Norðanfari - 14.07.1882, Blaðsíða 2

— 54 —
byskups Vídalíns og Magnúsar Ketilssonar,
sem talinn er með merkilegustu og uppbyggi-
legustu sýslumönnum 18. aldarinnar, og hefir
alpýða ekki eignast pær svo jeg viti. — |>að
er óefað, að fjelagsmönnum þætti vænt um
að fá í pjóðvinafjelagsbókunum myndir af
ýmsum yfirmönnum lands vors, sem lifað
hafa á pessari öld eða lifa nú, t. d. lands-
böfðingja vorum, byskupi, amtmönnum peim,
sem verið liafa bæði vestra og nyrðra, síðan
pcir B. Thorsteinsson og St. Jmrarinnsson, eða
Ólafi sál. stiptamtmanni eða dómaraforsetum
(síðan Stepbensen) og assessorum, landlæknum
eða öðrum helztu læknum, landfógetum eða
fremstu sýslumönnum, rektorum eða helztu
kennurum skólanna; pað ætla jeg og, að
margir mundu hafa gaman af að fá mynd
Helga Hálfdánarsonar eða annara frægustu
kennimanna landsins. Má telja sjálfsagt, að
pær megi fá af öllum pessum, sem nú lifa;
pó margir hafi sjeð pá og pekki pá persónu-
lega, pætti peirn pó ekki fyrir pað minna
varið í að eiga ímynd peirra. Og hafi
myndir verið teknar af liinum, sem látnir
eru, hljóta pær enn að vera til (máske helzt
bjá ættingjum peirra), par sem ekki er lengra
síðan peir voru á dögum. En margir snill-
ingar hafa pó uppi verið síðan um næstliðin
aldamót, sem jcg lield víst að aldrei hafi verið
teknar myndir af, meðal hverra telja má Jón
Espólín, hinn fjölfróða sýslumann, prestinn
og pjóðskáldið Jón forláksson, forvald prófast
og skáld Böðvarsson, Jón prest lærða Jóns-
son í Möðrufelli, Tómas prófast Sæmundsson
og fl.; en væru pær til af notkrum peirra
mundu menn ei lieldur slá hendi á móti
peim. — í «|>jóðólfi» 7. árg. nr. 31—32 er
lýst minnisvarða Tómasar prófasts; eráaustur-
hlið lians mynd af manni (Tómasi próf.
sjálfum?) og úthrópað fyrir neðan: «Tómas
Sæmundsson». jpessi mynd er að minnsta
kosti eflaust betri en engin mynd, en varðinn
stendur á leiði hans á Breiðabólstað í Fljóts-
hlið og hún er par. Steininum verður aldrei
rótað pó teikna mætti hann með myndinni á,
og lém einhverjum kynni að sýnast eigi
ómaldegt, er vita hver afbragðsmaður Tómas
prófastur var.
J>að er hvorutveggja að hjer á landi
hefir jafnan verið íátt um málara, enda eru
peir eigi allfáir hinna göfugustu manna, er
getur um í landssðgunni, sem aldrei hefir
verið tekin mynd af, að pví er menn vita,
nema pær sjeu pá týndar; er pað eðlilegt,
en ekki unnt úr að bæta. Jeg vil ekki tala
um pá menn í fornöld, sem landinu er
mestur sómi að, svo sem skáld og sagna-
meistara Sæmund fróða og Ara, Snorra Sturlu-
son, Sturlu Jþó-rðarson, Hauk Erlendsson, Jón
Loptsson og fl., hversu Ijúft sem mönnum
væri að sjá slíka vitringa — heldur pá, sem
merkilegastir hafa verið á seinni tímum, frá
siðabótinni til loka 18. aldar. Svo jeg ein-
hverja nefni, pá tel jeg pessa fremsta — tel pó
ekki marga — á 16. öld: Jón Arason, ög-
