Norðanfari - 12.09.1876, Blaðsíða 1

Sendur kaupendum hjer á landi
kostnaðarlaust; verð árg. 30
arkir 3 krónur, einstök nr. 16
aura, sölulaun 7. livert.
MRDAIIFAR.
Augíýsingar eru teknar í blað-
ið fyrir 8 aura hver lína. Yið-
aukablöð eru prentuð á kostnað
hlutaðeigenda.
15. ár.
Akureyri, 12. septemker 1870.
Ar. 41,—43.
Verkalaun vor.
Síðan frelsisandinn og föðurlandsástin
fóru fyrir alvöru að koma í ljós í ræðum og
ritum vor íslendinga, hafa komið mörg ný
umtalsefni og margar nýjar skoðanir fram í
blöðunum. Eitt af pessum nýju málefnum
er um vinnulaun verkamanna vorra, og hafa
tvær greinir um jþað mál komið út í „Nf.“
p. á., hin fyrri eptir verkamann, en hin síð-
ari eptir bónda. Af pví mjer virðast grein-
ir pessar eigi skýra petta íhugunarverða
málefni nógu rækilega, og skoðanir peirra
í ýmsu tilliti ónákæmar og eigi sem rjett-
astar, vil jeg einnig fara fáeinum orðum
um málið, svo að peir sem síðar kynnu að
vilja athuga pað og útlista, geti haft sem
mest til stuðnings.
Fyrst vil jeg pá athuga, eptir hverju
rjettast muni að meta verkalaun, hvort held-
ur eru daglaun eða kaupgjald lijúa. Hjer
er um tvo mælikvarða að gjöra, annar er
peningaverð, hinn er meðalverð landaura.
Peningaverð breytist iðulega, svo að hver
lilutur hækkar og lækkar eptir pví, jafnvel
opt á ári. pannig var fyrir 100 árum pen-
ingaverð allra landaura margfallt lægra enn
nú, og skal pví til sönnunar bera hjer sam-
an verð á nokkrum helztu landaurum pá
og nú:
1 kýr í fardögum 11 kr. 25 a. nú 96 kr. 93 a-
1 ær í fardögum 1 — 88 - — 13— 50 -
1 heatur I fardög. 11 — 25 - — 80— 20 -
1 pd. af vorull h. „ — 9 - — 1 — 6 -
1 pd. af smjöri „ — 9 - — „ — 52 -
1 pd. af tölg „ — 9 - — „ — 35 -
1 vætt af fiski 1 — 88 - — 10 — 66 -
f fj. af sauðskinni 1 — 40 - — 6 — 60 -
^ýnir pessi samanburður hve fjarskalega all-
lr laudaurar hafa hækkað að peningaverði á
næst iðnum 100 árum, og mun pað vera
Þessi verðhækkun, sem báðir greinarsmið-
nmir i „Nf.“ byggja á pá skoðun sína, að
vinnulaun daglaunamanna puríi að liækka,
°g að pau sjeu lægri nú en fyrrum. En til
pess að slíkt eigi villi kaupanda og seljanda,
hafa menn á fyrri og síðari tímum álitið
rjettast að miða verð alls pess er fer kaup-
um og sölum í landinu við álnarverð, eða
síðan verðlagsskráin var samin, við meðal-
verð allra landaura eða meðalalin. pannig
eru opinber gjöld goldin eptir meðalalin,
pannig eru landskuldir jarða, einkum pjóð-
eigna, opt goldnar eptir meðalalin, og
pví skyldi pað pá eigi vera rjett, að metin
væri liin langstærsta útgjaldagrein bóndans,
verkalaunin, eptir meðalalin. þetta mun
líka ætíð verða hollast hvortveggi, bónda og
verkamanni, og valda minnstum ágreiningi,
pví getur hvorugur farið eptir verði einnar
vörutegundar út af fyrir sig, eins og liinn
síðari greinarsmiður í „Nf.“ gjörir. J>að
tjáir ekki að fara eptir landauraverði, nema
tekið sje meðalverð. Yerkamanninum tjáir
ekki að segja við vinnutakanda: „af pví að
verkamaður gat núna fyrir 100 árum fengið
1 hest fyrir að slá 20 eyrisvelli (dagsláttur),
pá vil jeg nú hafa svo mikið kaup, að jeg
geti keypt liest fyrir 20 dagsverk mín“. Og
vinnutakanda eða bónda tjáir ekEi að segja
við verkamann: „eins og pú gazt fyrir 100
áfum verið vel íhaldinn að taka fyrir að slá
20 dagsláttur 90 pör af smábandi, eins getur
pú verið pað enn“. Hvortveggja væri jafn
ósanngjarnt, jafn heimskulegt.
