbum óljósar hugmyndir um eitt-
hvab annaíi en þab sem er einföld og algeng
trú manna á almáttugan Skspara himins og
jaríar. þah er þá ekki hundrab í hættunni þó
Skaparinn týnist í þokunni, meira ab segja
þab væri heiila ráb ab geta á þenna hátt þok-
af> bonura út í dimmuna, því þá skal jeg ekki
segja, nema jeg eigi hægara meb ab koma lög-
gjafanum og dómaranum fyrir ætternisstapa.
En þessa er þörf, því me&an hann, aí> trú manna,
situr á stóli, þá mun mjer lítib vcrba ágengt
meb si&abótar verk mitt, sem jeg byrja meb
þessari minni ágætu rjettarkenningu“. Ef jeg
segíi ab engin efi væri á því ab þetta befíi ver-
ib hugsun lestrarbókarhöfundarins, þá gerbi jeg
þab scm jeg ekki vil vera fundinn ab gjöra,
þótt lestrarbókarhöfundurinn láti sjer þab vel
sóma, nefnilega ab kalla þab óyggjandi vissu,
sem aldrei er annab en efanleg getgáta. Ur
því ab Xib annars minntist á Tuxen, þá veríi
jeg ab mebganga skilningsleysi mitt á en ein-
um stab f Lestrarbókinni. þab er á 141. bls.
16.—20. I. þab er útlagt úr Tuxen orb fyrir
orb ab heita má, en misskilib og er þab sjálf-
sagt af því ab I. b. höfundurinn hefur eigi skilib
hugsun Tuxen, því þar er ekki um jafn myrkva
stafi ab villast og „idcntitet og lindsett. þab er
meinleysisorb mál (mensura) og grendse (finis)
sem bæbi eru látin þýta takmark, og ringlast
vib þab meiningin gjörsamlega, en í Lestrar-
bók banda alþýtu á Islandi er óbrjálub meining
nú ab líkindurn óhófsvara.
Jeg hefi sagt ab þab mundi ab kenna trufl-
un sem á höfundinum er rneb orbavalib, er hann
talar um mergjarkúlur f taugakcrfinu. þetta
segir Xib ab lýsi vanþekkingu minni og undir
eins ósvífni er jeg ætli þab rangt hjá öbrum,
sem jeg ekkert viti um sjálfur. þab er nú
mikib satt ab jeg get ekki stært mig af því ab
hafa neinstatar verib skottulæknir, en þab kann
Xib ef til vill, en svo frótur er jeg ab jegveit
ab þab er stóreflis axarskapt ab eegja ab taug-
kerfib sje ekkert annab en eintómar ofur smá-
gjörfar mergjarkúlur, og þótt Xib segi þetta þá
trúi jeg því ekki, og þótt Xit> vitni í Morten-
Bens Naturhietorie for Ungdommen, sem Xinu
er hendi næst, þá trú jeg heldur ekki, segi ab-
eins þab ab Mortenscn er alls ekki órækur
dómari, og þvf síbur treystanda lestrarbókar-
höfundinum til þess ab hafa lagt rjett út. Ab
Mortensen hafi verib Xinu hendi næst efast jeg
ekki um því þá hók hefi jeg sjeb í bókasafni
prestsins scm jeg-tel víst ab sje góbkunnugurXinu.
