Norðanfari - 05.07.1882, Blaðsíða 3

51
stæðri skoðun; jeg held nýnefnd lög liefðu
betur verið ósamin, og tíundargjörðin forna
alveg felld úr lögum vorum. Yil jeg því
með sem fæstum orðum reyna að sýna fram
á hve tíundargjörð vor og skattalög eru í
ýmsum efnum óholl pjóðinni, oghvernig jeg
hygg vjer gætum sneitt hjá pessum skerjum
á framfaraleið vorri. Meðal hins marga er
ýms fjelög og opinberar stofnanir hafa reynt
til að efia með framfarir, fjör og kapp til
ýmsra framkvæmda og starfa, eru verðlaunin
eða laun sem beinlínis eru miðuð við verk
pau, er unnin eru og reynslan hefir nægi-
lega sýnt að þess konar tilraunir hafa átt
vel við vora fátæku þjóð. Búnaðarfjelag
Suðuramtsins, landssjóður eða rjettara sagt
stjórn hans, ýms framfarafjelög og sjerstakir
sjóðir hafa iðulega reynt verðlaunin að góð-
um árangri til heilla og framfara. Hvaða
verkun mun það þá hafa á þjóðina, að lögð
eru á hana gjöld, að mestu miðuð við fram-
farir og atorku, ráðdeild og búhyggni; munu
þetta vera tilraunir til framfarar eða aptur-
farar. f»etta eru þó gjöld, alveg gagnstæð
verðlaunum, er þá nokkuð á móti því, að
álíta þau hafi gagnstæða verkun, enda mun
auðvelt að sýna og sanna,~að þau hafi haft
hinar skaðlegustu aíleiðingar. þau liafa
með fullum sigri freistað til almennrar siða-
spillingar, tíundasvika og íjárpretta, og þó
þetta mætti virðast ærið nóg sök þeim til
útlegðar úr landinu, þá skal hjer um telja
nokkuð það, er þessi gjöld hafa áverkað oss
til apturíarar en það er óbeit á mannfur.d-
um og þar af leiðandi deyfð og sundrung í
fjelagslífinu.
J>rír eru þeir mannfundir sem lögboðnir
eru árlega í hverri sveit, n. ]. manntalsþingið
á vorin, og hreppamótin eða hreppaskilin
vor og haust. þó litt sje eptir gengið
l'ggja sektir við, ef hver búandi maður, sem
á eða hefir undir höndum fáeinar sauðkindnr
eigi kemur a þessa fundi, eða lætur mæta
þar fyrir sig. En hvert er þá erindið pangað,
livaða erindi á sýslumaðurinn eða hjeraðs-
höfðinginn við hjeraðsbúa þá einu sinni á
ári hann vitjar þeirra heim i sveitirnar?
Mun það vera alveg sama erindið sem goð-
arnir, hjeraðshöfðingjarnir i fornöld, áttu á
þing í hjeruðum með hjeraðsbúum sinum,
sem var meðal annars, að iíta á og dæma
mál manna, styrkja litilmagnann með ráði og
dáð, leiðbeina i búnaði og verzlun? Nei
aðalerindið þessara höfðingja; þessara hjer-
aðastjóra, til fundar við hinn fáfróða, fátæka
bændalýð, sem með valdi er skipað að mæta
á tiltekinni stund frammi fyrir þeim, er
það, að lieimta skatta af atvinnu og eign
bænda, sem optast er eintómt eyðslufje og
skuldafje, og lesa upp fyrir þeim yfirvalda-
brjef og skuldabrjef, sem þeim er sjaldan
ánægja að heyra. Lög þarf eigi lengur
að lesa eða útskýra sem áður var siður, og
margur hafði gaman og gagn af, nú eiga
bændur að skilja þau sjáitír, því nægja
þykir, að hreppstjórarnir ólögfróðir og íitt
menntaðir menn, lesi þau með þeim og
prestinum, svona eptir messu á sunuudögum,
einu sinni liver lög. það er vissulega leiðin-
legt fyrir sýslumenn vora, sem margir eru
6» Bjarnl Gauialíclsson.
Hann var sonur síra Gamalíels (venju-
lega stytt i: Gumli) prests á Stað í Hrúta-
firði (1574), Hallgrímssonar, Barna-Svein-
bjarnarsonar. feir Bjarni og Guðbrandtir
byskup voru þvi bræðrungar (bræðrasyn-
ir). Bjarni kom til skólans 1576 og var
skólameistari á Hólum í 10 ár, unz fiann
vígðist til prests að Grenjaðarstað (lf;8H),
og var hann þar prestur um 50 ár og dó
1636. Sonur hans var sira Guðmundur,
er prestur varð að Grenjaðarstað eptir l'öð-
nr sinn. Enn dóttir sira Bjarna var Sig-
riður, síðari kona síra Arngrims lærða á
Melstað Jónssonar.