Jeg verð pví að álíta pann gjaldmáta
verkalauna hinn eina rjetta, að pau sjeu
greidd eptir meðalverði iandaura, en hvorki
með vissri upphæð í peningum hvernig sem
landauraverð breytist, nje eptir verði ein-
stakra hluta, og petta pykist jeg viss um að
flestir skynsamir menn sampykkja.
|>ví næst skal víkja á upphæð verka-
launa daglaunamanna og vinnuhjúa, og gjöra
samanburð á peim eins og pau voru fyrir
100 árum, við pað sem pau eru nú. — 1
Búalögum, prentuðum í Hrappsey 1775, eru
talin ákvæðisverk karlmanna, og er par í:
„Að slá völl ferskeyttan, 30 faðma í hvert
horn, 6 álnir. Að skera 10 geldinga og raka
allar gærurnar,' 6 álnir. Að skera 400 hálf-
tyrfings, 6 ál. Að rista 200 heytorfs, hvexja
torfu 8 feta langa, 6 ál. Að berja 100 hesta
taðs á dag, 6 ál. Að hlaða 5 faðma garð, 5 feta
pykkan neðan, ofan 3 fet, og 5 fet á hæð, 6
áln“. En í Alpingissampykkt um lausamenn,
vinnuhjú og lausgangara af 1722, sem prent-
uð er aptan við Búalög pau, er nú voru
nefnd, er svo kveðið að orði: „Sá skal heita
duglegur vinnumaður, sem að á viku slær 4
eyrisvöllu11, (p. e. dagsláttur). „Hver sá er
vinnur slíka 5 á viku, taki 5 aura (30 áln.)
fyrir pá viku pjónustu, sá er vinnur 3, hafi
18 ál., sá er 4 vinnur, hafi 24 ál., og standi
petta um fyrri 5 vikur sláttarins; en um
engjatíma taki peir tveim áln. minna á hverj-
um 3 dögum“. í tilliti til fæðis verkamanna
kveða Búalög svo að orði, par sem talað er
um 6 álna ákvæðisverkin: „f>etta er hvert
löggilt dagsverk; og koma 4 áln. í kaup, og
2 ál. matur á til samans 6 áln“. „Að öllum
peim mönnum, er pú kaupir vinnu, pá fellur
aptur 1 al. af kaupi peirra fyrir hvert mál,
er pú fæðir hann um helgan, dag“ o. s. frv.
Á pessu hlýtur maður nú að byggja hin
fornu verkalaun daglaunamanna, og gj^ra
peim að vinna meðaldagsverk, eptir sem nú
gjörast og bent er til í Alpingissampykkt-
inni, nfl. að slá 4 dagsláttur á viku, og eptir
pví um önnur verk. Yinnutíma daglauna-
manna ætla jeg að gjöra 18 vikur á sumri,
9 vikur við byggingar, jarðræktarstörf eða
önnur vorverk, og 9 vikur við heyskap, og
um leið að ætla manninum jafnt kaup yfir
allan tíman; verður pá liið forna kaup dag-
launamannsins yfir 18 vikna tíma petta:
4 áln. á dag í 108 daga, gjöra 432 áln.
par frá dregst fyrir fæði í 126
daga, 2 ál. á dag eða 252 —
verður pá hið rjetta kaup . . 180 álm
Nú um nokkur ár undarfarin hafa verka-
laun daglaunamanna verið á pessa leið:
Yið vorvinnu í sveitum 48 til 64 sk. kaup á
dag, er verður eptir nú gildandi pening-
um til jafnaðar 1 kr. 16 aur. á dag, í 108
Hrafninn.
v.