Xib vísar til Skírnis 1865 um orsakirnar
til Bandamannastríbsins, sem jeg hafta sagt ab
ekki hefbi hafizt út af þrældómi svertingja,
jeg get mfnu máli til styrktar vfsab til Skírn-
js 1862, en Skfmir er ekki fremur en Morten-
sen órækur ddmari. En Xib hefbi sjálfsagt
auk Skírnis gott af ab glöggva sig á ritgjörb
um Baudaríkin í Revue du monde cacholiquc
10. des. 1866 bls. 79.-82. Ekki hefur Xinu
tekizt vel ab verja rjettarkenningu sfra þórarins,
og því veitir sjálfsagt hægra ab segja þab en ab
sanna þab, ab jeg hafi eitt einasta orb hártogab
eba úr lagi fært af því sem jeg vitna til, og
þab þarf ekkert ab hneyxla Xib þótt jeg vilji
ab gát sje höfb á jafn tskyggilegum kenningum
og þessi er, „ab þab sje rjettur hvers manns
ab gjöra og láta ógjört þab sem hann vill“,
því þetta er ab nema burtu allan greinarmun
á rjettu og röngu, mannlegt hugbob skapar þá
bvab rjett skuli, og er jeg vissum ab engi get-
ur flutt kenningu sem fjandanum sje þekkari en
þessi er. Xib virbist halda ab jeg hafí bent
biskupi á þessa kcnningu til þess ab koma
höfundi Lestrarbókarinnar undir áminningar bisk-
•jps , svo ab yrbi sætt sameginlegt skipbrot
fyrir okkur báfum. þetta er aubsjeb ab þab
langar til ab segja, en þorir þab ekki sem þvf
er heldur ekki láanda, þar semþabvissi abhægt
var ab reka þá lýgi ofan í þab, en til hvers eru þá
svigurmælin vesældar X? svo er fyrir þakk-
anda ab biskup hefur ekki enn þurft ab gefa
mjer neinar áminningar eba ab minnsta koati
ekki gert þab, og segbu skjólstæbingi og ástvini
þfnum þab, ab jeg bafí heldur ekki þurft ab
ómaka biskup til þess ab mæla mjer líkn-
ar orb af því ab ráb mitt hafí verib kom-
ib í óvænt efni útaf ósæmilegum ummælum
sem jeg hafi haft um saklausa menn, og þótt
jeg ab þfnum dómi hafí kvebib upp rangan, ó-
sannan og ósæmilegan ritdóm, þá stendur enn
hvert af rnínum orbum og ummælum óhrakib
fyrir augum allra skynsarara manna. Fyrir þá
sem heldur vildu vita rjett en hyggja rangt
skrifabi jeg mína fyrstu grein í Isafold. þab
var skylda þeirra er betur vissu ab benda á gall-
ana til þess ab menn ekki trybi í blindni og
til þess ab leibrjettingar kæmu á þessa illa
vöndubu bók, sem hefbi átt ab vera vöndubust
bóka, því hvab skyldi fremur vanda en þab
Rem ætlab er til nppfríwHngar fáfró?um, sem
margir hverjir ekki mundu hafa annan fræba-
brunn úr ab ausa, en þessa einu bók sem þeim
er fengin í hendur meb þeim drýgilegu ummæl-
um ab sá mundi cigi allsófróbur sem vissi allt
sem í henni er. Minn dómur var sá og er sá,
ab sá sem leggur trúnab á allt sem í bókinni
er verbnr um margt verra en allsófróbur. Van-
þekkingin eba fáfræbin er tvennskonar, hún
getur verib af því ab mabur hafí alls enga hug-
mynd um eitthvert efni, og verbur á því bót
rátin meb því ab afla sjer rjettrar hugmyndar,
hin grein vanþekkingarinnar er sú, er maburinn
hefur óljósar eba rangar hugmyndir um eitthvab,
til þess ab losna vib þá vanþekkingu þarf tvenns
vib: þess fyrst ab má úr sálu sinni þessar
röngu hugmyndir, er bann ábur hafbi, scm opt
reynist næsta torvelt, og svo hins ab nema hib
rjetta. þessi grein vanþekkingarinnar er þvf
verri en hin fyrri. En bækur áþekkar Lestrar-
bók síra þórarins eru einkar vel lagabar til ab
efla hana og útbreiba. Gjöri þab hver sem vill
ab þakka honum hana, jeg veib aldrei í þeirra
tölu I þetta einn hef jeg haft svo mikib vib
þig X ab svara þjer, en hjer eptir ætla jeg
ekki ab svara neinum, nema þeim sem hafa
einurb til ab nefnast sfnu eigin nafni.
Reynivöllum 25. febr. 1875.
þorvaldur Bjarnarson.
HVAÐ þARF FYRST AÐ GJÖRA?
(Niburlag). Jeg get því alls ekki gjört mjer
minnstu vonir um ab takast muni ab fá þetta
lagab, eba ab vinna svig á hinni óttalegu deyfb
manna í þessu umtalaba efni, svo fljótt sem
þarf, nema meb þvf ab landsstjórnin og löggjaf-
arvaldib skerist í leikinn, og þab meb nokkuMi
alvöru. Jeg held, ef duga skal, ab Bkipa þuS
meb lögum, einhverjar tilteknar túnbætur árlega
á hverri einustu jörb um allt land, og leggja
uægar eektir vjb ef eigi ec íullnægt. Bætur
þessar skyldu vera þab minnsfa er álilist fært,
til ab forba túnunum frá því ab spillast úr þv*
sem komib er. Jeg held þær mættu þó ekkt
vera minni en sem svarabi 5 [JJ föbmum á
hverju hundrabi jarbanna; þab yrbi þá á 20
hundr* jörb 100 CJ fabmar á ári. Væri ná
túnib t. d. 15 dagsláttur, og þar af 10 þýfbar»
gengju 90 ár til ab sljetta þab allt; og skylái
nú 1 fabmur af túngarbi, vera tekinn til jafns
vib 5 CJ fabma sljettaba, svo á sömu jörb
mætti eins byggja 20 fabma garb á ári, gengju
til garbbyggingarinnar umhverfis túnib hjer um
bil 24 ár, svo ab 114 ár þyrftu til ab fá túnib
alsljett og umgyrt; og mundu jarbyrkjufróbir
menn ekki álfta vanþörf ab fara úr því ab hreifa
aptur vib fyrsta blettinum. Allt fyrir þab væri
þó þetta ólíkt þvf sem er.
