Norðanfari - 08.01.1883, Blaðsíða 2

96 —
það voru ýnisar plöntur er sváfu. Fyrst
tók hann eptir því á lótustegund einni
(Lotus ornithopoides), en síðan niörgum
fleiri plöntum. Sumar plöntur verða svo ólíkar
á meðan þær sofa, að þær þekkjast naumlega,
og smnar hreint ekki, í fljótu bragði. J>ær
láta hlómin hanga eða hylja þau; sumar
beygja greinarnar að leggnum, og leggja
hlöðin hvert yíir annað til þess að verjast
kuldanum að utan.
Meira ber á þessum svefni í plönturík-
inu í hinum heitu löndum. Humboit* tók
eptir því, er hann ferðaðist fram með Mag-
dalenuá í Suður-Ameríku, að plönturnar
voknuðu þar seinna en í hinum kaldari löndum.
Líkjast þær einmitt að því leyti þjóðum
þeim, er þar búa nálægt miðjarðarlínunni,
því þær eru flestar svefnugar og latar.
Fyrst hjeldu menn, að plöntusvefninn
orsakaðist af mismunandi hita á nótt og degi.
En þegar hið sama átti sjer stað i plöntu-
baðstofum (Drivhuse) þá sáu menn að
það gat ekki verið orsökin, því í plöntubað-
stofunum er hitinn hjer um bil alveg jafn á
nótt sem degi.
|>að var grasafræðingurinn De Cán-
dolle** er sannaði það, með merkilegri til-
raun, að það var einmitt myrkriö er fram-
leiddi plöntusvefninn. Hann setti plöntur í
ákaflega bjart lampaljós á nóttunni, en Ijet
þær vera í myrkrí á daginn, á þann hátt
fjekk hann þær til þess, að breyta lifnaðar-
háttum sinum algjörlega. Á daginn vöföu
þær saman blöðin og sváfu, en vöktu ánótt-
unrti, og breiddu sig út á móti Ijósbirtunni.
Menn hafa og, tekið eptir nokkuð líku i
plönturíkinu við algjöfvan sólmyrkva.
það hefir verið sannað; með mörgtim
tilraunum, að sumar plöntiir hafa einskonar
tilfinningu, er töluvert likist lilfinningu dýr-
anna. Sterkt rafurmagn eyðileggur þær, og
deyfandi ineðul veikja þær eða drepa. Suinar
tegundir falla í þungan svefn þegar þær eru
*) Alexander Humbolt baron, f. 1769, d.
1859, þýzkur að ætt; einhver hinn
frægasti náttúrufræðingur er lifað hefir.
Hann ferðaðist víða um Ameríku, og
gaf út bók í 30 bindum um þá ferð sína
og þar að auki skrifaði hann fjarska
mikið annað í náttúrufræði og fleiri vís-
indurn. Hann er og talinn höfundur
tveggja vísindagreina plöntulanda
fræði og klímatologi.
**) De Candolle, f. í Genf 1778, d. 1811.
Einn hinn frægasti grasafræðingur á
þessarri öld. Hann skrifaði fjarska
mikið í þeirri fræðigrein, og stofnað
„botaniskan“ garð og gripasafn í Genf.
annaðhvort ár, og hrærið í grautnum, þangað
til grauturinn er orðinn rammsangur og
hverjum manni hvumleiður».
«J>að . . . það» . . .
«Lofið þer mér að tala út. Hvert smá-
atriði í þjóðlífi ykkar kvað * hafa sinn laga-
bókstaf við að styðjast og hvert viðvik er lög-
hundið og þrælbundið og hvern skilding í
almennar þarfir verður að toga út með töng
laganna, og allt af þurfa yfirvöldin að hafá
lurkinn á lopti, ef duga skal; þetta bendir á
og sannar fyllilega, að fólk ykkar er bæði
lieimskt, latt og illgjarnt og ekki fært um að
stjórna sér sjálft. þ>etta, skal jeg segja yður,
þykir svo hlægilegt í sjónum, að þingtíð-
indin ykkar eru keypt í hópakaupum tilyfir-
lesturs og seljast víst ólíku betur í sjónum en
á þurrlendinu. Skáldin hjá okkur, sem eru
háfarnir og steínbítirnir, búa til úr þeim
sjónleiki, sem almonningur horíir á í leik-
húsum sjávarins til mestu dægrastyttingar
fyrir allar stéttir. Svoleiðis er mér íyrír
vökvaðaðar með ópíum, og blásýra drepur
þær eins fljótt eins og dýrin.
