Norðanfari - 07.02.1882, Page 2

22
fjörum, einkuiu J)ó liausar og úrgangur, er
að litlum notum kom hjer á Norðurlandi
allt frain að 1840 og lengur sumstaðar; lifur
og lýsi spilltist og stórum optlega sökum
ílátalej^sis og hirðuieysis manna. fegar inn
í bæina kom batnaði ckki hyrðing matvæl-
anua; ill verkun og pvottur, vankunnátta og
óvandvirkni, oílítil suða, óhrein og ill inatar-
ílát', o. s. frv., allt þetta gjörði ýmsa fæðu
óholla og lítt ætilega; mundu menn nú eptir
40 ár naumast leggja sjer það til munns, er
pá pótti, sökum vanans brúkleg fæða. Af
]>essu öllu leiddi ýmsar landfarsóttir, bania-
dadða og pestir í bæjum, einkum par sein
prifnaði var hvað mest ábótavant, eða margt
var fólk í pröngum húsakynnnm; hrundi fólk
niður á öllum aldri, stunduin 4 5 á sama
bænum á litlum tíma.
fó Ijót sje saga, vita margir að hjer er
cr cigi ofsögum sagt, en pví er betur að á
húsakynnum og hreinlæti utan liúss og inn-
an er nú víða mikil bót ráðin, og pó víða sje
enn pá stórkostlega ábótavant, vona jeg pað
sje rnikið fremur fyrir efuaskort en skeyting-
arleysi, pekkingarskort en viljaseysi, vana en
smékkleysi. Og víst er pað allt á annan veg
að koma inn í bæi og sjá fólk á heimilum
sínum nú, en var íyrir 30—40 árum, pó
undantekningar kunni pví miður, að eiga
sjer hjer stað. J>ar sem áður mætti manni
pegar á bæjarhlaði ópolandi ódaun af ópverra
ýmsum, er hellt var skammt frá dyrum, mun
petta nú óvíða við gangast. Á bæjarpilin,
par sem pau annars voru nokkur, sást ekki
í snjóavetrum fyrir pví að hús voru niður
grafin, en háan skafl lagði frarn af hinum
lágu dyrum, er eigi var heldur hirt um að
moka frá, rann pví vatn inn í húsin í leys-
ingum, svo ógangandi varð um bæina; á
Jiessu er viða bót ráðin með upphækkun liús-
anna og bæjartröðum framan undir. I stað
hinna mjóu og lágu gangna, sem ókunnugir
naumast gátu skriðið um, er nú víða vel
inanngengt og álitleg umferð til buðstofu.
En pegar til baðstofu kemur, sjest p>ó mest
breyting á orðinn. Enginn megn ópefur eng-
inn ljósreykur, ekkert óhreint andlit, grútar-
lampinn liorfinn, liundar og kettir reknir
fram í bæ, kúnum markaður bás fjær fólkinu,
vatnið notað til hreinsunar. Nú getur gest-
urinn án viðbjóðs heilsað fólkinu með kossí,
og heilsu hans er ekki lengur hætta búin
af pví að hann heimsækir kunningjana, eða
fer erinda sinna um sveitina. J>ar sem áður
var eigi sæti til fyrir gest nema rúmið hjón-
anna, er nú víða til stóll eða bekkur, og par
sem áður var eigi til annað borð en hnje
manns, er nú viða til borð á stólurn. þar
sem gestur var áður spurður hvort hann eigi
liefði linif að borða með, er nú með matn-
um framborinn laus diskur, linífur og mat-
kvísl; par sem áður var illvært í rúmum
sökum ílóa og ópefs, er nú hvortveggi horfið
og svefnin orðin vær til morguns. Yatn er
boðið til pvottar að morgni, ásamt sápu og
purku, sast petta sjáldan áður. jpess rná
samt geta, að víða er framför í sumu pessu
nýbyrjuð. (Framhald).
F r j c t t. I r.
af fundi í Stykkishólmi 26/10 — 81.
(Niðurlag).
B. Hín áætlunin var lijerumbil pessi:
Jörð undir skólann .... 10,000 kr.
