Norðanfari - 08.07.1878, Page 2

— 70 —
til f>ess, sampykki sóknakænda. ]>að hefir
komið upp hjer á landi, par sem brauð
hafa verið sameinuð að fornspurðum söfn-
uði, eða utansveitar prestur verið látinn
pjóna hrauði af pví annar fjekkst eigi á
pað, að bændur hafa neitað að gjalda full
, sóknagjöld, (pó peir hafi einkis i misst af
prestspjónustu, nema af messum, sem peir
hagnýttu sjer misjafnt áður), og hefir pessi
eðlilega forna hefð, eða rjettara, að hafa
prest í sókninni, vakið pessa hugsun. ]>að
er pví áríðandi, einkum svo lengi, sem lög-
boðin sóknagjöld til prests í sókn lialdast,
að fá til sampykki bænda, áður en nokkurt
prestakall er sameinað öðru.
TJm leið eg sameining nokkurra brauða
kæmist á, parf allvíða að laga sóknaskipun
til hægða sóknafólki og prestum, ákveða
ný prestasetur ef nauðsyn heimtar, og eink-
um að ákveða um nýjar útkirkjur á sumum
stöðum, er vera skyldi par sem hagkvæmast
er, til að ljetta sóknafólki kirkjusókn, og
prestum að mörgu leyti pjónustu og upp-
fræðingu. pá yrði og sjálfasgt að ákveða
hvaða jarðir eða tekjur skeyta ætti til fá-
tækra brauða, sem eigi væri takandi í mál
að sameina öðrum.
Nokkrar kirkjur má leggja niður, selja
og verja verðinu til kirkna- eða hrauðabóta.
JBæta mætti nokkuð brauð með pví að selja
arðlausa muni, er sumum brauðum fylgja,
og arðlaus eða arðlítil ítök, sem fjarri eru,
og právalt hafa risið af kostnaðarsöm mála-
ferli, stofna sjóð af verðinu og verja ávext-
inum til að bæta einhver fátæk brauð, eða
kaupa lianda peim jarðir fyrir verðið.
Um málnytupening, sauði og hesta, sem
brauðum fylgja, er nokkuð öðru máli að
gegna. ]>essháttar getur fátækum presti
verið pægilegt að fá leigulaust, pegar hann
kemur að brauði. Gietur pví orðið misjafnt
álit um hvort pví ætti að lóga, nema par
sem prestakall væri iagt niður og sóknin
gerð að útkirkjusókn. ítökin, svo sem rek-
ar, veiðar, skógar-ítök. afrjettir, landspildur
o. fi., sem fjarlægt er kirkjum er eiga, geta
opt verið arðsöm peim sem nærri búa, svo
pað mætti fá töluvert fyrir pau. Týnd ítök
og ónýt ætti aldrei að nefnast framar, peg-
ar eignir kirkna yrði taldar.
(Framhald).
Fáein orð um lærða skólann.
Á pví getur engum heilvitamanni leikið
neinn efi, að uppfræðingin og menntunin er
hin sannasta og verulegasta undirstaða allra
pjóðprifa, enda staðfestir allra tíma reynsla
pessa skoðun, og maður gæti enda íarið svo
langt að segja, að par sem upplýsing og
menntun er vanhirt, par hlýtur allt annað
meir eður minna að fara í ólagi. En hvað
er pað sem skapar og lagar pessa undir-
stöðu pjóðprifanna í liverju landi? ]>að
eru skólarnir í uppstígandi röð frá peim
lægsta til hins hæsta, á peim hvilir í raun
rjettri framfarabyggingin og pví má með
sanni segja, að pekki maður skóla einliverr-
ar pjóðar til hlýtar, pá gotur hann farið
mjög nærri um framfarastig hennar.
Yjer viljum nú spyrja: hugsum vjer
fslendingar nógu rækilega um penna grund-
völl vorra pjóðprifa? erum vjer ekki miklu
framar allt of kærulausir um vora fáu
skóla og afskiptalausir um ástand peirra?