mund og Gissur byskupa; lögmennina Odd
Gottskálksson og Jón Jónsson (ý 1606), Árna
Gíslason á Hlíðarenda. Á 17. öld: byskupana
Odd Einarsson, Brynjólf Sveinsson og J>órð
forláksson, Árna lögmann Oddsson, sýslu-
mennina Gísla Magnússon á Hlíðafenda og
Guðmund Hákonarson á jfingeyrum; skáldin
Sigurð prest Jónsson í Presthólum og Stephán
próíast Ólafsson í Vallanesi. Á 18. öld:
Jón byskup Ái'nason, stiptprófastana Jón
Halldórsson í Hítárdal og Jporleif Skaptason í i
Múla, Hálfdán skólameistara Einarsson, hinn
fjölvitra lögmann Pál Vídalín, skáldið Eggert
vicelögmann Ólafsson, Svein lögm. Sölvason,
Magnús amtm. Gíslason, Bjarna Pálsson land-
læknir, Skúla landfógeta Magnússon, Pjetur
sýslnmann |>orsteinsson og m. fl.; ekki hafa
menn pað jeg veit, sjeð eða heyrt pess getið,
að mynd af nokkrum pessará merkismanna
sje eða hafi verið til. Allt fyrir pað eru pó
myndir til af einstöku mönnum, sem lifðu á
tjeðu tímabili, og veit jeg pó víst ekki um
pær allar. |>að var heppilegt að mynd skyldi
finnast af Iíallgrími presti Pjeturssyni, hinu
ágæta sálmaskáldi, sem nú líklega er orðin
til mjög víða svo mikið sem í hann hefir
pótt og pykir varið. Ættu monn með at-
bygli að skygnast eptir, hvort slíkar væru
ekki til fleiri, áður en pær væru állar glat-
aðar. — f>ar, sem skýrt er frá mynd Hall-
gríms prests í 31. árg. jpjóðólfs 3. tölubl. 9.
bls, er getið um mynd af Árna Magnússyni
prófessóri, og tel jeg víst að hún — eða pá
önnur — sje enn við líði af honum svo
nafntoguðnm fræðimanni; líka getur par um
aðra, af Páli prófasti Bjarnarsyni í Selárdal
(f 1706); eru pær háðar, og mynd Hallgríms
prests teknar af Hjalta prófasti |>orsteinssyni
í Vatnsfirði (1752) og er mynd Páls ennpar
til, eptir pví sem «|>jóðólfur» vottar. Páll
prófastur var gáfumaður, öldungur mikill, ör
og glaðlyndur, einhver lærðasti guðfræðingur
á sinni tíð, og pess vegna álitinn hezt til
íallinn að verða byskup á Hólum eptir Jón
Vigfússon liðinn, en hann póttist pá orðinn
of gamall til pess. Hann var sonarson Magn-
úsar prúða sýslumanns 1 Bæ á Rauðasandi,
en dótturson Arngríms prófasts Jónssonar
lærða á Melstað; bróðir var hann að faðerni
Eggerts ríka á Skarði og móðurbróðir Bjarnar
hyskups forleifssonar á Hólum. «ý>jóðólfur»
nefnir á sama stað, mynd Arngríms prófasts
lærða og Markúsar prests Geirssonar í Laufási.
Arngrímur lærði var náskyldur Guðbrandi
byskupi (að öðrum og priðja); liin merkilega
Vídalíns ætt er frá honum komin; var hann
föðurfaðir meistara Jóns Vídalíns, en móður-
faðir Páls lögmanns Vídalíns; hver fræði-
maður liann var er alkunnugt. Markús
prestur Geirsson hefir og pótt merkisprestur
á sínum dögum, og föðurfaðir var hann Gísla
byskups Magnússonar á Hólum. |>að virðist
innan handar að láta menn eiga kost á að
eignast pessar myndir, mundu pær og vel
pegnar í Jpjóðvinafjelagsbókunum.
