Norðanfari - 03.06.1878, Síða 1

MBANFAIU.
17. ár.
Ákureyri, 3. júní 1878.
Nr. 31—32.
Nokkur orð um skólamál.
J>að er engum efa bundið, að í hverju
landi er mjög áríðandi, að skólar allir og
skólamenntun sje í sem beztu horfi, því
með menntuninni fær hver pjóð grundvöll
íyrir framförum í verklegum efnum og til-
finningu fyrir sínum eigin sóma. Hver
skynsöm pjóð lætur sig pað pví miklu varða,
að slikar stofnanir sjeu sem bezt samsvar-
andi tímans pörfum, og alpýða manna á
heimting á, að svo miklar tillögur af al-
mennu fje sjeu til skóla- og alpýðumentunar
lagðar, sem unnt er. í hinum miklu fram-
fara- og mennta-löndum Norðurálfu og
Vesturheims, eru alskonar skólar hærri og
lægri á hverju strái, og stýrendur og full-
trúar ríkjanna leggja árlega til offjár til
pess að halda við og auka menntun og sið-
gæði og styrkja vísindaleg fyrirtæki, er geta
orðið pjóðinni til gagns og sóma. — Ef
vjer litum í vorn eigin barm, pá getur eng-
um dulizt — eins og opt hefir verið sagt '—
að oss íslendingum er ábótavant í pessu,
sem mörgu öðru, pó að sumu leyti, sje far-
ið að kippa í lag vandkvæðum vorum í pví
efni — barnaskólar hafa víða verið stofn-
aðir og er vonandi að tala peirra og stærð
fari vaxandi, en pað er allt að pakka ein-
stökum mönnum, er með skynsemi, ósjer-
plægni og dugnaði hafa gengið á undan
öðrum með góðu eptirdæmi; en öðru visi er
með hinar hærri visinda-stofnanir vorar.
j>að er öllilm kunnugt hve hraparlega hinni
hálærðu!! skólanefnd tókst með skólafrum-
varpið, en pað var nú heldur varla við öðru
að búast, pegar einmitt peir voru valdir í
nefndina, sem eru uppaldir í peirri latínu-
kássu, sem var á Bessastöðum, og varla
hafa fengizt við annað („Norðlingur“ er að
taka Grim Thomsen undan, en hann er
vist eigi frjálslyndari hvað gömlu málunum
viðvikur, heldur en í hverju öðru). — Svo
frábært frumvarp að innihaldi og frágangi
hefir víst óvíða sjezt!! Hver skynsamur
maður, sem les frumvarpið ofan í kjölinn,
verður að játa, að pað er miklu fremur til
apturhalds en framfara, en pó hefir tekizt
— náttúrlega með góðum (!!) ráðum og til-
stilli einstakra pjóðhollra spekinga — að
fá pað í lög leitt. það er sjáldgæft, að
hafa á slikan hátt troðið undir fótum al-
menningsróm og pjóðarvilja. j>að hafa nú
í mörg ár komið blaðagreinir og bænaskrár,
sem berlega hafa sýnt, að íslenzka pjóðin
hefir viljað, að hinir ungu menntamenn
hennar fengju nokkura uppfræðingu, sem
samsvaraði timans pörfum, en á braut væri
numið hið endalausa og óparfa latneska
málfræðisstagl, sem hingað til hefir viðgeng-
ist til stórleiðinda og skaða fyrir sjálfa
lærisveinana. Menn hafa hjer í blöðunum
einkum beinst að látínunni í lærða skólan-
um, pví allir hafa sjeð' hve miklum tíma
hún eyðir frá öðrum vísingagreinum, sem
nauðsynlegar eru til almennrar menntunar
og verklegra framfara. En pað er engin
nýlunda að vjer íslendingar erum fast grón-
ir við hið gamla og viljum engar nýjungar
hafa, að minnsta kosti má sjá pað, á hinni
hálærðu skólamálsnefnd, pví pegar pjóðin
hefir sjeð hið ranga fyrirkomulag skólamál-
anna og vill bæta úr pvi, með pví að láta
skynsama menn í nefnd færa í lag pað sem
ábótavant er, pá gera peir fyrirkomulag
skólans hálfu verra en fyrr. í reglugjörð-
inni fyrir latínuskólann í Reykjavik er
reyndar verið að myndast við að koma með
einhverjar breytingar, sem eru pannig, að
svo mætti virðast, sem pær væru hafðar til
að blekkja alpýðu. j>að er verið að tala
um að minnka latínukennsluna, en pó stendur
hún á eins háu stigi ef eigi hærra en áður;
af nýju málunum á að heita svo að meira
sje kennt, en pegar rjett er að gáð, pá
verður pað varla sagt. Jpað er sjálfsagt, að
nýju málin verða að vera i fyrirrúmi fyrir
öllu, pví með pví að kunna pau, hafa menn
lykil að vísindum hinna voldugustu heims-
pjóða; en pá verður að gá að hvert af málun-
um stendur oss næst, og hvert er mest á-
ríðandi fyrir oss ? Öllum íslendingum ríð-
ur mest á að kunna vel e n s k u, pví fyrst
og fremst er hún töluð nærri um allan heim
og hefir meiri og merkari bókmenntir en
hver önnur tunga, og i öðru lagi, pá höf-
um vjer svo mikil viðskipti við Englendinga,
að hverjum menntuðum manni er skylt að
kunna ensku. J>essu næst má telja p ý z k-
u n a, pví á henni er ritaður urmull af liin-
um beztu og skarpvitrustu vísindalegu bók-
um; frakkneskan er reyndar fagurt