7. Oddur Einarsson.
Foreldrar Odds voru : Einar prestur Sig-
urðarson, er siðast var prestur í Eydölum í
Múlasýslu (d. 1626), Sigurðarson, þorsteins-
sonar, og Margrjet Helgadóttir. Oddur
lærði í Hólaskóla, og sigldi síðan. Yar
hann um tima hjá Tycho Brahe á Hveðn
og nam af lionuin stjörnulist og reiknings-
frjálslyndir, skylduræknir og samvizkusamir
menn, að þurfa að verja heilum degi til
skatttöku í hverjum hrepp, en hafa ekki
tíma eða köllun til að fræða bændur um
neitt það marga, er þeir vita og bændum
getur að gagni komið, énda bætir það eigi
til, að svo virðist stundum sem bændur
sumir liti hornaugatil skattheimtumannsins,
sæki með tregðu fundi með honum og greiði
seint og ógreiðlega það, sem þeir eiga að
greiða á þing. þetta má eptir kríngum-
stæðum veita til vorkunnar ómenntaðri alþýðu,
sera óljósa hugmynd hefir um meðferð og
nauðsyn þinggjaldanna, en sjer hinsvegar
furðu glögglega hve ónotalega þau eru á
lögð, þar sem þau koma að mestu á þann
atvinnuveginn, sem mestra framfara er vant
en er þó undirstaða sú, þó veik sje, er allir
aðrir atvinnuvegir vorir eiga að styðjast
i við, þar sem þau koma mest á atorkumann-
| inn, ómagamanninn, framkvæmdamanninn,
| sem opt veðsetur allar eigur sínar til að
geta komið upp sem flestum lifandi peningi,
til bjargar og menntunar fjölskyldu sinni
eða annara, til liðbeina og hýsingar öllum
hinuin mörgu, er að húsum bera, og til
húsabygginga og jarðabóta eða til annara
þeirra hluta, er til þess heyra, að íylgja vel
með timanuin og gefa öðrum uppbyggilegt
eptirdæmi og leiðbeiningu.
þó manntalsþingin sjeu því eigi vinsæl
þá eru hreppamótin engu betur sðtt, þvi
aðalerindi hreppstjórans við sveitabændur
á þá fundi, er að heimta af þeim að telja
fram til tiundar allar skepnur þeirra, íllar
og góðar. Hjer kemur þá fram hið versta
þjóðarhneyksli, framtalið til tiundarinnar og
skattgreiðslunnar, sem jeg vildi með línum
þessum benda á veg til að forðast,
Jeg hef áður getið þess, að skattgjöld
vor hafi valdið óbeit á mannfundum. Fund-
ir þeir, er þegar hafa verið taldir, eða mann-
talsþingið og hreppamótin eru opt þeir ein-
ustu mannfundir í sveitum, að undanskildum
kirkju- og hreppsnefndarfundum. þeir ættu
að vera fyrirmynd hinna frjálsu funda, þegar
þeir annars eru nokkrir haldnir, miðandi
til eindrægni, lífgunar og siðbóta, en í stað
þess eru þeir þvi miður opt fyrirmynd
hinnar mestu deyfðar og spillingar, sem á
sjer stað hjá oss. Jeg á hágt með að lýsa
fundum þessum itarlega enda gjörist þess
eigi þörf, en svo sem að líkindum lætur
draga smáfundir vorir því miður ofmikinn
dám af þessum aðalfundum, sem lielztu mönn-
um í hjeraðinu er falið á hendur að setja og
stýra, þeir verða allt of margir sem aðal-
fundirnir, þurrir og þegjandalegir, einstreng-
ingslegir: og óskemmtilegir fyrir alþýðu og
verður því naumast neitað að liin leiðinlega
fyrirmynd aðalfundanna er hjer ekki án
saka.
Ef nú nokkuð er satt í því, sem jeg
hjer hefi látíd í Ijósi, að skattgjöld vor, svo
sém pau eru löguð, komi til leiðar mörgu
illu, og sjeu einn ásteitingarsteínnínn og
þröskuldurinn á vegi íramfara vorra og
hagsmuna, þá vona jeg, að menn fari betur,
en áður hefir átt sjer stað, að hugsa, ræða
og rita um það, er miði til þess, að ryðja
fræði. Siðan varð hann skólameístari á
Hólum og var þar tvo vetur (1586 til 1587
og 1587 til 1588). Var Oddur manna lærð-
astur og stjörnufræðingur, skáld gott og
forspár. Hann var almennt nefndur Oddur
hinn hái áður enn hann varð byskup. Yar
hann og Ari sýslumaður í ögri, tengdason
Guðbrandar byskups, hinir hæstu menn
á íslandi á 16. öld. En þó var Oddur
hærrí; bar hann höfuð og herðar yfir allan
þingheim á þingvöllum; var hann 84 þuml-
ungar (o: 3V2 ál.) á liæð að voru máli
Hann var og hinn rammasti að afli, enn
liinn mesti spektarmaður. Með ráði og
tilstuðlun Guðbrandar hyskups varð Oddur
byskup i Skálholti og var byskup í 413/4 ár;
hanu andaðist 28. des. 1630 og var þá 71
árs að aldri. Kona Odds bysuups var
Helga Jónsdóttir, Bjarnasonar prests Jóns-
sonar Hólabyskups Arasonar. Helga var
hið mesta valkvendi, og lifði hún mann
sinn langan aldur. Yoru börn þeirra Odds
byskups og henuar:
steininum úr götunni: það tjnir alls ekki
að höggva af honum smá fiögur, og því
síður að ganga í kringum hann með hendur
í vösum og segja: þessi steínn hefir svo
lengí staðið, og fáum dottið í hug að róta
lionum, hann verður því að standa þarna
i götunni lijá bræðrum sinum, það slarkast
eins og áður að komast áirain og mun ekki
svara kostnaði að fara að róta svona jarð-
föstnm og stórum steini, enda má eigi vita
nema álfar búi í steininum og snúi þeir
ólieillum á þá menn, er við þeim amast.