Magnús sýslumaður hinn prúði — sem
nefndur var — var sýslumaður á Vestfjörðum
um miðja og ofanverða 16. öld (ý 1591).
jpeir, sem lesa Árbœkur Espólíns og Safn til
sögu Islands, hvar getið er ættmanna hans,
kvonfangs, aflívæmis og kosta, munu kannast
við hvílíkur rausnarhöfðingi hann var peirra
tima og fyrirmynd annara í mörgu. Kona
hans var Ragnheiður Eggertsdóttir lögmanns
Hannessonar. J>au áttu 5 syni 6 dætur,
og eru ættir frá peim öllum; er pví ætt-
hnngur sá mjög fjölmennur, sem frá Magnúsi
er kominn, og par á meðal margir hinir
göfugustu menn, og á vorum dögum eru peir
margir æðri og lægri, sem ætt sína geta
rakið til hans. Einn sona lians (Jón eldri)
bjó í Ilaga á Barðaströnd, en var sýslumaður
yfir Dalasýslu. Segir Espólín í Arbókum
sínum (viðauka við 5. deild), að par í kirkj-
unni sje málverksbrík útlend, yfir kórdyrum,
hvar Magnús sje málaður, kona hans og börnin
öll, og latínuvers neðan undir; má ráða af
orðurn peim, sem um pað er farið, að pað
er vandað og fallegt málverk. Eleirum kynni
pykja gaman að sjá málverk petta enn geta,
eða mynd Magnúsar og fjölskyldu hans; væri
pað pví eflaust að vilja margra, sem nokkuð
er kunnugt um hann, að mynd væri tekin
af málverkshríkinni á blað og kæmi síðan í
bókum jpjóðvinafjelagsins — eða með peim
— og greinarkorn par að lútandi; mundi
pað almennt pykja merkilegt. — J>að er ekki
ólíklegt að spjald petta sje enn í Hagakirkju,
en ekki er mynd Gísla lögmanns Hákonar-
sonar nú í Hólakirkju í Hjaltadal, jafnvel pó
hún væri par pegar Espolín ritaði 6., deild
Arbóka hjer um bil 1825, pví hann lýsir
henni par á 50. bls.; en livað um hana er
nú orðið veit jeg ekki, og er pað allilla farið
ef slíkar gamlar og merkilegar myndir tapast
með öllu án pess myndir sjeu af peim teknar.
Enginn var höfðingi meiri á íslandi verald-
legra manna öndverðlega á 17. öld enn Gísli
lögmaður; hann var lögmaður sunnan og
austan 1614—1631, og sat í Bræðratungu í
Byskupstungum. Hann var sonarson Arna
Gíslasonar á Hlíðarenda og varð hinn kynsæl-
asti. Kristínu dóttur hans átti jporlákur
byskup Skúlason á Hólum, dótturson Guð-
brandar byskups; paðan er Thorlaciusættin.
Jón hyskup Vigfússon var einn sonarson
Gísla, en frá lionum eru komnar, eins og
kunnugt er, bæði Einsens- og Stephensens-
ættir pó pað sje ekki í beinan kall-legg.
Auk pessara ættbálka er frá Gísla komið
margt annara tíginna manna.
í Hólakirkju eru margar byskupamyndir;
par er mynd Guðbrandar J'orlákssonar (ý
1627), |>orláks Skúlasonar (ý 1656), Gísla
J>orlákssonar (ý 1685) og konur hans allar
máiaðar á spjaldinu hjá honum, pví hann
var príkvæntur. Og enn eru par pessar
hyskupamyndir; Steins Jónssonar (ý 1739),
Halldórs Brynjúlfssonar (ý 1752), GíslaMagn-
ússonar (ý 1779), Árna J>órarinnssonar (ý
1787) og Sigurðar Stephánssonar (ý 1798).
í Skálholtskirkju er mynd Dr. Finns bysknps
Jónssonar eptir pví, sem Bjarni Guðmundsson
ættfræðingur segir í «lýsing Skálholtsstaðar»
(Norðanf. 19. ár, nr. 45—46 til 49—50), en
ekki getur par um fleiri myndir. Einnur
byskup er hinn nafnfrægasti maður fyrir lær-
dóm og merkilegar ritgjörðir; Hannes byskup
var eitt af merkisbörnum hans, sem Einsens
ætt er frá komin, og moðurfaðir var Finnur
hyskup Finns Magnússonar prófessórs. —
Eins og mönnunr hefir pótt vænt um að sjá
og eignast mynd Hallgríms Pjeturssonar,
eins má fullyrða að mönnum pætti mikils-
vert að eignast myndir af mörgum peim, er
nú voru taldir, t. d. bæði Dr. Finni og Guð-
brandi byskupum, er báðir voru mikilmenni
bæði að vitsmunum og öðru.
