Norðanfari - 13.11.1875, Page 1

Senclur kaupendum lijer á landi
kostnaðarlaust; verð árg. 30
arkir 3 krónur, einstök nr. 16
aura, sölulaun 7. livert.
KORDANFABI.
Auglýsingar eru teknar i Uað-
ið íyrir 8 aut'a hvcr lína. Við-
aukablöð eru prentuð á kostnað
hlutaðeigenda.
14. ÁR.
I RÁ ALflXhíL
(Framiiald frá hls. 87).
ýNefnclinni hefir framvegis verið tilfinn-
anlegt, að allar upplýsingar vantar um hygg-
ingarmáta á umhoðs- og klaustur-jöx-ðum
landsjóðsins. |>ví meðan engin skýring er
fyrir þvi, hvað gjalda eigí af hverri jörð að
rjettu lagi, er ómögulegt að œtla á upphæð
þessarar tekjugreinar með neinni vissu. Fjár-
lagafrumvörpum annara landa, og sjer i lagí
þess lands, sem liggur oss næst, Danmerkur,
fylgja allajafna fylgiskjöl (Underhilag) um
þessa grein þingi og pjóð til leiðheiningar,
og til nauðysnlegs eptirlits með umhoðsstjórn-
inni, að hön gjöri þessar eignir svo arðher-
andi fyrir landið, sem lög og samningar
heimila, að hún, við leiguliðaskipti, hreyti
samningunum á sem haganlegastan hátt, að
hún gangi nógu fast eptir afgjöldunum, að
hún sjái um, að eignirnar ekki gangi af sjer
o. fl. jþvi sje t. d. fiskvirðið í umhoðsgjöid-
mum, sumstaðar reiknað á 21/* sk. eða hjer
um hil 5 aura, líkt og á sjer stað við lög-
mannstollinn, í staðinn fyrir 12—13 sk. eða
25—27 aura, þá þarf ekki lengur vitnanna
við um það, hvernig umhoðsjörðunum er
ráðstafað. Nefndhi hefir heyrt, að leigur af
innstæðukúgildum á sumum umhoðsjörðum
sjeu að eins 80 sk. eða 166 aurar, þar sem
hver einstakur jarðeigandi, að frá dregnum
innlieimtulaunuai, lrefir minnst 10 krónur
upp úr kúgildinu, og optast meira. |>etta
og því um líkt þarf bráðra umbóta við.
Sama er að segja um það, hversu ómissandi
er að vita, hvort umboðsjarðirnar halda ó-
skertum þeim innstæðukúgildum, sem þeim
eiga að fylgja, og hafi þar á orðið breyting-
ar, hvernig í þeim liggur, og hverju við það
munar í afrakstri jarðanna.
j>ó kastar tólfunum, þegar fara á að
reikna út viðlagasjóðinn, sem varla má
„hjálparsjóður4* heita, að minnsta kosti ekki
fyrir landið. |>að er regla annarstaðar, eins
og vera her, að slíkum sjóðum (Reserve-
fonds) er haldið samfleytt saman, ár eptir á,r,
og sjerstakur reikningnr yfir þá, feæði inn-
stæðu og vexti, látinn fylgja hverjum fjár-
lögu-m til yfirlits og glöggvunar. Hjer er
nokkuð öðru máli að gegna. j>ví þó finna
megi með nokkrum ei’fiðismunum upphæð
innstæðunnar, eins og hún ætti að vera, ekki
eins og hún er, þá er það nefndinni
að minnsta kosti ofvaxið. að uppgötva, frá
hverju tímahili innstæða sjóðsins, eins og
hún er reiknuð af stjórnarinnar hálfu,
fór að gefa vexti, með öðrum orðum, hve
nær fje það, sem eptir reikningum sjálfrar
stjórnarinnar, á ári hverju var afgangs tekj-
unum — og þetta fje á eptir fyrirskipun
stjórnarinnar að gjörast arðberandi fyrir
landið — var til taks að hera vexti. Stjórn-
in vill sem sje ráða því sjálf, hvað lengi hún
hefir þennan afgang handa á milli, til að
greiða þau útgjökl, sem upp á kunna að
koma, og er það því á handahófi, hve nær
því verður komið á vöxtu. Bptir reiknings-
yfirlitunum, sem til eru, fyrir reikningsárin
1871—73 voru tekju-afgangarnir þessir:
1871— 72: 10980 rd. 33 sk.