Nei, steinn þessi þarf að fara, sem allir
aðrir ásteitingarsteinar og hneykslunarhellur,
hve gamlir og grænir af mosa sem þeir
kunna að vera, og hvað erfitt sem veita
kann að róta þeim úr sínum fornu stöðvum.
En jeg býst við að margur muni spyrja:
Hvernig má ætlast til að stjórn og emhætti
landsins geti staðizt ef engir eru skattar?
Á sköttunum og tíundunum hafa vorir mörgu
og misjöfnu embættismenn lifað, bæði and-
legrar og veraldlegrar stjettar, sem stjórn
landsins hefir boðið oss við að taka og um
að annast, stundum að eins sem þunga ó-
maga. En þó þessir leiðtogar vorir og yfir-
völd sjeu misjafnir, sem aðrir menn, munu
þó embætti þeirra fiestra þörf, ef vel væri
i þeim staðið, og jeg er alls ekki einn af
þeira, er telja eptir góðum embættismönnum
laun þeirra, jeg vil láta vinnumanninn hafa
kaup og fæði, mat sinn en engar refjar,
en einungis ef hann gjörir skyldu sina og
það vil jeg ætla öllum vorum embættismönn-
um. Mjer dettur því ekki í hug að minnka
megi laun embættismanna, og því síður vil jeg
draga úr því fje sem varið er til mennt-
unar og framfara það eru einungis
umboðslaunin, sem jeg held að mættu spar-
ast. Sjerstaka umboðsmenn yfir þjóðeign-
irnar áíit jeg alls eigi þurfa, ættu sýsiu-
menn að hafa umboðin, og það án sjerstakra
launa, um leið og þeir fríuðust við skatt-
heimtuna, og hreppstjórar að vera þeirra
aðstoðarmenn í þessu eins og þeir hafa verið
áður, i undirbúningi skattheimtunnar, og
mundi þessi starfi vera hvorumtveggja geð-
feldari en hinn, er þeir áður höfðu. Hvað
á þá að koma í stað skatta og tíunda?
(Niðurlag).
Andrarpan
syrgjandi móður við banabeð síns ástkæra
sonar Snorra Árnasonar, fæddur 11. desem-
ber 1877 dáinn, 11. sama mánaðar 1881.
Söknuður sár
Svífur að hjarta og felli’ jeg því tár;
dauðaský draga’ upp í geymi,
dimmt er í heimi.
Svella mín sár,
sonur minn þú ert nú örendnr nár,
sárt var, er sá jeg þig deyja,
sárt er að þreyja.
1. Árni lögmaður á Leirá í Borgarfirði
hann átti fyrst Helgu Jónsdóttur og síðan
þórdisi Jónsdóttur frá Sjávarborg Jónssonar,
Árni lögmaður dó i Leirárlaug 10. marz
1665, og var þá nær 72 ára gamall.
2 Gísli byskup i Skálholti; hann átti
Guðrúnu Bjarnaaóttur frá Möðruvöllum
í Hörgárdal, Benediktssonar rika, Halldórs-
sonar. Gisli byskup andaðist á alþingi
1638 í þingvallakirkju
3. Sigurður eldri, prestur í Stafholti
(1623 til 1675), átti fyrst Hólmfriði Jóns-
dóttur frá Galtalæk; var Hólmfríður alsystir
Helgu fyrri konu Árna lögmanns. Síðari
kona síra Sigurðar var. Guðrún Jónsdóttir
prests í Hitardal, Guðmundssonar. Síra
Sigurður dó 1675, og var hanu þá 84 ára
að aldri, eu prestur var hann í 54 ár.
4. Sigurður yngri, bóndi á Hróarsholti í
Flóa; hann átti þórunni Jónsdóttur al-
systur þeirra Helgu og Hólmfríðar, fyrri
kvenna Árna lögmanns og Gísla byskups.
Sigurður yngri drukknaði i ölvesá 1617