Norðanfari - 08.05.1875, Blaðsíða 2

allri slíkr! aMeríi lagt grundvöllinn til
þess, aft fólk hrökkvi árlega burt úr landinu,
eem er næsta eölilegt, þegar alltaf voGr yfir ab
klábinn dreifist út og menn missi lífsbjörg sína,
og hverjar vería þá afleiMngarnar aörar en
hungur og dauM, ef þeir ekki reyna aíi bjarga
iífi sínu í tíma , og aí) verzlunin falli og em-
bættin verbi únvt? þab lítur svo út, sem skyn-
samir menn heföu eigi mdti reynslunni á báö-
ar hliðar, og þvi má líka segja, móti betri
vitund, framhaldib — jeg skal fyrst tiliaka um
10 'ár — árangurslaust lækningunum, ef aí>
ínnur djúpsettari pólitík en ati útrýma kláb-
anum meb þeim, lagtist ekki ti! undirstötu í þessu
máli ; jeg leibi hjá mjer a& fara nokkrum gizk-
ingum um hana, því þafc heitir líka, ab cnginn
viti hva?) me& manninum býr, nema mannsins
andi, sem ( bonum er, en hitt má segja, at) ef
hæglega mátti lækna fjárklá&ann, og at> lækning-
arnar voru hib helzt vifceigandi metial til at)
útrýma honum, sem ávalt hefur vi&klingt þar
sytra, því var þá ekki klátinn þar upprættur
á átur töldu tímabili? Orsakatist þaf) afhirtu-
leysi, eta var þat) prettur einn, at telja mönn-
um trú um, at þat) mætti haganlega útrýma
klátanum meí) lækningum? eta var þat gjört
til þess aí) narra fje útaf stjórninni, og setja
landit í stærri vota? Menn mættu vita og
vissu, at) hjer er annat) loptslag og landslog,
og at) Danmöik vertur eigi alltjent flutt út í
Island, þegar á ab gjöra bjer heimfærsluna af
þvf, sem þar kann at) heita brúkanlegt; en allt
fyrir þetta, nátu þó sunnlendingar tilgangi sín-
um og tilsk. 5 jan. 1866 kom út sem f 4. gr.
skipar svo fyrir, at taka skuli þat) veika fje
hit allra fyrsta til læ lc n i n ga; og menn
skyldu trúa, at þessu hefti verit) hlýtnast í
suturamtiriu; sítan eru 8 ár litin, og því er þá
ekki búit at lækna þar fjet og útrýma., kláttan-
um? er þat akylduvanrækt yfirbotinna, eta und-
irgefinna, at kenna? þat) virtist verta skylda,
einkum alþingis, vit) kapunginn og þiót-
ina, at) fá þetta ransakat af óvitritnom mönn-
um, átur en at skatinn, sem þaraf leitir, lendi á
jafnatarsjótum eta saklausum mönnum, því
ekki má ætla, at þat meigi einungis met þver-
lyndi eta hirtuleysi og at ósekju vithalda fjár-
klátanum þar sytra, sem bötli met reiddu sverti
yfir hinum ósýktu fjórtungum landsins, eta er
þat eigi allareitu nógulengi ortit? enda gagna
eigi fyrirlita ekipanir til lækninga í þessu á-
ritanda velfertarmáli landsins, þær verta ónýtar
og sem Pilati handaþvottur sje þeim eigi rögg-
samlega framfylgt, en úr þessu veitur seint at
byrgja brunninn*.
Menn bafa haldit, samkvæmt binu gamla
præcepto legis „alium non nocere“ sein nær til
allra í hverju fjelagi, sem vera skal at þat yrti
skylda þeirra í sutnr amtinu, sem vithafa lækn-
ingar á íje síou, at ábyrgjast met nægilegu
v eti at þeir skötntu eigi þritja manD met þeim,
nje landiö met því, at láta sýkina dreifast frá
sjer út af umdæminu, og ef þeir ekki tækju vara
á þessari skyldu sem fiaut og fiýtur beint af
lækningunum, svo bæri þeim at bæta allan skata
og kostnat, er þeir yrtu þar met ollandi; en
þar á mót þykir verta meiri vafi á því, eptir
tilsk. 4. marz 1871, 5. gr. at nautvertir, er
menn blytu at setja í hinum ósýktu landsfjórt-
ungum móti úibreitslu sýkinnar frá suturland-
inu, yrtu borgatir af þess jafanatrsjóti eta bú-
endum þar, lieldur at þetta mundi ganga þvert
á móti, svo at vestan- og nortanmenn fengju
fjálfir beinlínis og óbeinlínis at kosta vertina
og hafa bótalaust at ötru leyti hit stærra tjón,
er þeim gæti orsakast af klatalækningunum sytra,
og mætti þa met sanni segja, at búit væri at
kenna þeim, eins og gótuin börnum at kyssa á
vöndinn.
