Norðanfari - 26.09.1877, Blaðsíða 1

Sendur kaupendum hjer á landi
kostnaðarlaust; verð hverra 10
arka af árg. 1 kr., einstök nr.
16 aura, sölulaun 7. hvert.
Augiýsingar eru teknar í blað-
ið fyrir 8 aura hvor lína. Við-
aukablöð eru prentuð á kostnað
hlutaðeigenda.
16. ár.
íslands-stjörn1.
|>að er orðið alkunnugt, að stjórnar-
hót sú, er Holstein og ráðaneyti hans veitti
Islendingum, til pess að verða við kröfu
þeirra um þjóðlega ogfrjálsa sj álfstjórn,
er þeir eiga fornan rjett á, var næsta lítil-
fjörleg og í mörgu ábótavant. í stjórnar-
lögunum 5. d. jjanúarm. 1874 er fátt pað,
er menn nú á tímum skilja við frjálsaþing-
bundna stjórn (Konstitution). Æðsta um-
þoðsvald í landinu er í höndum landshöfð-
ingja, er þó enga ábyrgð lieíir fyrir alþingi;
alþing getur komið fram ákæru hjá kon-
ungi gegn honum, en konungur lcveður á,
hvort taka skuli kæruna til greina og hversu
skuli koma fram ábyrgðinni; alþing verður
að leita rjettar síns hjá dómsmálastjóra
Danmerkur í Kaupmannahöfn „eptir þeim
reglum, er nákvæmar skal ákveða með lög-
um“; hjer er íslendingum gefið nýtt loforð,
og getum vjer Danir bezt ráðið í, hve þýð-
ingarlaust slíktloforð er; vjer höfum reynsl-
una fyrir oss, hvað það joforð snertir, er
oss í grundvallarlögunum var heitið um lög,
um ábyrgð ráðgjafanna. t stjórnarskrá ís-
lands er eigi heldur neitt um það er líkist
almennum kosningarrjetti; tómthúsmenn og
borgarar í kaupstöðum hafa því að eins
kosningarrjett, að þeir gjaldi vissa upphæð
í sveitaskatt, embættismönnum aptur á mót
og námsmönnum er gjört miklu hærra und-
ir höfði, enda hafa þeir fremur öðrum kosn-
ingarrjett. Eigi hefir þó stjórnin látið þar
við sitja, að takmarka svo kosningarrjett-
inn, heldur hefir hún og takmarkað lög-
gjafaratkvæði alþingis; í efri deild þingsins
hafa 12 þingmeun setu og eru 6 þeirra
konungkjörnir, og geta þeir hindrað, að
nokkurt lagaboð fái framgang, ef þeir svo
vilja. Ef þingdeildunum ber á milli, skal
málið útkljáð á sameinuðu þingi, en tilþess
að málið þá verði útkljáð útheimtist, að 2/3
livorrar deildar sjeu viðstaddir og greiði at-
kvæði; er þá nóg að aðeins 5 hinna kon-
ungkjörnu sjeu sammála, til þess að á þeirra
valdi sjeu leikslokin í hverju máli, sem er.
En þegar einhver fær eptir svo skorn-
um skamti frelsi sitt, fær stjórnarskrá eins
ófrjálslega, eins og hjer er, þá liggur tvö-
föld skylda á umboðsstjórninni að gæta ná-
kvæmlega þess, að rjetti pjóðarinnar og
fulltrúa hennar sje eigi misboðið. íslands
ráðgjafi hefir þessa dagana sýnt, að hann
er annarrar skoðunar. Honum liefir farizt
við hina fámennu íslenzku þjóð, sem ríka
manninum, er spámaðurinn talar um, er
átti fjölda fjár, smátt og stórt, en gat þó
eigi unnað fátæklingnum að halda hinu litla
lambi sínu, því eina, er hann átti.
t>að er sjálfsagt, að hin íslenzka sögu-
Þjóð láti sjer einkar annt um skólamál, og
Það jafnvel þau, er snerta kennsluna í lærða
skólanum; um langan tímahöfðu menn rætt
um að endurbæta kennslu skipan lærða-
skólans, 0g Vera má að ekkert mál hafi
eins verið áhugamál allra landsmanna og
1) |>essi grein, er þýdd er úr aðalblaði
Ymstnmanna í_ Damnörku, Morgunblaðinu,
nr. 170, 26. júlí þ. á., talar sv0 sþorjnort
máh Islendinga, að oss finnst fyllsta ástæða
til, að gjöra liana heyrum kunna á íslandi.
fýðandi.
