Norðanfari - 06.01.1881, Síða 2

— 18 —
pótt húu pegi enn um hindindi, pá mælir
hún þegjandi með pví af mikilli alvöru,
pví bindindi girðir fyrir hin auðsjáanleg-
ustu og skaðlegustu óþarfakaup. Hagfræðin
metur tekjur og gjöld, gróða og skaða. Tekjur
cru hjer yfirhöfuð engar, gjöld óreiknanleg.
Að kristindómnr og siðfræði («siðgæði»)
hvetji með mestum krapti til bindindis, getur
enginn mótmælt, nema sá, senr vill iáta
ástríður og vana útpýða biflíuna í stað þess,
að iiún sje útþýdd af guðræknisanda, hreinni
sannleiksást og mannvináttu; biflían útþýðir
sig sjálf og hún verður eigi þýdd án hrein-
skilins kærleiksanda. Um þetta meir annar-
staðar, lijer eigi rúm.
par sem nú eptir áðursögðu að vísindi
(læknisfræði, «menntun»). reynzla, almenn-
ings hagur (hagfræði), kristindómur, siðfræði
(«siðgæði»), livetja til bindiudis; liví skyldi
það þá eigi prjedikast moð alúð, alvöru og
þolgæði, þrátt fyrir allar liindranir
og úrtölur? Hví skyldi eigi heyrast sí-
felldar bindindishvatir, þangað til málið nær
algjörðum sigri, sem jeg hj*gg sje í vænd-
um, fyr en menn almennt hyggja? Hve-
nær sem bindindi er mótmælt, deyfður á-
hugi þess og von eða hindruð framför þess,
kveðum þá bindindisvísuua: «Aldrei er
góð visa of opt kveðin». Menntunar-
leysi og röng eða sljó kristindómsskoðun
banda við bindindi; og hvað þá ennfremur?
Yeuja og ástríða.
fað er eigi að furða, þótt raargra alda
venja sje rík. Menu skýrskota og opt til
aldarháttarins, það sem víndrykkju snertirog
gleði þá, er hún veitir, einkum fjelagsdrykkj-
an, skálar, minni o. s. frv. o. s. frv.; lieyr-
ist þá stundum getið hinna liraustu forn-
manna; mönnum þykir það svo glæst í gömlu
sögunum, er konungar, höfðingjar og kappar
sátu yfir drykkju, rjett eins og það væri
frækleikur eða fegurð í því að drekka sig
drukkinn og aflaga manneðlið. En að koma
með slíkar ástæður virðist auðsjáanlega ósam-
boðið nútíðarmenntun. J»að verður og að
játa, að margar veizlu- eða tækifærfs- sam-
drykkjur þessara tíma (— svo sem sumar
afmæla-samdrykkjurnar —), cru eigi sam-
boðnar þeirri menntun, sem uú á sjer þó
stað að öðru leyti og er t. d. «ralls»-hugsunin
alveg fyrirdæmanleg. Skóla-«rall» hefir áður
heyrzt, nú getur það víst eigi heyrzt eða
hugsast vegna skólabindindisins; enda virðist
bindindi hvergi sjálfsagðara, en ineð skóla-
sveinum og vonanda, að það þrífist vel í
hinum mentaða höfuðstað vorum. Um vín-
veitingavenjuna má margt tala, ef það fíminn
leyfði, en jeg læt mjer nægja, að segja hana
yfir liöfuð eiturorm og nöðrukyn,
niðurdrep í mannlegu fjelagi og upphaf ótal
margs ills; að minni hyggju optar illgjörð,
en velgjörð; enda liggur stundum hegning
við áfengisveitingum hjá ýmsum menntuðum
þjóðum.
Ástríðan sem hindrun gegn bindindi,
er margkynjuð, liún er auðsæ hjá drykkju-
mönnunum, sem þó flestir sem játa, að eigi
að ganga í bindindi, því að öðrum kosti sje
þeim eigi hægt, að hætta drykkjuvana sínum.