|>ó jeg nú pannig álíti æskilegast að
jýjóðvinafjelagið auðgi oss með myndum af al-
innlendum mönnum nafnkenndum, pá mundu
nú margir álíta mikið til pess koma — par á
meðal jeg einn — að fá að sjá og eignast
myndir af útlendum mikilmennum, sem sjer-
staklega hafa lagt sig eptir íslenzkum bók-
menntum, eða verið hjá oss og auðsýnt OSS
mikinn velvilja, t. d. professor Fiske, Konráð
Maurer, Dufferin, Eben Henderson, John-
strup, eða hinum valinkunna Harhoe, sem
dvaldi lijer á landi frá 1741—1745. jpar
næst má telja pá, sem höfundar eru að sumum
peim guðsorðabókum, er vjer lengi liöfum
hrúkað og jafnan hafa vinsælar verið, svo
sem pá Hersleb, Dalle, Mynster og fl. Enn
fremur mundi mörgum pykja ánægjulegt að
eignast myndir af peirn möunum, sem fyrir
löngu eru pjóðkunnir orðnir fyrir einhverjar
nytsemdir, er peir hafa unnið mannkyninu,
t. d. Luther, Gnttenberg, Eranklin eða öðrum
ágætismönnuin hverrar pjóðar eða hverra
tíma seni væru. — jpað kynni líka að verða
mörgum til gamans að eignast myndir af
ýmsum konungum eða pjóðhöfðingjum, er
skörungar liafa verið t. d. Napoleoni mikla,
Friðriki mikla, Frakkakonungunum Hinriki 4.
og Lúðvík 14.; Svíakonungunum GústafVasa,
Gústaf Adolph, Karli 12.; Pjetri mikla Rússa-
keisara, Vilhjálms 3. Englakonungs og öðrum
pvílíkum. Máske líka af Danakonungum t. d.
ættföðurnum Ivristjáui 1., Kristjáni 4. og s.
frv. Og ef kostur væri á að fá myndir af
hinum eldri konungalietjum, svo sein Alex-
ander mikla, Karli mikla, Constantin inikla
og öðrum, sem kunnastir eru af sögunni, pá
yrði pvi líklega einnig vel tekið af mörgum.
En — eins og áður er ávikið, ættu pó
myndir af innleiidum mikilhæfum mönnum
að sitja í fyrirrúmi, og íhundi pær ekki
skorta í allmörg ár. Að vísu höfum vjer nú
fengið í «Andvara» myndir tveggja íslend-
inga, Jóns Sigurðssonar og Jóns Guðmunds-
sonar, mjög vel til pess kjörnar, og er von-
andi, að í honum korni árlega mynd af
íslenzkum manni, já helzt af tveimur íslend-
ingum, er eitthvað töluvert hafa til síns
ágætis, ef tveimur útlendum myndum verður
haldið framvegis í Almanakinu; pað yrði bæði
til skemmtunar og fróðleiks ásamt öðru parf-
legu, er í ritum pessum mun verða að finna.
Jpegar menn fyrir alvöru færu að hugsa
um petta sýnist nauðsynlegt, eða að minnsta
kosti æskilegt, uð útbreiðst gætu meðal al-
pýðu myndir af peim gömlu málverkum, sem
enn eru til, t. d. af slíkum höfðingjum og
lærdómsmönnum, sem getið hefir verið hjer
að framan; pað er mjög ábótavant á meðan
svo gengnr til að pví ekki er skeytt, pví yfir
pesskonar vofir eyðileggingin eins og hverju
öðru; en pað kæmi jafnar niður að mynd-
irnar yrðu í, eða með, fjelagsbókum smám
saman, heldur en pó pær væru til lausasölu,
máske að eins á einum eða tveimur stöðum
á öllu landinu. Munu peir smám saman
heldur fækka, sem álíta petta með öllu óparf-
legt og einberann hjegóma; pað er pó gagn-
legt í pví tilliti, að pað gjörir enn Ijósari
minning merkra manna og er par að auki
fróðleg skeinmtun, pegar æfiatriði mannsins
fylgdi með. — jpó liinum gömlu málverkum
sýnist engin hætta búin — t. d. par sem
pau eru í kirkjum — pá er peim pó miklu
óhættara, pegar pau væru til í eptirmyndum
um allt land; málverkin gætu eins fyrir pað
geymzt í kyrrð á sínum stað eptir sem áður,
pó myndir væru af peim telinar annaðhvort
par, sem pær eru, eða pó pær væru Ijeðar
til pess um stundarsakir, t. d. til Reykja-
víkur. Mundi verða sjeð um að pær kæmu
jafngóðar aptur á sinn rjetta stað, par eð póst-
ferðir og milliferðir eru nú orðnar greiðari
og betri enn verið hafa.