(Framhald).
Lýsing af IHöndiulaL
Blöndudalur liggur fram af Langadal,
frá norðri til suðurs, í nokkrum hugðum;
eptir honum rennur Blanda framan af ör-
æfum í gljúfrum með sterkum hamraveggj-
um, sem gjöra þessu mikla og straumstríða
jökulfljóti ómögulegar allar árásir til eyði-
leggingar á hið friðsama gras og víðirlendi,
er að mestu leyti þekur hlíðar dalsins, báðu-
megin, og eru að mestu óhlaupnar af skrið-
um og vatnagangi, því hálsarnir eru fremur
lágir einkum að vestan, svo gras og víðir
hafa haft frið og næði til að haldast við fyrir
jarðföllum skriðum og vatnagangi. J>ó er
jörð hjer fremur votlend, og viða sjást þess
merki að framsig er á jörðu á vorin, sem
myndar, og hefur myndað, stórgjörðar þúfur
og holtabörð í engjum, því þá er hjer
vatnsagi mikill og holt öll ófær í leysing-
um. í öllum Blöndudal út og suður fæst
naumast dagsláttu lengd sem maður geti
hleypt góðum hesti á skeiðsprett, sjer til
gamans, engi er hjer víðast íremur gott og
hey og landgæði töluverð, allt er það til
jafnaðar betra að vestan en austan því
þar er hálsinn lægri. J>egar fram dregur
fer þessum dal sem flestum dölum, sem jeg
þekki hjer norðan- og austan lands, að hann
skiptist í tvent, liggur Hugludalur til suð-
austurs en Blöndugil meir til suðvesturs;
dalur sá dregur nafn af konu þeirri er þar
byggði fyrst, og ganga margar sögur af
henni enn, hjer um sveitir, mikið ferlegri
en af fornmönnum þeim, er Blöndudal bygðu
en jeg ætla ekki að tilgreina þær hjer, jafn-
vel þó að jog álíti rujög fródlagt og enda
þarft, að menn í hverri sveit og hverju byggð-
arlagi landsins, sendu nákvæmar lýsingar,
af öllurn byggðarlögum, tilgreindu bæjanöfn
og öll þau örnefni, er myndast hafa af
fornum mönnum, og fornum viðburðum, það
gæti, að minnsta kosti gefið fornleifatjelaginu
okkar ísl., marga leiðbeiningu t. a. m. um
forna hof- og þingstaði, orustuvelli, hauga
fornm. og fl.; eins gætu nákvæmar lýsingar
af Jandslagi steina og leirlögum, gefið jarð-
fræðingunuin góðar leiðbeiningar, því valla
er hugsandi að nokkur jarðfræðingur, hversu
ötull sem væri, gæti svo kannað ísl. að
ekki gæti sjest yfir margann blett, er máske
væri mjög þýðingarmikill. — Mjer er í barns
minni, þegar jeg var á austurlandi, þar
sem land er víða óbrunnið, var á einum bæ
minni sorgarleikur nokkur, er berglax einn
lét semja út af viðbótinni nýju við laxalögin,
og sýndi síðan almenningi og varð flugrikur
maður af».
«Jeg er nú búinn að gleyma helmingnum
af þessari löngu ræðu. J>ér segið, að þið
hlýðið lögunum nákvæmlega. En það er
óhætt að segja, að við gjörum það einnig,
og get jeg bezt tekið sjálfan mig til dæmis
um það. J>að er t. a. m. bannað oss veiturum
að hafa nokkra vínsölú á sunnudögum. |>essu
hlýði jeg vel fyrir mitt leyti, og einkanlega
þegar embættað er á dönsku, því að þá fer
jeg sjált'ur til kirkju. J>egar ekki er embættað
á dönskn, nú, þá kann jeg að láta vildustu
vinum mínum einhverja hressing í té, svo
sem eins og yður núna. J>að fá eklci aðrir,
en þeir sem beinlínis hafa þörf fyrir það og
sýnist yður þá, að jeg breyti mikið á móti
anda laganna»?
