Norðanfari - 03.06.1878, Page 2

— 62 —
þeír að hafa gott eptirdæmi hjá stjórnend*
um sínum og kennurum, ef pað vantar, fer
allt á trjefótum. Landinu er miklu betra
að fá staðfasta, kjarkmikla og siðgóða menn,
er minna vita, en aðra, sem eru drykkju-
svolar cða óreglumenn, þó peir sjeu upp-
hlásnir af einhverjum lærdómsvindi, er und-
ir eins rikur af peim, þegar peir eru komn-
ir úr skóla; til pess að pjóðin fái góða
leiðtoga af menntamönnum sínum, verða
peir frá upphafi, að læra lilýðni og auð-
sveipni við yíirboðara sína, en pess er eng-
inn kostur nema stjórnendur sjeu svo að
þeir eigi skilið hylli og virðingu pilta, og
ef þeir eiga að geta náð pvi, mega þeir
eigi vera eins og „komnir úr hólum“
eða gera unglingum illt í skapi með smá-
munasemi og ónotum, heldur vera peim
eins og feður, hugulsamir og hlynnandi mót
hverjum, er skerðir hlut þeirra. — blú höf-
um vjer lieyrt að nema eigi á burt um-
sjónarmanns-embættið við lærða skólann,
eða gera pað svo launarýrt. að eigi sje við-
unandi; en pó er pað embætti nauðsynlegra
og mikilvægara en flest embætti par, ef
einhver ögn af siðgæði og góðu háttalagi á
að finnast í skólanum, og þetta er pví sorg-
leglegra pegar sá maður á í hlut, sem hing-
að til hefir gengt pví embætti. |>að virðist
svo sem hann ætti pað sízt skilið af lönd-
um sínum, að vera vikið í elli sinni úr em-
bætti fyrir engar sakir, pví auk pess að
hann hefir með einstakri skyldurækt gengt
störfum sínum, pá er hann einn af hinum
fáu, er hefir lialdið uppi heiðri íslendinga
í vísindalegu tilliti; með pví að safna sam-
an pjóðsögum vorum og æfintýrum og koma
þeim fyrir almenníngs sjónir, hefir hann
sýnt öllum pjóðum hve mikill skáldskapar-
andi og fegurðartilfinning ennpá býr í brjósti
liinnar íslenzku pjððar. En á voru landi
Islandi er sllkt einkis metið; vjer hermum
pað optast eptir Dönum, að fara vest með
vora beztu menn. — Alþýða manna ætti
yfir höfuð að tala, að gefa því betur gaum,
hvernig fulltrúar hennar verja fje því, sem
hún veitir til almennra parfa. Menn ættu
ekki að þola pað pegjandi, að sjá laun
hinna hæðstu embættisinanna vera aukin
tneir og meir að ópörfu og hverri snöpinni
bætt við pá eptir aðra, en hinum lægri, en
þó alveg eins áriðándi embættum, veitt svo
lítið, að varla er viðunandi. Mestur hluti
allra tekja af íslandi gengur í embættis-
rnenn Iteykjavíkur, en engvir aðrir hlutar
landsins hafa gott af því. |>að hefir án
efa nokkur áhrif á allt petta fyrirkomulag,
fari með hann Viggo pegar hann faðir hans
er ekki lengur til að aðvara hann og áminna;
-r- hvernig ætli pað fari!“
En veiztu hvernig pað fór? — Viggo
firærðist innilega; hinn fljótlegi dauði föður
hans og hið sorglega einstæðingsstand móður-
innar breytti honum algjörlega, hann fór
að hugsa um sjálfann sig og tók aptur til
starfa sinna og — pað, sem meira var —
sneri aptur til æsku-sakleysis sins og bæna
móður sinnar. Og eptir fá ár var hann
dugandis og vel virtur ungur læknir. . . .
. . fannig fór pað í það skipti.