Elskata fósturmótir! jeg befi nú Iftit citt
dtcpib á fjárklátamálit; og þó þat sje illt og
hættuniíkit) Og þú hælt at gjöra at gamni þínu,
held jcg varla getat Btilt þig um
— 50 —
at brosa eigi, þegar þú heyrir , at fjárklátinn
skuli met mætu og erfiti vera kappalinn í því
eina umdæminu, en vertir settir met ærnum
ko8tnati á móti honum f hinu ötru; þú hefur
at likindum frjett, at þat er sami maturinn
sem stjórnar þeim bátum; og meiri þykja lík-
indi til, metan svo stendur, at kiátinn færist
fyr eta sítar út um landit, einkum nái hann
fertugsaldri í suturumdæminu; jeg get því eigi
annat en talit þat snjallasta rátit, sem nokkur
börn þín hafa gripit, einkum væri þat í tíma
tekib, átur en þau, ef til vill, töputu fjármun-
um sínum og kæmust í hungur og volæti, at
bjarga lífi sínn og flýja bjeían og skilja vit
beizlirt, hnappheldurnar og reitingana. Líti þjer
ávallt sem bezt og börnum þínurn, þess óskar
af hcilum buga.
F. Eggerz.
YFIRLIT.
Fari matur fljótlega yfir söguna af stjórn-
aratfert þeirri, er at sítustu var brúkut met
eindregnutn samtökum til at útrýma fyrri ald-
ar fjáiklátanum, blasir alistatar vit í gegnum
hana hreinskilnisleg uinhyggja fyrir velfert lands-
ins og at koma því úr ánaut sinni, svo menn
geta á seinni tímum sett hana samhlita þeim
úrrætum, er sjerhver reyndur formatur í sjáv-
arólgu og ofvitri á veiku og útslitnu ekiphrói,
mundi grípa til, nefnilega, at kasta miklum
bluta farmsins fyrir bort, og reyna at komast
met þat óbrotit og fólkit hrakit og hálfdautt
af liungri og kulda til næstu hafnar. En, En
Hvernig at sagnafrætingar og seinni tíma
menn mundu fara at stika bit póiitiska hyldýpi
í hringytu straumi fjárklátamálsins á okkar dög-
um, vil jeg bjer ekkert ágizka; yfir því hafa á-
vallt legib þeir dautans kuldaskuggar og þoka,
er huldu land allt og ollu endalausum sjón-
villuin , svo mönnum sýndist á víxl þat ranga
rjett, og hit rjetta rangt, velgjörningarnir at
hnotast f tálbita, tilraunirnar ab brjrtta sig hvcr
á annnari og skapa þat macbiavelliska eitur-
kvikindi — „Ðividc“ —. Svo enginn náti
loksins tilgangi sínum nema a n d s k o t in n sem
hefur gaman af óförum mannanna tu \eiour þó
sjálfur eins vesæll eptir sem átur.
F. E.
SINN SLÆR MEÐ HVERJU LAGINU.
þat er sannast mála at “dagblötin eru
daglegt braut“, þau eru ekki einungis daglegt
braut, heldur eru þau skuggsjá sú, í hverri
þjótirnar geta skotat og mælt sitt eigit og
annara andlegt atgjörfi; þau eru ekki einungis
skuggsjá, heldur eru þau andlegt samkunduhús
þjótanna, þau eru ennfremur nokkurskonar
verndarerigiar mannlegra rjettinda, því þau ásaka
þegar jafnrjettinu er ballat, en lofa og þakka
nær því er vel á lopti haldit, þau eru jafn=
vægis ás á hverjum ort og gjörtir mannkynsins
eru metin, þau leyfa öllum jafnan atgang at
sjer, þau taka á inóti hugmyndum og sannfær-
ingum, spurningum og svörum, og gjöra alla
jafna, hinn vesæla sem hinn volduga. Sökum
þess, at þetta er sannfæring vor, dettur oss í
hug at leita leitbeiningar og vekja athygli
manna á einni venju, er hjer mun því nær al-
menn, en átti ekki heima þar, er vjer þekktum
til annarstatar.