Jú, pví er ver og miður að svo er, og meira
að segja mætti svo virðast stundum, sem
pað lægi oss i ljettu rúmi, hvernig fram
ferí skólum vorum og hvort peim er stjórn-
að vel eður illa,
]>ó nú svo megi sýnast, pá hyggjum
vjer samt að yfir höfuð sje farin að vakna
meiri áhugi og umhugsun um skóla vora
en áður hefir verið og pað má óiiætt full-
yrða, að margur upplýstur og vel innrættur
maður hefir liugann á peim, svo sem einu
pví sem ætti að vera pjóð vorri lijartfólgn-
ast. Margur mun sjá og sárna um leið, að
ýmislegt er í skóla-ástandinu hjá oss, sem
ekki er eins og vera ætti, og sje yfirstjórn-
in svo grunnhyggin, að hún haldi að allir
vjer, sem búum út um land petta, sjeum
alveg sljóir í pessu máli, og allt með pökk-
um piggjandi eins og grænlenzkir skrælingj-
ar eða með öllu tilfinningarlausir fyrir sóma
eða ósóma skólanna, pá getum vjer fullviss-
að hana um, að henni skjátlast hraparlega.
Og haldi hún að ástand skólanna sje svo
leynt, eins og pað væri geymt undir lopt-
pjettu loki, að vjer vitum ekkert hvað fram
fer, pá skjátlast henni líka, pvi pó hin táp-
litlu og einurðarlausu sunnlenzku blöð, leiði
fiest hjer að lútandi hjá sjer, pá höfum
vjer pó sendibrjefin, sem jafnaðarlega færa
oss sannar og ítarlegar fregnir um ástand
skólanna, eins og annað fleira yfirstjórninni
viðvíkjandi, sem líklega einginn á að vita.
Af pví nú hinn lærði skóli vor er lands-
ins stærsta, mikilvægasta og kostnaðar-
mesta mennta-stofnun, pá er pað ástand
hans, sem vjer að pessu sinni viljum gjöra
að umtalsefni, og pó ekki nema nokkur
sjerstök atriði, sem eflaust munu vera fleir-
um en oss að umhugsunar- og áhyggju-
efni.
Engum getur dulist, að hið núverandi
ásigkomulag lærða skólans, er pannig, að
pað parf talsverðra umbóta við, pví pað
vita allir, að hin nýja skólareglugjörð, sem
íslands ráðgjafinn valdbauð í fyrra fyrir
áeggjun Finsens landshöfðingja, hefir ekkert
bætt, en aðeins orðið til að gera glundroða
í kennsluverkin og spilla pví sem áður var.
En pað verða menn að hafa liugfast, að
vilji menn fara að endurbæta skólann, pá
rekum vjer oss eins og nú er á pránd í
götu, sem er ópægur viðfangs og pað er
liin ljelega og hrörnandi skólabygging, sem
er illa við vær bæði fyrir kennara og skóla-
sveina, og í alla staði ósamsvarandi kröfum
vorra tíma, en pað nefnum vjer aðeins stutt-
lega að sinni, í pví skyni að áminna landa
vora, að hafa petta atriði i huga, og athuga
hversu pað er nauðsynlegt, bæði vegna sóma
sjálfra vor og hvað mest peirra vegna, sem
húsið eiga að nota, að pað sje samsvarandi
öllum sanngjörnum kröfum, að minnsta
kosti að pað sje ekki heilsuspillir vorra
ungu námsmanna; svo í annan stað hversu
brýna pörf ber til pess i fjárhagslegu tilliti,
að afstýra hinum geipilegu, sívaxandi og
hærri óyfirsjáanlegu útlátum til að viðhalda
hinum littnýta skólahjalli vorum, en par
til ætlum vjer eina ráðið að reist sje skóla-
steinbygging, sem að visu kostar mikið í
bráð, en sparar oss óendanlegan viðhalds-
kostnað pegar til lengdar leikur, — Væri
pví vonandi, að næsta ping vort tæki petta
atriði til ihugunar og gerði sitt til að út-
vega sómasamlegt hús, sem landsmenn
pyrftu ekki að skammast sín fyrir gagnvart
útlendingum, og fríaði landið um leið frá
fyrtjeðum ópörfum útlátum á liinum ó-
komna tima.
]>vi er nú miður að hrörnun skólahúss-
ins virðist eigi vera hin eina hrörnun i nú-
verandi ástandi skólans, pví vjer höfum
bæði brjeflega og munnlega sannspurt aðra
lirörnun, sem er nærri lakari, neínilega í
skólastjórn, skólalaga- og kennslu-verki, og
pegar á allt er litið, pykir nú sem hagur
skólans sje kominn í óvænt efni, bæði fyr-
ir staka handvömm landsstjórnarinnar og
stjórnarólag hins núverandi rektors, sem að
sögn áreiðanlegra roanna er jafn ósamhent-
ur umsjónarmanni skólans, sem meðkenn-
endum sinum. Ttelata refero! mót-
mæli hlutaðeigendur ef peir geta, en eigi
sjáum vjer hvar slíkt ráðlag eða ráðleysi á
að enda, ef hver höndin er mót annari við
slika stofnun og stjórnari hennar getur ekki
komið sjer saman við samvinnendur sina,
eða hann hirðir ekki um pað, eins og að-
ferð hans i skólanefndarmálinu virðist benda
til: Hvað kennsluverkið snertir, pá má hver
einn geta pví nærri, liversu leitt og ópakk-
látt pað má vera jafnt fyrir kennara sem
lærisveina, að kenna og læra eptir hinni
nýju reglugjörð, sem öllum ber saman um,
að sje óhafandi: Hitt virðist pó taka út-
yfir, sem fyrir kom í byrjun skólaársins,
að landstjórnin sjálf skuli gera leik til að
spilla framför skólans og hnekkja námi
skólasveina: í haust pegar húið var að
halda nýsveinapróf, var lærisveina tala í 1.