Aptur var liðinn langur timi. Viggo
var á góðum vegi; hann var orðinn hjer-
aðslæknir; hann var heppinn með lækning-
ar sinar, og allt í kring báru menn traust til
hins unga atorkusama læknis. Hann var
lika orðinn læknír á herragarði einum, sem
lá 3 milufjórðunga frá bænum; hann hafði
verið að lækna frúna par, og par sá hann
hina fríðu og bliðu Elizabet, sem hjúkraði
móður sinni svo alúðlega. í fyrstu fór hahn
að alþing er haldið í Reykjavik en eigi á I
sinum forna stað, því par (í Vik) verka
sumir menn kannske um of á skoðanir ping-
manna. J>að er og auðsjeð, að e i n n þing-
maður rær undir öllum breytingum til hins
verra, meir en aðrir! hann hefir frá byrjun
fengið mikinn hluta þingmanna á sitt vald
með orðaglamri og skrumi, og blekkir porr-
anum sjónir með pvi að þykjast vera fjarska-
legur spekingur að menntun og málsnild;
hann blæs upp villandi galdraveður af alls-
konar smámunum, er hann gjörir mikið úr,
til þess því betur að geta farið mcð
hin stærri mál eptir eigin geðþótta,
og fær svo flesta á mál sitt, þó hann sje
og hafi ælíð verið í raun og veru hverjum
manni hvumleiður. |>að er undarlegt, að
jafnvel hinir beztu þingmenn skuli láta leiðast
af honum, en vonandi er, að hann falli á
sjálfs síns bragði, og pess verður varla
langt að bíða:
„J>ví sá varð fanginn
er und fossi hljóp
laxinn lævísi“.
J>að er allt af grunsamt þegar fljót veðra-
skipti verða, að þar muni eittlivað illt á
eptir fara. J>að eru sumir menn svo inn-
rættir, að þeir af slægð um stund gerast
vinir óvina sinna til pess pvi betur að geta
fært pá blindandi fyrir björg fram.
Skólanefndinni hefir heldur eigi farizt
sem bezt meðferðin á Möðruvallaskólanum,
pað er auðsjeð að hún hefir pá verið orðin
preytt af starfi sínu og þráð hvildardaginn.
J>að er eigi gott að sjá hvernig skóla pess-
um á að vera háttað, öllu er hrært saman;
um leið og á að læra fyrstu undirstöðu vís-
indanna, vilja peir láta kenna efnafræði,
eðlisfræði, verkvjelafræði óg fleira, er parf
mikils undirbúnings við. í sjálfu sjer er
hið eina rjetta, að liafa annan lærðan skóla
fyrir norðan, eins og sjera Arnljótur víldi,
í liinum ágætu ritgjörðum sinum um skóla-
Inálið; vjer Norðlendingar eigum heimtingu á
pvi; pað kostar meira, en peir pening-
ar, er landsjóðurinn missir á þann hátt, vinn-
ast öðruvisi aptur. Litil pjóð verður að
kosta meira að tiltölu til stjórnar sinnar o'g
menntunar en stór pjóð, og það er sannar-
lega sorglegt ef smámunaseini og nizka á
fje landsins hamlar prifum pess. Fyrr en
tveir lærðir skólar koma, getur lærdöminum
eigi farið verulega fram, pví meðan engin
keppni er, er eigi von á miklum framförum,
en allt gengur í drasli eins og nú. Eí skól-
arnir væru tveir, mundu, að öllum likind-
pangað priðjahvern dag, en pegar hann var
búinn að koma þar nokkrum sinnum, fór
hann þangað annanhvorn dag, já daglega,
jafnvel pó sjúklingnum væri stöðugt að
batna. En hann gat ekki verið heima, —
því honum fannst hann vera svo glaður i
návist Elízabetar; hve stuttur fannst hon-
um ekki vegurinn til herragarðsins ? hve
langur fannst honum ekki tíminn milli pess
sem hann kom þangað ? . . . . já, hver&u
heitar og innilegar voru tilfinningar hans,
og hve heitt honum fannst hann elska
Elízabetu. Honum fannst peim tíma eytt
til ónýtis, sem hann var ekki á herragarð-
inum; honum sárleiddist að purfa að vitja
um hann Lárus nautamann................Og
þó var gleði hans blandin sorg, því, Eliza-
bet var að sönnu blíð og vingjarnleg við
hann, en pað var auðsjeð, að hún elskaði