1872— 73: 26811 — 82V2 —
1. apr. til 31. des. 73: 29349 — 25 —
Samtals: 67141 — 44V2 —
j>ó að nú við endurskoðun reikninga
þessar upphæðir hafa breyzt lítið eítt, þá
AKUREYRI 13. NÓVEMBER 1875.
rná þó, eins og síðar og á öðrum stað mun
sannað verða, gjöra ráð fyrir, að viðlagasjóð-
urinn hafi í ársbyrj. 1874 átt rúma 67,000 rd.
eða 134000 kr, en engín skýring finnst um það,
frá hverju tímabili hver af upphæðunum fyrir
þau 2 8/i ár, sem að ofan eru tilfærð, hafa
byrjað að ávaxtast, enda hera reikningarnir
sjálfir með sjer, að landið, siðan fjái'liagsað-
skilnaðurinn varð, hefir orðið fyrir drjúgum
leigumissi af íje sínu. J>ví af þessum 67000
rd. er ekki reiknuð leiga nema af 34792rck,
eða 69550 kr., fyrir árin 1876—77. Hitt
vaxtafje landsins (34151 rd., eða 68302 kr.,
auk 10000 kr. láns til Reykjavikurkaupstað-
ar frá 11. júní 1875, alls 78,302 kr.) ersvo
á sig komið, að smámsaman verður horgað
upp í það, og fer því, eins og stjórnin að
orði kemst (atliugasemdir hls. 8): „innstæð-
an minnkandi“. j>etta er fróðleg upplýsing
um vaxtafje, sem er ætlað til að vera við-
lagasjóður, eins og stjórninni sje fyrirmun-
að að koma hverri þeiri upphæð, sem inn-
kemur af endurborguðum lánum, á nýja
vexti. Hvað mundi verða dæmt um þann
hanka eður sparnaðarsjóð, sem ljeti innborg-
uð lán standa vaxtalaus, eða Ijeti þau renna
inn í eyðslufje sitt j>ó sýna reikningarnir,
að þetta er alvara stjórnarínnar. j>eir 550
rd., vegabótalán til jafnaðarsjóðs suðuramts-
ins, sem húið er að endurhorga, eru horfnir
af listanum yfir vaxtafje landsins, og þeir
V15 partur af lánaupphæðum, sem Reykja-
víkurkaupstaður og tjeður jafnaðarsjóður
fengu til að byggja hegningar- og varðhalds-
hús, og sem nú eru á ári hverju enclur-
goldnir, eru einnig horfnir og hverfa jafn-
óðum af innstæðunni inn í eyðslufjo lands-
sjóðsins (Kontantbeholdning). Nú mætti að
vísu ímynda sjer, að svo stæði áfyrir jarða-
bókasjóðnum og rikissjóðnum, þó það síðara
að minnsta kosti sje ólíklegt, að sjóðir þess-
ir, þegar lánin koma inn, þurfi á þeim að
halcla til bráðra útgjalda, af því ekki sjeu
nógir peníngar fyrir hendi. Enda hera at-
hugasemclirnar, bls. 7, það með sjer, að mik-
ið fje þarf að vera fyrir höndum í þessu
skyni; því af afgangsfjenu, sem að ofan er
talið fyrir árin 1871—73 (67,141 rd.), er
gjört svo ráð fyrir að 27,906 kr. 69 a. „þyki
nauðsynlegt að hafa í reiðu peninguin í
jarðabókarsjóðnum til þess að greiða út-
gjöld, scm upp á kunna að koma“ og það
enda þó afgangurinn fyrir 1874: 24000 rd.,
eða 48000 kr. og fyrir 1875: 16099 rd. 44
sk., eða rúmar 33000 kr., þá ætti að vera,
eða bráðum veixía til taks. Með öðrum
orðum: landstjórnin þykist þurfa að hafa
108000 kr. (þ. e. 27000 og 48000 og 33000
kr.) eða þeim mun meira, sem afgangarnir
hingað til hafa farið frani úr þeirn áætluðu
upphroðum, í sjóði til að byrja með árið
1876. Nefnclin hefir þá skoðun, að minna
megi gagn gjöra, til að byrja ársúígjöldin,
og að helmingurinn af tjeðri ujiphæð (hjer
um hil 50,000 kr.) sje þess heldur nægileg-
ur, sem jarðabókasjóðurinn jafnan inun hafa
fje handa á milli, sem honum er heimilt að
hrúka franian af árinu. En skjátli nefnd-
inni í þessu, vcrður stjórnin að hafa ein-
hver ráð til þess, að oyðsliifjeð (Ka-sshe-
holdningen), eins og á sjer stað í öðrum
löndum, þar á meðal Danmörku, stöðugt
sje arðberandi meðan það liggur óútgoldið í
sjóð. 1 fjárlögum Dana 1875—76 eru í 9.