þegar vjer þekktum til á Austurlandi, voru
þar eins og vítar haldin cpinber uppbot bæti
af sýslumanni, og ötrum , er hanu nefiidi til
þess, og getum vjer alls ekki munat at sú
regla væri þar vit liöft, er lijer viitist vera
vittekin án undantekningar, en hún er sú: at
leggja 4. sk. vitbóí á dalsvirtit á þann er kaupir,
þetta geta at söntiu verit lög, en oss virtast
þau engu at sítur mitur vitfeldin; oss virt-
ast uppbotin eigi vera haldin sökum almennings
heilla etur kaupendanna vegna, heldur sökum
hins, at þannig stendur á fjármununum, sem upp
eru boínir, at eigendur þeirra etur urnráta-
menn, bjóta þá fram til sölu eigin hagsmuna
vegna, og þess vegna heyrir fremur til at leggj®
sölulaunin á fjármunina sjálfa, etur þá, er yfir
þeim ráta, en kaupendurna. Vjer vitum
vel, at oss verta autfengin svörin, at eng-
inn þurfi at kaupa framar en hann vilji, og
uppbotsskilmálar sjeu jafnan öllum til sýnis á
uppbotsstatnum, og þetta sjeu eins og hverjir
atrir skilmálar, þeir gildi sem lög, en þat vit-
um vjer þó at skilmálar, hvert þat eru upp-
botsskiimálar etur atrir, eiga þeir naumast at
vera lögum gagnstæöir, etur taka fram fyrir
höndur þeirra, nema svo sje, at hver er gjör-
ist uppbotsmatur, á hversu lítilfjörlegu upp-
boti sem er, sje meb sjerstökum lögum veitt
þat vald at setja almenningi lög í þessu efni,
og höfum vjer þó eigi lieyrt þeirra getit. þa&
er t. a. m. jafnan íram tekit í uppbotsskilmál-
um, at ef má| rísi af uppbotinu, skuli kaup-
andi skyldur til at mæta fyrir rjetti þar eta
þar, er uppbotsmanni er hægast og þægast;
hversu stórkostleg mál er rísa af miskliöum
manna annarsvegar hefir sakaráberi jafnan rjett,
til alltjent í fyrsta sinni (þab er at segja ef
málin erq þess etlis at heyra eta geta heyrt
undir sáttaDefnd), at mæta at sínu varnarþingi,
en í málum er rísa af uppbotum, er manni
þessa synjað, og virtist þó þetta fremur byggt
á sanngirni en hitt, ab heimta 4 sk. af hverju
dalsvirti, jafnvel þó borgunarfrestur Dái ekki
mánatartíma. — þorsteinn Jónsson kansellrát,
átur ^ýslumaður í bátum Múlasýslum, sítar í
þingeyjarsýslu og nú í Árnessýslu, (vjer leyf-
um oss ab nafngreina hann sjerstaklega) þótti
at því os8 er kunnugt nýtur matur í *tötu
sinni, og vissum vjer eigi til ab gjöröum hans
væri hnekkt met jafnati af yfirmönnum hans,
vit hafti eigi þá reglu þab vjer getum munat,
ab leggja þessa 4 sk. vitbót á dalsvirtit á kaup-
endurna, en frernur vissum vjer eigi til ab hann
kæmi mönnum-á þau brek, að taka inn muni,
er til uppbots komu met ötru móti en bjóba
sjálfir í þá og verba þá hæstbjótandi, en eptir
þvf höfum vjer tekib at undanþágur hafa hjef
verit gjörtar á þessari reglu, en þat vilja sum-
ir álíta sem gabb ef hæstbjótandi fær ekki at
njóta bots síns; vjer tökum eigi til þegar svo
stendur á ab uppbob er haljjib ebur á at hald-
ast optar en einu sinni, á sömu eigum, er nema
miklu verti, svo sem fasteignum, timburhúsum,
þilskipum og því um líku,
þar vjer erum sannfærtir um, (þó enginn
bafi ortib til ab vekja máls á þessu), at hávaöi
manna er óánægtur met þessa atferb, leyfum
vjer oss meb línum þessum, ab leita yfirlýsing-
ar frótra roanna nm, fyrst: hvort rjeltara sje,
ab leggja sölu- og innheimtulaun á kaupanda
etur seljandann ? Etur hvert ab hvorttveggja
sje rjett? Ebur hvert löggæzlumenn megi haga
uppbotura samkvæmt eigin vild, rjett eptir því,
sern þeira þykir vib horfa í þetta ebur hitt skipt-
ib? Fyrir óljósum skilningi okkar fáfróðra al-
múga manna, horfir þat beínna vit, at sá er
vill selja, og selur vib opinbert uppbot eigi einnig
ab bera allan þann kostnat er af uppbobinu
leitir, en kaupandi ekki. þab virtist nær hæfi,
ab þegar hann hefir loksins hreppt blutinn, ept-
ir marg ftrekab bot, ab bann þurfi ekki eins og
at kaupa á sig eignarrjett at honum met þess-
ari fjögra skildinga vitbðt; vjer vitum vel að
þetta er venja, en hafi hún ekki at stytjast
vit annat meira, getur þat ekki gilt sem 6-
rækt. Mörg synd og sitaspilling hefir kyn sitt
at rekja til venjunnar og getur þó aldrei ort-
it rjettlætt, etur unnit heft, etur 6etit á bekk
met þeim fyrirmælum laganna, er grundvallast
á rjettura samvizkudómi, etur jafnvægi mann-
legra rjettinda. þat getur einnig verib spurs-
mál, hvert þessi atfert sje jafn holl fyrir selj-
anda, eins og sýnist í fljótu bragöi, þegar hinn
hyggni gjörir bot í hlutinn, hefir hann þessa
gótu 4. ek, vitbót í huganum og býtur því