eða neðsta bekk 29, og og var pað sam-
hljóða álit hins setta skólastjóra (H. Frið-
rikssonar) og hinna kennaranna (J. jporkels-
son var pá enn ókominn frá Uppsölum), að
ógjörningur væri að kenna svo mörgum
piltum í einu liinar torveldari námsgreinir,
og væri pví hrýn nauðsyn að skilja bekk-
inn í tvœr deildir við kennslu peirra greina,
ef piltarnir ættu að geta numið pær svo að
peir yrðu hæíir til uppflutnings í vor; mun
og Efóratið (biskup Pjetur og amtmaður
Thorberg) hafa verið pví samdóma, en pessi
skynsamlega og sjálfsagða uppástunga strand-
aði fyrst á aumingjaskap J. ]>orkelssonar,
en í annan stað á óvilja og pvergirðings-
skap landshöfðingjans, en pað bar hann í
vænginn, að hann gæti hvergi tekið fje pað,
er tímakennsla sú, er af tvískiptingunni
leiddi, mundi kosta. ]>að er eigi gott að
vita, hvað landsh. hefir gengið til; ætlihann
hafi ímyndað sjer að pingmenn vorir sjeu
slíkar nápínur, að peir mundu eigi á næsta
pingi hafa veitt nokkur hundruð krónur til
nauðsynlegrar tímakennslu ? Yjer teljum
sjálfsagt að hin fyrsta afleiðing af pessu
striti hans verði sú, að helmingur 1. bekkj-
ar sveina sitji eptir í vor, og að helmingur
nýsveina verði rekinn aptur um hæl og fái
eigi inntöku sakir rúmleysis. ]>að er gleði-
legt fyrir okkur, sem viljum koma drengj-
um vorum í skóla. Oss liggur við að á-
mæla kennurunum fyrir tiltektaleysi peirra,
er peir taka slíkri aðferð með pögn og
polinmæði, og hefði nærri pví verið ástæða
til að peir hefðu borið fram umkvörtun
fyrir ráðgjafa íslands yfir sljóleik skóla-
stjórans og tregðu landstjórnarinnar, að
vjer ekki segjum verra.
Oss hafa borist í hendur skólaraðir
með einkunnum. Eitthvað virðist oss pað
bogið, er lærisveinar jafnvel í hinum efri
bekkjum hafa jafnaðarlega i 11 a og 1 a k-
1 e g a í latínskum stíl, frá peim efstu til
hinna neðstu, slíkt lítur ekki vel út og verð-
um vjer að hafa fyrir satt, að sú kennsla,
sem her ekki betri ávöxt, muni vera eitt-
hvað h 1 e n d i n. Hinsvegar sjáum vjer að
nálega allir fá ágætlega í „sagnfræði“
og „trúbrögðum" (! ?!)
Enn er eitt atriði sem er næsta mikils-
varðandi, en virðist nú vera á góðum vegi
til að fara „í hundana11. í sumar kom
fjárlaganefndin á alpingi saman með pað,
að gera skyldi kennurum hins lærða skóla
að skyldu, að liafa á hendi umsjónina, og átti
svo sem að spara sjerstakan „inspektor“,
og koma peim hurtu sem nú um allmörg
undanfarin ár hefir staðið sómasamlega í
peirri stöðu; var pvi aðeins veitt lítil upp-
hæð til umsjónarinnar. Tyandsh., sem reiðu-
búinn pjónn fjárlaganefndarinnar, ritaði
stjórninni, og lagði til með kennurunum að
peir yrðu teknir í pessa nýju vinnu, en fekk
aptur hálf-sneipulegt svar, að peir gætu
eigi skyldast til pess o. s. frv. (shr. Stjórn-
artíðindin). Nú er oss skrifað að landsh.