Akureyri, 26. september 1877.
þetta, enda liöfðu og flest lijeruð landsins
sent áðúr bænarskrár til alþingis um þetta
efni. í fyrra var eptir ósk alþingis skip-
uð nefnd manna til að íhuga málið og ílýta
fyrir úrslitum þess; í nefnd þessari voru
þeir: skólastjóri, biskup landsins, barna-
kennari einn og Dr. Grímur Thomsen; á-
lit þeirra var eigi heppilegt, enda höfðu
menn á íslandi látið megna óánægju sína í
ljósi í blöðunum, svo sem frjettaritari blaðs
vors á íslandi hefir skýrt frá. Einkum
höfðu menn óskað að kennsla í latlenzkri
tungu yrði nokkuð takmörkuð, en nú lögðu
neíndarmenn til að það mál yrði enn sem
áður höfuðkennslugrein. |>að var nú sú
von manna, að alþing mundi kippa þessu í
lag og leiða málið til lykta samkvæmt ósk-
um þjóðarinnar; en sú von hefir nú og
brugðist, þar sem Hellemann ráðgjafi hefir
tekið það upp lijá sjálfum sjer að leiða á-
lit nefndarmanna svo að segja óbreytt í lög,
og komu þau lög út 12. þ. m.; kallar hann
þau: „Auglýsing um reglugjörð fyrir hinn
lærða skóla í Keykjavík“. Mun ísland hafa
fengið hina nýju skólalöggjöf sína með síð-
asta póstskipi.
|>að er auðsætt, að Nellemann ráðgjafi
lítur svo á, sem endurbót skólamála snerti
eigi löggjafarvaldið, heldur sje beinlínis um-
boðsmál; hann lætur sig engu skipta, þó
hann láti vonir hinnar íslenzku þjóðar að
engu verða; honum er aðeins um það hug-
að, að umboðsvald hans skerðist eigi; en
oss er það samt óskiljanlegt hvernig laga-
maðurinn mikli, getur litið svo á málið, að
það liggi fyrir utan verksvið löggjafarvalds-
ins, enda mun honum vissulega veita erfitt
að koma íslendingum í skilning um það.
Takmörkin milli umboðsvaldsins og löggjaf-
arvalds geta verið efasöm, en víst mun það
vera orðin föst regla í danskri stjórnar-
tízku, eptir það, að þingbundin stjórn komst
hjer á, að endurbót skólamála er eigi eitt
af þeim málum, er ráðgjafinn getur leitt til
lykta eptir eigin vild, og hvaða heimild hef-
ir þá ráðgjafinn til þess að bregða út af
þessari reglu, þegar var að ræða um skóla-
mál íslands? Stjórnarskráin veitir honum
alls eigi neitt vald til þess að fara með það
mál eptir geðþótta, eigi framar en grúnd-
vallarlögin gjöra það hjer í landi. AðNelle-
mann nefnir lögin auglýsing osfrv., er þýð-
ingarlaust, þegar efnið beinlínis fellur und-
ir ákvörðunina í 2. gr- stjórnarskráarinn-
ar: löggjafarvaldið er hjá konungi og al-
þingi í sameiningu. — En jafnvel þó nú
Nellemann hefði liaft á rjettu að standa í
skoðun sinni á valdi íslands ráðgjafa, hefði
hann samt sem áður eigi átt að ganga þegj-
andi fram hjá alþingi og lítilsvirða það
með því að lieyra eigi tillögur þess um þetta
mál, áður en það yrðí til lykta leitt, úr
því það var svo mikið áhugamál þjóðarinn-
ar. J>ingið var saman komið, og þar sem
stjórnin hefir haft tírna til að leita álits
embættismanna sinna, hefði og verið lienni
innanhandar að heyra álit þingmanna. J>að
má eigi minna vera, en að stjórnin taki
allt það tillit til rjettar íslands, sem
samrýmzt getur við þá aumu og fátæklegu
stjórnarbót, er landið hefir fengið eptir
margra alda kúgun og stjórnleysi.