þab sjá nú allir, ab þetta er í rauninni
langtum minna en þörfin og ebli jarbarinnar
útheimtir, en þó held jeg ab ekki ætti ab skipa
meira, þab er ab segja leigulifum, sem ekki
njóta frekari ábúbarrjettar en vanalegast er; aptur
á móti finnst mjer ekkert ósanngjarnt þó hinum
væri uppálagt ab gjöra frekara, svo sem sj(ilfs-
eignarbændum allt ab helmingi meira. En til
þess þá ab fá menn til frekari abgjörba, held
jeg þyrfti ab vera verblaunaveitingar af hendi
landsstjórnarinnar, svo ab hún líka verkabi laun-
andi og ekki einungis skipandi, er þykja mundi
harbstjórnarlegt; og til þess verblaun þessi hefbu
nokkur veruleg áhrif á hugi og vilja manna,
þyrftu þau ab vera nokkub mikil, jeg vil tiitaka
svo sem 300 kr. í hrepp ab mebaltali; hvar lil
þyrfti yfir allt landib rúm 50,000 kr. Fje þelta
ætii ab greibast úr landssjóbnum, og síban út-
bítast eptir ákvebnum reglum til hinna verbug-
ustu af sýslna- og hreppa stjórnum, og koma
frarn eptir mögulegleikum f jarbyrkjuverbfærum
og öbrum þarflegum hlutum, svo þab síbur
hyrfi nibur í hyldýpi munabarins, er svo margt
svelgir af því er ávinnst. — Jeg býst nú vib,
einhverjum kunni at) finnast þetta nokkub uiikil
álaga á landssjóbinn, og þab er satt, en hvab
skal segja, líf og heill þjóbfjelagsins liggur vib
Bab landib batni“!
En til þess ab eybileggja nú ekki landssjóí-
inn meb þessu, ætti ab leggja dálítinn loil á
munabarvöruna, honum til inntektar. Munabar-
nautnin sem hjá okkur er komin á, finnst mjel
vera þab annab en þúfurnar, sem mest standi
okkur fyrir þrifura; og væri vel, yrbi þeini
spillvirkjum munabinum og þúfunum á einhvern
hátt beitt þannig hverjum gegn öbrum, ab bin
skablegu áhrif beggja minnkubu. — Jeg vil nu
gjöra yfirlit yfir nokkrar hinar algengustu teg-
undir munabarvörunnar, og gjöra ab lagbur væri
10 aura tollur á hvert pund, sem mjer finnst
allt oflftill tollur á sumar þeirra, svo sem katfib1
er jeg alít liina stórkostlegnstu og áhrifamestU)
Og sjá hvort ekki rouni íljótt reitast saman nóg
móti þessum 50,000 kr. Tek jeg þá til dænúSi
þab er af þeim Uuttist til landeins 1869; — e°
þab ár fluttist talsvert minna af sumjjm þeirrð
heldur enn sum ár önnur, ábur og síban. Nefni
jeg þá:
1, kaflfi, kaffirót, sjoko- pund krón. aur>
labi og te ... 482,152 gjör. 48215 20
2, allskonar sykur og
siróp.................. 455,384 — 45538 40
3, gráfíkjur, steinfíkj-
ur og rúsínur . . 43,148 — 4314 80
4, aslskonar tóbak,
nema vindla . . . 99,740 — 9974 t
5, vindlar, liundrub, . 3,010 — 301__*
Afls L0837434 — 108343 40
Nógir eru þá peningarnir til þess, sem Weí
hefur verib áminnst, ef menn ab eins þyríu
koma ‘svona lítib vib bakib á munabinum, Þv^
af þessu er afgangs meira en annab eins, eía
58,343 kr. 40auia; sem þá gætu hjálpab ll*
einhverra annara nytsamra umbóta, t- a’ ^1,
1) Eiga þá vínföngin ab verba tollfrí ?
Bltst.