En, hvernig eru líkindi til þess, að drykkju-
menn ganga í bindindi, nema bindindisfjelag
sje til í þeirra sveit eða býggðarlagi? Að
ætlast til þess, er mjög ónærgætin krafa yfir
liöfuð, þótt slíkt takist einstöku þrekmanni.
|>ess vegna verða þeir fyrst og fremst að
ganga í bindindi (ganga á undan), sem liægra
ei»a með að halda það. En hófsmenn liafa
líka ástríðu gegn bindindi, þeir þykjast eins
og hinn ríki unglingur hafa «gætt frá
barnsbeini alls þessa» (nl. hófslögmáls-
ins) og vilja eigi trúa því, að þeim sje «eins
vant» og það er að ganga í bindindi, því
þeir vilja eigi neita sjer um hina saklausu(?)
nautn og má vera því síður um vcitingnsæl-
una(!) og velgjörðirnar(H), þeir vilja eigi leggja
svona mikið sölurnar fyrir náungann,
þykir það vauvirða og band o. s. frv. o. s.
frv. — Nú, vanvirða að vinna að almenn-
ings gagni? Vanvirða að leggja dálítið á
sig, sem í verunni er sára lítið, öðrum breyzk-
urn bróður til frelsis? Nú, það sem «band-
ið» snertir: Hvaða regla, hvaða afneitun er
eigi band? Oll lög eru bönd, lög ríkjanna,
reglur heimilanna, samþykktir manna á milli
og loforð; þeir sem ganga í lestrarfjelag, bún-
aðarfjelag, þjóðvinafjelag &c. &C. bindasigall-
ir. fó heyra öll þessi bönd frelsinu til og
efla það. Allir liafa sín bönd, sjerstök og
almenn; ef það væri eigi, væri engin fram-
för hugsanleg og engu góðu yrði til leiðar
komið. Ein mótbára heyrist opt móti bind-
indi, er mjer liggur við að heimfæra til á-
stríðu dramblætisins, ef hún kemur eigi af j
grannhyggni og það er, að í þeirri og þeirri
sveitinni þurfi eigi bindindi, þar sje engir
drykkjumenn eða þá sárfáir. Sje þeir fáir,
er það þó nauðsyn vegna þeirra, því sje
bindindi í sveitinni, munu þeir þó drekka
minna vegna dæmis og veitingaleysis, efþeir
nást eigi inn í bindindið með tímanum, sem
þó má óhætt vona. Sje þeir engir, geta þó
einhverjir lært að drekka í bindindisleysinu,
sem þúsund dæmin votta, enda er mest
vert að fá unglinga hverrar sveitar í bind-
indi, því bindindi cr eigi að eins læknismeðal,
heldur og öllu fremur sóttvarnarmeð-
al; en að segja að bindindi falli, er úr-
tala ein, sem liefir rót sín í einsömlu áhuga-
leysinu og vantrausti á þeim, sem allt gott
styrkir; en falli bindindi, er fall þess skömm,
en eigi stofnunin, því hún er sómi, sem og
víðhaldið og eflingin. Að öðru leyti er vínið
óþarft og skaðlegt og á að útrekast úr liverri
sveit. Eða hví er mönnum svo sárt um
það? Af því menn skoða það eigi frá nógu
rjettu sjónarmiði (sbr. vísindi, menntun,
reynslu, kristindóm, siðgæði, svo sem fyr er
ábent), Enn fremur: Hvor sem stendur,
gæti hann þess, að hann falli eigi. Bind-
indi þarf og að vera landsíjelagslegt, það á
að verða þjóðbindindi, hvað lengi sem það er
nú að komast á fyrir guðsnáð, er samverkar
bindindisáhuganum. Og, guði sje lof! Á-
huginn fer vaxandi ár frá ári. Bindíndið
sem liófst hjer á landi laust fyrir miðja öld-
ina, tók sig víst of geyst í fyrstu. J>etta
bindindi fer nú seinna, en sígur meira á;
því mun það anarasælla og þrautseigara, enda
er bindindi nú eigi framar lieimsnýjung eins
og fyr, þar sem það er, sem ein framfara-
grein hins menntaða heims, orðið nú vel
hálfrar aldar gamalt og hefir fengið fjarska
mikla festu í ýmsum menntuðum löndum,
sumstaðar orðið opinbert mál ríkja, þinga,
löggjafar og stjórnar; leyfi jeg mjer sjerstak-
lega að benda til Norvegs, sem oss er svo ná-
lægur að ætterni og afstöðu, að störþingið
veitir árlega álitlegt fje til útbreiðslu bind-
indis. Bindindið er því í framför eígi lít-
illi í hinum menntaða heimi, en alls eigi í
apturför og jafnvel í Danmörku hefi jeg heyrt
sagt að nú roðaði aptur af bindindsdeginum.