Hús oll á jörðina .... 15,000 —
6 kyr, 120 ær, 120 veturg. og
14 hross ....... 4,260 —
Elyl.-20,260 kr.
Flutt 29,260 kr.
Jarðyrkju og húsáhöld öll,
smiðja, 15 rúm og ýmislegt
fleira 2,740 —
Samtals. 32,000 kr.
Borgist með:
a, láni úr landssjóði .... 25,000 kr.
b, búnaðarsjóði A7esturamtsins 5,000 —
c, tillagi úr landssjóði . . . 2,000 —
Kemur lieim. 32,000 kr.
Tekjur og útgjöld búsins
Tekjur.
Arður af 6 kúm 1200 kr.
— - 120 ám 1200 —
Ull af 120 veturgömlu fje . . 150 —
Meðgjöf með 15 piltum . . . 1500 —
Árlegt búnaðarskólagjald . . 770 —
Árlegt tillag úr landsjóði . . 2000 —
Niðurjöfnun á sýslusjóði . . 5250 —
Samtals. 12070 kr.
Útgjöld.
Kaup skólastjóra og konu hans 1600 lcr.
— annars kennara . . . 800 —
•— tveggja viimumanna og
smala 200 —
— 3 viimukona .... 120 —
Eæði 20 kallmanna (80 a. á dagj 5600 —
— 4 kvennmanna (50 a. á dag) 360 —
Skóleður, ljós, eldiviður o. fl. . 1000 —
Margt smávegis ...... 150 —
Utgjöld til allra stjetta . . . 500 —
6% íyrir vanhöld fjenaðar af
4000 kr 240 —
6% vextir og afborgun af
25000 kr 1500 —
Kemur heim. 12070 kr.
Jeg neita pví ekki að pessi siðarí áætlun
virðist nokkuð greinilegri að pví leyti, sem
hin einstöku atriði i tekjum og útgjöldum
búsins eru hjer útfærð með tölum, en pó
svo hefði verið gjört eptir hinni fyrri áætl-
un, pá lielöi reikningsliallinn orðið allt að
1000 krónum minni, ]>ví tekjurnar liefðu
vaxið peim mun meira lieldur en útgjöldín,
pað er líka fljótsjeð reikniugslaust, að bú-
stofninn eptir áætluninni A — tiu kyr, 200
ær, 200 veturgamalt, 70 sauðir 2 vetrir og
80 sauðir eldri — rnuiii eiga hægra með
að fæða 35 manns heldur eu bústofninn
eptir áætluninni B að fæða 24 menn. Ann-
ars eru slíkir talnalræðislegir búreikningar
viðsjárverðir og faia opt meira eða miíiua
fjarri sannleika reynslunnar; pó meiin taki
sæmilega gott bú, sem stendur sig vel og
útfæri allaim arð pess og tilkostnað í tölum
eptir algengu söluverði, pá mundi optast
verða talsverður halli á peim reikuingi, og
kemur petta mikið til af pví, að afurð bú-
sins hækkar ekki eins mikið í söluverði við
hina margvislegu meðferð hennar af heima-
mönnum eins og liún eykst par við til sanu-
ra búdryginda á heimilinu, og sýnir petta
meðal annars að flestar búsafurðir eru í
oflágu söluverði og öll innauhæar vinna of
lágt rnetin.
Jeg tek lijer til dæmis hú á 25 hndr.
jörð, sem hefur allgóðar slægjur, góða sum-
arbeit en vetrarriki, með 12 manns, pað
eru: hjónin, 2 vinnumenn, smali, 3 vinnu-
konur og 4 böra
Tekjur.
Arður af 5 kúm................. 1000 kr.
— - 120 ám ................. 1200 —
— - 120 veturgömlu fje . 500 —
Yantar til.......................... 1060 —
ÍSamtals. 3760 kr.
Útgjöld.
Pæði\4 kallmanna....................1120 kr.
— 4 kvenna og 4 barna . 1440 kr.
Til gjcstgjafa...................... 180 —
Kaup 3 kallmanna . . _. . .______240 —
Piyt. 2U30 kr.
Elutt. 2981 kr.