(Eramh.). Nú líða mörg ár. Kjartan óx
og varð fríður, hraustur og karlmannlegur
og varð fullkomlega tveggja manna maki,
bæði við slátt og önnur verk. En Kjartan
fann líka svo mjög til pess hvað hann var,
að pað mátti nærri kalla liann dramblátan
og hrokafullan; ef hann ásetti sjer eitthvað,
var pað enginn hægðarleikur að fá hann of-
an af pví, og flestir urðu að láta undan
honurn. porbjörn var mjög hugsjúkur yfir
]>ví live sonur hans var prár og hrokafull-
pegar
« — — ' llllUll ? J
hann hugsandi út af pví, að drt
og sjálfspótti hafði fest rætur ej
. ..r£u‘ Það voru fleiri en |>orb
,U tlUnð °Ptir pessu, marg'ir sáu
f . ha,fðl tiUuvert breyzt í skapsn
peim tima.
T. iT1 1)4 sJálfur nokkuð
Ja eitthvað oglöggt, pað var ein:
grunaði og fyndi hjá sjer að líf hm
hyað ógeðfellt og eitthvað sem sí <
yfir honum, og hann gat ekki
við pessa hugsun nema með pví
að hann væri hraustur og duglegur maður,
sem gæti boðið öllum byrgin. f>egar hann
var einsamall á gangi, pá datt honum opt í
hug sagan lians Jóns smala um Skeggja
Bárðarson og með nauðung gat hann hert
sig upp, lirifið burt pá poku og dimmu, er
pá pyngdi fast að hugskoti hans. — f>á
lýsti sólin honum allt í einu með öllum
ljóma sínum.
Um kvöld sá hann í fögrum dal unga
stúlku standa á túninu fyrir utan bæ föð-
ur síns. J>au töluðust við og leiptrið í aug-
um peirra sýndi að hugsanir peirra hittust,
pótt pau elcki segðu neitt orð í petta sinn,
sem gæti bent til pess. f>egar hann reið
heim geymdi hann mynd hennar í liugskoti
sínu, par stóð hún sí og æ eins og hann
hafði fyrst sjeð hana svo blíð og fögur í
geislum kvöldsólarinnar. — f>arna var mynd-
in kyrr og breiddi blíðan bjarma yfir allt
líf hans; pað var auðsjeð að hann var orð-
inn miklu kyrrlátari og stilltari síðan hann
dreymdi penna töfra draum. Allur ótti og
dimmar hugsanir höfðu nú fokið á braut og
vonin bar hugsanir hans á ástarvængjum
yfir fjallið og fjörðinn til pessarar töfrandi
friðarmyndar, er práði hann í græna daln-
— 81 —
um — hugur hans hvarflaði ávallt til —■
Ástríðar.
f>rá hans óx dag frá degi pangað til
hún varð svo mikil, að liún ætlaði að sprengja
brjóst hans — pað var eitt eptir — hann
varð að heyra jákvæði frá vörum hennar
einmitt pað vor, er nú fór í hönd.
VI
Yeturinn hafði verið mjög harður, fljót
og vötn voru lengi lögð og geysimiklar fann-
ir höfðu hulið fjöll og ása. f>egar vorsölin
bræddi snjóinn, uxu allar ár ógurlega, vatn-
ið rann í stríðum straumum niður eptir
hlíðunum, reif burt allan svörð svo steinar
og möl ultu niður og gjörðu flesta vegu
hættulega eða alveg ófæra.^
Svona stóð á pegar Kjartan ætlaði að
fara í bónorðsförina, f>orbjörn rjeði honum
til að bíða „núna“ sagði liann, „er ekki fyr-
ir aðra en afglapa að ríða fram með hlíð-
inni hinumegin við fjörðinn“. |>að var líka
hin mesta mannhætta, pví á hverju augna-
bliki gátu menn búizt við skriðum. Um
tíma Ijet Kjartan undan föður sínum, helzt
af pví að hann fann með sjálfum sjer að
hann var bundinn og mátti ekki hætta lífi
sínu pegar Ástríður elskaði hann svo heitt.