XII.
Reikningur
bús á 25 lindr. jörð, sem hefir slægjur góðar
og góða sumarhagbeit fyrir húsmala, en hefir
vetrarríki, svo eigi er tilvinnandi aðhafasauði,
sbr. fijettir frá fundi í Stykkisliólmi 26. októ-
her 1881 í Norðanfara.
(Niðurlag).
Yfirlit yfir lieimilisforðann
Mjólk úr 5 kúm, mjólk úr 120 ám, 8
tunnur af spaði, 12 vættir af fiski og porsk-
höfuð af vertíðarlilut eins manns, 10 tunnur
af kornmat og 60 fjórðungar af feiti.
Athugas. J>ó smjör pað sje til í mjólk-
inni, sem hjer er gjort ráð fyrír, -pri imm &
mörgum heimilum vanta lag til að ná pvi
öllu, líka vera eytt meiru af óstrokkaðri
mjólk en hjer er gjört ráð fyrir og meiri
rjóma í kaffi, pví hvert kaffi pd. mun eyða
smjörpundi pó sæmileg regla sje viðliöfð
og sumstaðar meiru.
Menn verða að gera ráð fyrir pvi, sem
gæti verið, ef gott lag væri á öllu, og pví
takmarki eiga menn að reyna til að ná.
Reynslan á hinum ýmsu heimilum er óend-
anlega margbreytt, og par sem hún er sprottin
af enhverju ólagi, pá er hún ekki eptir-
breytnisverð. Vjer vitum lika að á sumura
heimilum gengur mikið meira til kaffi kaupa
en Iijer er gjört ráð fyrir; hjer er að eins
ætlað 70 pd. kaffibaunir á 80 a. 40 pd. sikur
á 50 og 16 pd. rót á 50 og gjörirpað með
60 pd. smjörs 120 kr. pau heimili munu
vera til og pað í sveit par sem næg mjólk
ei', sem eyða 120 pd. af kaffibaunum, 120 pd.
af sikri og 32 pd. rót og gjörir pað ineð 120
pd. smjörs 236 kr. eða hjer um hil eins og
10 tunnur af kornmat. En aptur á móti
mun á sumuin heimilum vera eytt talsvert
minni mat en lijer er ætlaður, pó sæmilega
pyki veitt.
Yjer getum til að tóvinnu arðurinn muni
vaxu mörgum í augum, en pess ergætandi,
að hjer er keypt inn til fata fyrir 100 kr.
og mikil ull ætluð til tóskapar. Lika er
ætlazt til að kaupa talsvert af útlendu garni
i nppistöðu til að drýgja ullina og Hýta
fyrir vinnunni.
Sje komið upp 200 al. smávaðmáls úr
20 Va pd. af garni og 45 pd. pels; kosti
garn pd. 1 kr. 50 a. og pel pd. 1 50 a. pá
kostar efnið í 200 ál. 101 kr. Ef pað kost-
ar 50 a. að taka ofanaf pel pd. sem ekki
mun ofmikið ef vel er hært, pá eru 22 kr.
50 a. vinnulaun af pessari 101 ki\ Að vel
liært pel pd. geti valla kostað minna en 1
kr. 50 a. ef ull upp og ofan kostar 80 a.
pd. og ef ullin verður ofanaftekin helming-
ur aí' vel liærðu og greiðu þeli og helming-
ingur af togi og úrgangi selst ekki nema á
r-