ekki eins heitt og hann; og í hvert sinn
sem hann vildi tala við hana um hinar
blíðu tilfinningar hjarta sins, þá sneiddi
hún hjá honum; já, pað var jafnvel eins og
hún forðaðist að tala ein við hann. |>etta
\ kvaldi Viggo, og hann fann að hann purfti
um, kennarar og píltar keppast um, að gera
liver sínum skóla sem mestan sóma, en nú
getur pað engum dulist, að yfir höfuð að
tala, er eigi því láni að fagna. Yið hvern
af skólum pessum ætti svo að tengja gagn-
fræðískennslu, sem allir vita að er hverjum
manní ómissandi. J>að er grátlegt til pess
að vita, hve margir stórbændur, verzlunar-
menn og handiðnamenn á Islandi, eru fá-
fróðir i hinu algengasta af verklegum vís-
indum. — Að hafa nærri eintóma búfræðis-
kennslu við Möðruvallaskólann, skiljum vjer
eigi að gangi vel, en pað er sjálfsagt að
nokkuð þesskonar á að kenna, t. d. land-
mæling, þekking á jarðabótum, sljettun,
vatnsveitingum, vegagjörð o. fl., en ef slík
menntun á að takast frá rótum og með
nokkrum dugnaði, verða piltarnir að gefa
sig alla við pví og láta hið bóklega mæta
afgangi. Ef Möðruvallaskóli á að verða
sjerstakur gagnfræðisskóli án lærðrar mennt-
unar, eins og nú lítur út fyrir, þá finnst
oss heppilegast að hann sje æðri menntunar-
stofnun fyrir pá alpýðumenn, er vilja veita
sjer almenna bóklega og verklega menntun
án tillits til nokkurrar vissrar lífsstöðu, svo
að þeir geti eins fengið par menntun, er
ætla að gefa sig við verzlun og handiðnum,
eins og peir, sem ætla að verða bændur,
Búnaðarvísindi á pá sjálfsagt að kenna
nokkuð, en eigi nærri eingöngu, eins og
nefndin sýnist vilja. Allir hafa gott af að
vita undirstöðuna í pekkingunni á pví,
hvernig menn b’ezt haga búi sínu, frjóvgá
jörðina, betra fjárkýn, fara með besta, o. s.
frv., eins hafa allir gott af að vita nokkuð
um verzlunar-viðskipti og liandiðnir, jafnt
bændur sem aðrir. Ef skólinn ætti að vera
eintómur búnaðarskóli, þá færu bókmennt-
irnar eflaust að nokkru leyti út um þúfui*.
Aðaltilgangur Möðruvallaskólans (eins og
allra annara skóla) ætti að vera sá, að
glæða tilflnningar unglinga fyrir vís-
iuduni og framföruni mannkynsins og
vckja lijá peiin kapp til þess að verða
nýtir menn og gagnlegir fyrir mannfje-
lagið og þjóð sinni til vegs og sóma.
Greirmundur.
Á s k o r u n.
í „Skuld“ II. árg. 113 dálki er minnst
á „Herhvöt11 mina. Hinn heiðraða höfund
brjefsins, sem hælir, eins og má, hinum
„óbilandi kjark4í og „einurð44, bið jeg
að sýna, að hann sje sjálfur gæddur pess-
um dyggðum, og segi opinberlega hver hann
að gjöra enda á þessu; hann hlaut að skrifa
pað, &em ekki varð talað; hlýlega og inni-
lega gjörði hann Elízabetu ljóst, pað sem
honum lá á hjarta.
En pá var liinn sæti draumur lika á
enda; fáeinar linur frá Elizabetu vöktu
hann til hinnar særandi reynslu. „Hvernig
ætli pað fari!“ kveinaði hann með öllu afli
hinnar beisku örvæntingar. Hann barði
sjer á brjóst og gekk um gólf í sífellu og
fórnaði höndum. „Hvernig ætli það fari!
Jeg dey í sorg minni, hugsanir mínar
myrkvast af mótgangi lífsins! . . . . .
Hvernig ætli pað fari!“
Hann gat ekki hugsað lengra; petta
var hið fullkomna örvæntingaróp, sem sorg-
in þvingaði fram af vörum hans; óviss og
syrgjandi stóð hann gagnvart hinum ókomna
tíma. J>ó fjekk hann ekkert svar; pví veiztu
hvernig pað fór ? — hann vandist smátt og
smátt við að umbera það, sem ekki varð
hjá komist, og varð rólegri í skapi;— hann
var ekki optar Ieiður á því að vitja um
Lárus nautamahn; — hann sá, að þegar
maður elskar rjettilega, pá útilykur