Jpetta vita þeir sem hafa skynbragð og þekk-
ing að líta á bindindið í heild þess, en
eigi í pörtum, en þeir sem einblína á lítinn
part, eða þá stara á allt liið versta, hvað
er að marka þeirra orð?
Jeg er samt ekkert á móti því, að þeim
sje lofað að komast að í blöðunum, sem vilja
bindindi niður, því sannleikurinn skýrist við
mótspyrnur og hvert gott mál þarf að liafa
andmæli, jafnvel óvináttu, ef það á að ná
fram að ganga. Og því lengur og harðar
sem barátta góðs máls stendur yfir, því dýrð-
legri mun sigur þess verða.
Skýrslur liafa eigi sjest glöggar frá öllum
bindindisfjelöguin landsins og varla einusinni
íjöldi þeirra augljós. J>etta gengur nokkuð
trúarboðenda, sem mestu hafa komið til
leiðar meðal þeirra, voru þeir Hans Egede
og Christjan Hernut, sem við seinna skul-
um tala um. En allt fyrir það er þó mest-
ur þorri þeirra sem eru á hinum nyrztu
ströndnm og eyjum Ameriku í því dauðans
myrkri, sem einungis sól rjettlæíisins fær
eytt. Einnig þar er uppskoran mikil en
vinnendurnir fáir; Látum oss því biðja
herra uppskerunnar, að hann sendi þangað
vinnendur til uppskerunnar.
Mangarinn.
Seint á 18. öld var mangari einn í
Franka fylki á fýzkalandi sem fór um
landið og seldi vefnað. Hann hafði með
sjer, hvert sem hann fór, tvo hunda, og
bar varning sinn á þeim; litu þeir út eins
úg þeir væru söðlaðir; var hann því kallað-
ur: „Hundssöðlari". Honum fylgdi allstaðar
ungur kvennmaður; er haún sagði að væri
kona sín.
Mangari þessi var stundum nætursakir
hjá- línvefara einum, fátækum en ráðvönd-
um 'manni, sem átti 6 böyn. Yefarinn
kvartaði opt í trúnaði um bágindi sín við gest
sinn, sem ljezt kenna mjög í brjóstum
liann og loíaði lionum að bæta eitthvað úr
kröggum hans, sem fyrst hann gæti. Einu-
sinni sem optar kemur mangari þangað, og
hittir svo á að vefarinn er í sárri neyð stadd-
ur. Mannauminginn átti að borga tvö gyllini,
eða að öðrum kosti láta vefjartól sínn daginn
eptir, en hann átti ekki eptir einn skildíng
til. Hann sat þegjandi og hugsjúkur aptan
við vefstólinn, konan grjet og börnin hljóðuðu.
Nú skal jeg hjálpa þjer, sagði mang-
arinn til að hugga þau. Jeg á nú voj á
að fá talsverða peninga hjá einum skipta-
vini mhium, og svo ætla jeg að sækja aptur
nýjan varning. Komdu með mjer og hjálpaðu
mjer til að flytja það, jeg skal borga þjer það
ríflega. Og efjegsjeað þú ert vel fallinn til
þess sem jeg hefi fyrir stafni, þá ætlajeg
hjeðanaf að hafa þig til þess, og skal jeg
ábyrgjast, að þjer verður betri björg að
því, en að vera lemjast um í vefstólsskömm-
inni þarna,
Vefarinn var lifandi feginn og þáði
þetta boð. Mangarinn ljet nú sækja brauð
og öl, og gráturinn snerist bráðlega í gleði.
— Bjuggust þeir svo báðir, til ferðar.
Leið þeirra lá um skóg einn. f>cgar
þeir voru komnir útá hann miðjan skall nótt-
in á. feir komu nú á krossgötur nokkr-
ar, nam þá mangari staðar og blístraði
undra hvellt i allar áttir. Síðan hjeldu
þeir áfram. Litlu seinna heyrðist þrusk í
runni einum. Vefaranum skaut skeik í
bríngu. þó komu ennþá meiri ósköp á
hann, þegar hann sá 9 eða 10 menn
spretta þar upp, þyrpast utanum þá og
kalla: „Vertu velkominn, Hundssöðlari!
hvar hefirðu alið manninn svona lengi og