Hefði stjórnarráð íslands staðið undir
forræði Estrups eða Fichers ráðgjafa niundi
— 133 —
Nr. 67—68.
engum þykja þessi stjórnaraðferð kynleg,
en af Nellemann hafa ísleudingar víst eigi
átt þess von. En þó vonir þeirra þannig
hafi brugðist, þá er það vist, og það má
vera þeim hugnun að kröfur þeirra, sem
byggðar eru á fyllsta rjetti, eigi eru lítils-
virtar með góðum vilja hinnar dönsku þjóð-
ar, heldur af því að íslendingar eins og
Danir mega nú um stund, búa við illa
stjórn.
„íslenzltt framfariitjelag“
er verið að stofna í Sviþjóð. Stofnandi
þess eða upphafsmaður er Sveinn Aðólfur
Hedlund, ritstjóri þess blaðs, er nefnist
„Handels och sjöfartstidning“, og út kem-
ur í Gautahorg; því blaði stýrir og Yiktor
Rydberg, einhver mesti ritsnillingur á Norð-
urlöndum. Á fundi er ýmsir skandinavísk-
ir framfaramenn hjeldu í Noregi í fyrra
liaust, bar Hedlund fram tillögu um stofn-
un þessa fjelags og var hún samþykkt.
Skiptist fjelagið í 3 deildir, danska, norska
og sænska. Hver deild kýs sjer 3 menn
til stjórnar. Allar þrjár deildirnar eiga
fund pieð sjer einusinni á ári til að sam-
eina stjórn fjelagsins. Hver fjelagi borgar
4 kr. árl. í fjelagssjóð. ]>rir menn sinn úr
hverju landi, voru valdir til að semja og
senda út boðsbrjef. Tilgangur fjelagsins er
sá, að efla andlega og veraldlega heill og
velgengni íslands, sjer í lagi með því móti:
1. a ð efla bókmenntir landsins, með því
að kaupa í stórkaupum íslenzkar bækur og
kosta þær til prentunar o. fl.
2. a ð senda íslenzkum bókasöfnum og
lestrarfjelögum bækur og uppdrætti.
3. a ð styrkja íslenzka skóla.
4. að veita fjárstyrk íslendingum, sem
sækja heim norræna skóla o. s. frv.
5. a ð senda (til undirbúnings) þrjá menn
til Islands til að kanna nálcvæmt hagi og
þarfir landsins, einkum hvað atvinnuvegi
snertir. Skyldi einn d a n s k u r maður kjör-
inn til að skoða landbúnað, annar n o r s k-
ur til að álíta fiskiveiðar og þriðji sænsk-
u r til að athuga samgöngur og vegi, bygg-
ingar o. fl.
]pegar svo þessir 3 menn hefðu lokið
skoðunum sínum skyldu þeir gefa álitsmál
sín stjórn fjelagsins, sem aptur legði þau
fyrir alþingi íslands og byði þinginu, ef
það svo vildi, lán upp á hálfa eða heila
milljón með þeim kjörum, að það mætti
standa leigulaust í tíu ár, en borgast úr
því smátt og smátt.
Bókmenntaíj elagskækii r 1877.
Nú eru komnar allar bækur bókmennta-
fjelagsins fyrir þetía ár, og eru það þær,
sem hjer skal greina:
1. Skírnir, 51. árg., sem samið hef-
ir herra Eiríkur Jónsson, varaforseti fjelags-
ins. Skírnir er nú 11 V2 örk að stærð og
kostar 1 kr. Vjer ætlum að þessi árgang-
ur sje vel saminn, en gjarnan vildum vjer
óska að Skírnir væri nokkru fyllri, og
segði meira af „mönnum og menntum“ en
hann gjörir.
2. Safn til sögu tslands og ís-
lenskra bókmennta að fornu og nýju, ann-
ars bindis þriðja hepti, 37 V* örk á 3 krón-