— 4 kvenna og sinalans 200 —
Leigur og lands mld .... 120 . —
Utgjöld til sveitar og allra stjetta Efni til viðhalds liúsum, búshlut- 200 —
um og fatnaði barna . . . 100 —
Vanhöld á arði búpenings . . 160 —
Kemur heim. 3760 —
{•etta dæmi sýnir að talnafræðislegir
búreikningar koma ekki ætið heim við reynzl-
una; sá búpeningur, sem lijer er tiltekinn
virðist vel bjargvænlegur til að framfleyta
12 manns ef vel er með liann farið og sum-
arhagbeit góð fyrir búsmalann; reynslan
sýnir lika að bændur með pessum ástæðum
geta lif'að sómasamlega. En pað virðist að
pessi bóndi yrði að eiga að auki 80—100
sauði, væri arður peirra talinn til inntektar
einungis reikningslega, til pess búskapur
lians gæti lialdið jafnvægi.
Eptir áætluninni B er búinu gjört svo
örðugt fyrir með pví að láta pað ekkert
hafa að skera fyrsta liaustið nema ef vera
skyldi fáein lömb og fáar kindur vetur-
gamlar, en jeg ætlast til að pað hafi til að
skera 70—80 sauði og talsverða rírð úr
lömbum og veturgömlu fje, pær 500 krón-
ur sem jeg ætla að leggja til húsins ætla
jeg fyrir aðkevptann mat fyrsta vor og
sumar.
f>að liggur í augum uppi, að pað er
mikill skaði fyrir frumbyling ef hann getur
ekki hyrjað með peim bústofni, sem jörð
hans ber, einkum ef hann parf svo mikils
með til að fæða með heimamenn sína, pví
annars parf hann annaðhvort að hleypa
sjer í skuldir eða eyða peninga eign sinni,
sje liún annars nokkur til meðan hann er
að koma upp skepnunum og flestir munu
álíta hyggilegra að hleypa sjer í skuldir
fyrir búfjenað i búskaparbyrjun lieldgr en
að komast í skuldir fyrir aðkeyptann mat
fyrstu árin.
f>að er líka athugavert við áætlunina
B að par, sem gjört er ráð fyrir að húsin
á jörðunni kosti 15,000 kr. p'i virðist geng-
ið út frá pvi að jörðiu sje niðurnydd, en
sje hún pað, eða hafi mjög litlar brúkati-
legar hj'ggingar, pá má ætla að jörðin verði
í' talsvert minna verði. |>essi áætlun gjörir
heldur ekki ráð fyrir að nein kúgildi fylgi
jörðunni pví par er ekki gjört ráð fyrir
arði af fleiri kúm eða ám, heldur en að
ráðgjört er að keyptar sjeu inn til búsins.
{>að mætti annars vera meir en lítill
verð inunur á tveimur jörðum, sem að öðru
leyti væru jafn góðar ef önnur peirra væri
kúgildalaus og niðurnydd bæði að bæar- og
peningshúsum en liinni skyldi fylgja 8—10
kúgildi og hún vera bæði stórhyst og vel-
hygð; pað mætti jafnvel ætla á að á peim
ætti að vera alit að 5,000 kr. verðmunur.
{>að er enn fremur athugavert við á-
ætlunina B að valla er hugsanlegt að pað
hú geti staðist, sem hefur 20.kallmenn en
ekki nema 4 kvennmenn, ef meiri liluti kall-
mannanna ætti að vinna að bústörfum pví
pað reynist víst hentugast við allann sveita-
búskap að pað sje nokkurt jafuvægi milli
karla og kvenna á hverju heimili.
Við áætlunina A er víst líka margt
athugavert, og eitt af pví er pað: að af
peim 500 kr. sem par eru ætlaðar búinu
til styrktar hvert ár fyrstu 4 árin, pá parf
að brúka mest af pessum samtals 2000 kr.
fyrsta árið en minnst seinasta árið; menn
gætu hugsað sjer 800 kr. fyrsta ár, 600 kr.
annað ár, 400 kr. priðja ár og 200 kr. fjórða
ár.
|>ví lengur sem jeg hugsa um petta
mál pess ljósara verður mjer pað, að pað
muni verða með öllu ókleyft fyrir skólastjóra
uð vera lika bústjóri, nema hann hafi einhvern