mál, en oss íslendingum eigi til nærri eins
mikilla nota, pó nokkrir frakkneskir fiski-
menn (sem nefndin lætur sjer svo annt um)
við og við komi að útkjálkum landsins. Nú
hefir hinum velvitru! nefndarmönnum pókn-
ast, að setja frakkneskuna í öndvegi, að
skipa enskunni skör lægra, og hrekja pýsk-
una yzt á hinn úæðra bekk, vjer látum pað
ósagt hvort peir hafa gert pað af pví, að
peir kunna dálítið í frakknesku en litið eða
ekkert í hinum málunum, eða peir hafa
viljað hengja sig í dindilinn á Dönum, er
alltaf — sjer til stórskammar og skapraun-
ar — hafa verið að dorga við Prakka og
pví hafa pað mál meir við kennsluna en
önnur. Að kenna pýsku lítið eða ekkert í
skólanum er ófært, par sem peir, er ætla
að stunda nám við Kaupmannahafnar há-
skóla, verða að kunna hana, með pví að
mikill hluti kennslubókanna er á peirri
tungu, — pessu hafa mannagarmarnir ekki
tekið eptir. —- Að sleppa súmum visinda-
greinum alveg og margfalda vitnisburði í
sumum við aðalpróf og gera peim pannig
hærra undir hófði en öðrum greinum, er
beinlínis ranglæti við námsmenn, pví allir
geta eigi verið jafnvel lagaðir fyrir sömu
vísindagreinirnar. Eptir hinum nýju skóla-
lögum ná engir aðrir góðum vitnisburði en
peir, sem eru stálsettir latinugarpar; og
hver sem eitthvað veit i latínu og grísku,
parf varla að vita nokkuð í öðru til pess
að ná góðu prófi. — En svo vjer hverfum
frá pessu, pá er pað eigi minna áríðandi
en bóknámið, að lærisveinar læri að temja
sjer góða siðu, reglusemi og háttprýði, og
pað er umfram allt nauðsyirlegt, að peir
venjist á pað frá fyrstu, en til pess verða
„Hyernig ætli jiað fari!“
„Hvernig ætli pað fari!‘‘ heyra menn
svo opt sagt. j>að eru undarleg orð; en
vjer mennirnir erum líka dálítið undarlegar
verur, og pað er aðalorsökin.
„Hvernig ætli pað fari!“ andvarpaði
jústizráðið og sló höndum af harmi; hann
stóð við rúm Viggos litla. Drengurinn lá
í krampa; hann var orðinn blár að yfirlit
og hálfkaldur. „Hvernig ætli pað fari!“
sagði móðirin, full áhyggju og kvíða, við
læknirinn, pegar hann var að skrifa upp
meðalið. Hann hristi höfuðið og svaraði
engu.
En veiztu hvernig pað fór? — móðir-
in bað af hjarta fyrir litla drengnum sin-
um; henni fannst, sem hún hefði aldrei beð-
ið fyrr; og miklu seinna, pegar Viggo litla
var fyrir löngu batnað, bað hún Drottinn
ennpá stöðugt og pakkaði honum..............
j>annig fór pað í pað skipti.
„Hvernig ætli pað fari!“ æpti jústizráð-
ið i reiði sinni; „tvisvar í pessari viku hefir
pú ekki kunnað reikninginn pinn! Mundu
pað pó Viggo, að pú ferð bráðum að verða
stór; pú mátt ekki halda að pað fari vel
með pessu móti“.
Viggo átti að verða sveitarforingi í her-
liðinu, og pað er auðvitað, að pá parf mað-
ur að kunna vel stærðafræðina. En pað,
sem menn ekki vissu p á, var, að Viggo
var alls ekki hæfur til að verða sveitarfor-
ingi; pað var gjörsamlega gagnstætt hinu
lingerða og viðkvæma geðslagi hans, —
hann hefði aldrei orðið dugandis sveitar-
foringi, — hann hefði aldrei orðið ánægður
í peirri stöðu. En p a ð sáu menn ekki
p á; sveitarforingi átti bann að verða, —
pað var einusinni afráðið . . . . og pess-
vegna var pað, að faðir hans sagði í gremju:
„Hvernig ætli pað fari!“ pegar hann sá
hinn laklega vitnisburð sonar sins í reikn-
ingslistinni.
En veiztu hvernig pað fór? — Viggo
kunni aldrei reikninginn sinn, og pá var
afráðið að láta hann ganga annan veg. j>að
— 61 —
var nú reyndar pungt, pótti foreldrunum,
að purfa að yfirgefa hið fyrra áform; pau
sáu pað fyrst eptir á, að Viggo hafði alls
ekki hæfilegleikaa til að vera hermaður, . ,
. . . j>annig fór pað í pað skipti.
Árin höfðu liðið, — Viggo var orðinn
stúdent; nú fyrst sýndist honum heimurinn
opnast fyrir sjer með allri sinni dýrð. Hví-
lík ópekkt auðæfi, hvílíkt svakk og svalll,
gleði og gaman birtist honum nú smám-
saman! En hann lenti líka milli hættu-
legra skerja, fagurra freistinga, lofandi og
töfrandi tillokkana. Og Viggo stóð ekki á
móti peim; hann lifði frjáls og flögrandi;
hann gleymdi vinnu sinni og var á leiðinni
með að gleyma meiru en pessu, á leiðinni
með að gleyma bænum móður sinnar, og
dyggð æsku sinnar. — En pá hljómaði:
„Faðir pinn er dáinn!“ og móðirin grjet,
grjet yfir hinum dána, og grjet yfir hinum
lifanda, og grjet yfir hinum komandi dög-
um. „Hvernig ætli pað fari!“ kveinaði
hún og andvarpaði sáran, „hvernig ætlipað