— 89 —
Nr. 48.—44.
gr. reiknaðir 200000 kr. vextir af „Kassehe-
holdningen“, og má þar af ráða, að ríkis-
sjóðurinn t. d. hefir leigu af tillaginu til ís-
lands allt til þessa dags, að það einhvern
tírna á árinu, eptir sem.fjárhagsstjórnarráð-
inu gott þykir, er úthorgað í íslands þarfir.
j>að er því eitt af tvennu: annaðhvort
á viðlagasjóðnum að reiknast renta fráþeim
degi, að afgangurinn af hvers árs tekjum
fram yfir úfgjöldin er viss, eða eyðslufje,
sem við hvers árs byrjun er í sjóði, á að
ávaxtast með minnkandi rentum, eptir því
sem það er brúkað í landsins þarfir. Sömu-
leiðis virðist það vera sanngjörn krafa, að
tillagið úr ríkissjóðnum sje goldið inn í
landssjóð, segjum á missiraskiptum, helm-
ingurinn í livert sinn, og mundi landssjóð-
ur við þessa aðferð græða vextina af hjer
um 100000 kr. frá innborgunardegi eptir
tiltölu við það, hvenær fje þetta smámsam-
an verður útgoldið. Ellegar vilji ríkissjóð-
urinn heldur vera fjárhaldari landssjóðsins,
og úthorga fjeð eptir þörfum landssjóðsins,
virðist skylt, að hann reikni landssjóðnum
þá sömu vexti af tillaginu, sem hann sjálf-
ur hefir af því, sem eyðslufje, þó þetta
eyðslufje aldrei sje nema annars sjóðs eign
(Versur). Nefndin verður því að aðhyllast
þá skoðun, að þjóðbankinn 1 Kaupmanna-
höfn annaðhvort eigi að hafa í Reykjavik
j útibú (,,Filial“), sem ráðstafi inngjöldum og
útgjöldum landssjóðsins á Iflcan hátt, og
þjóðbanldnn sjálfur vinnur fyrir ríkissjóð-
inn, eða þá að bæði hín íslenzka yfirstjórn
í Kaupmannahöfn hafi gjaldkera, sem standi
fyrir öllum viðskiptum landssjóðsins við rík-
issjóðinn og þjóðbankann danska, og lands-
stjórnin hjerálandi fái heimild tilað brúka
sparisjóðinn í Reykjavík fyrir banka; verð-
ur sparisjóðurinn þá sjálfsagt að gjalda
hærri leigu af innlánum, og undir eins stvtta
þann uppsagnartíma, sem nú á sjer stað.
Hefði reikningsyfirlitið fyrir 1874 verið þing-
inu tilkynnt, væri kostur á með nokkurri
vissu að gjöra upp reikninga viðlagasjóðs.
ins, en þesssi seindrægni landsstjórnarinnar
veldur því, að þessi fyrstu fjárlög landsins,
eptir að það hefir fengið löggjafarþing, ekki
geta haft þær skýringar inni að halda í
þessu efni, sem væri æskileg undirstaðæund-
ir reikninga hinna ókomnu tima. Til frek-
ari sönnunar þvi, sem á undan er sagt um
viðlagasjóðinn, skal þess getið, að þó hann
eptir reikningsyfirlitunum fyrir árin 1871
—73 teljist eins og framan er greint 67141
rcL 441/2 sk., þegar nfl. tekj uafgangarfiir fyr-
ir öll þessi ár eru lagðir saman, þá er hann
samt eptir seinasta reikningsyfirliti frá 1,
april til 31. cles. 1873 nokkuð meiri, nfl-
50,239 rcl 47V2 sk. og 17,181 rd. 64 sk. í allt
67,421 rd, 15V2 sk. og hefði landssjóðurinn
fengið öll þau skuldabrjef frá dómsmála-
sjöðnum, upp á 9831 rd. í staðinn fyrir 9175
rcl., sem tilstóð að hann fengi eptir áætlun
stjórnarinnar fyrir 1874 bls. 16, og sem
stjómin sjálf segir, að afhenda eigi lands-
sjóðnum, en sem ekki hafi getað orðið sök-
um þess, að nokkur privat skuldabrjef voru
innleyst í dómsmálasjóðnum, þá ætti við-
lagasjöðurinn við árslok 1873 í raun og
veru að nema 68077 rcl. 151/8 sk., því það
er aðgætandi, að þó að þessi skuldabrjef
privatmanna væru ínnleyst, áttu upphæðirn-
ar þar fyrir ekki að hætta að vera arðber-