«öðru nær, góði boli», sagði selurinn
talið víst að væri silfur í jörðu, það var í
leir eður mellandi, jeg sá þar land og var
leirinn gráleitur á að líta, og lág við að
stirna í móti sólu, silfursmiður er hafði á
bænum búið þá fyrir nokkrum árum, hafði
brent og brætt leir þenna í eínni málmdeiglu
og eptir þriðju eða fjórðu umbrennslu fengið
síðast plötu sem svaraði markskildíngi af
skírasta silfri, — Á öðrum bæ þar í grend
var við sjó fram stein eður leirlag hvítt og
mjúkt sem krit, þegar brotinn var moli úr
því stirndi í það allt af gylltum stjörnum
sem á gull sæji, þessar agnir voru mjög
smáar svo við krakkarnir sem vorum að
skafa þetta niður gátum valla höndlað korn-
in, en eptir því sem niig minnir bar það
annann lit en Svovl kis, þessi gylltu korn,
voru ekki neitt hörð fyrir hnífum ; jeg hef
opt hugsað um þetta síðan og það er ætlan
mín að þetta sjeu málmagnir hvort það
reyndist gull við rannsókn skal jeg ekki um
segja. Jeg vik aptur að því að Rugludal-
ur er fremsti bær að austan og stendur í
djúpum dal fjærri öðrum bæjum fremst í
Blöndudal að austan stendur Selland lítil
jörð, líklega byggð úr Bollastaðalandi, sem
þar er næst útaf mikil jörð og nota gðð,
þá Eyvindarstaðir, undir þá jörð liggur öll
hin mikla Eyvindarstaða heiði takmarkar
hana, Blanda að vestan, jöklar og hráun
að sunnan, að austan munu takmörk, af-
rjettir og öræfi framaf Skagafirði, það er
mikið grösugt, og víða fagurt land, þangað
reka til afrjettar Langdælir Svartdælir og
Blönddælir, og méiri hluti Lýtingsstaða og
Seiluhreppsmanna úr Skagafirði, af þöirri
heiði er fje rekið til stafnsrjettar í Svartár-
dal; sú rjett er mest talinn á norður- og
austurlandi. — Næst Hyvindarst. er Eyvind-
arstaðagerði (J>rætugerði) öðru nafni, þá
Brandstaðir allar hjer taldár jarðir éru bífenda
eignir; J>á Blöndudalshólar Beneficium þar
til í vor, að þeir lögðust til Bergsstaða.
Allt útað Hólum er hálsinn mjög grösug-
ur og virðist sem náttúran hafi hjer haft
sífeldann frið og næði, til að hreiðra sig í
lautum holtum og giljum og hlúa að jurt-
unum og festa jarðveginn fyrir árásum vatns
og skriðufalla, en þegar hjer kemur bregð-
ur öðru fyrir; hjer hefir hálsinn hækkað og
orðið brattari, og hefur hjer fyrr á öldum
líklega verið jarðhiti töluverður, nokkuð er
það að fjallið hefir rofnað og fallið fram,
og myndað hóla þá, er bærinn dregur nafn
af, ekki er reyndar brunnið grjót í peim
en meiri hluti þess laust sprunginn og ó-
heillt, lítil ferð hefir að sjá verið á þessu
jarðfalli því það endar í bröttum mel, hjer
skamt frá ánni J>að er gaman að sjá kver-
og brosti við. líann skenkti síðan aftur í
glösin og rendi út.
«Annars er jeg nú mikið farinn að
komast á skoðun», sagði boli framvegis, «og
orð yðar í dag hafa ekki lítið stutt að því,
að það sé ólíku betra að verðá veitingamaður
í sjónum, en nokkurn tíma í landi hér. í
sjónum eru piltar, sem vissulega horfa ekki
í skildinginn. Jeg held, að þa^ð væri ekkert
réttara fyrir mig, en að selja hér allt mitt
og fiytja mig til hafs; því aðsóknin yrði þar
meiri. Eru ekki hámerar og hákarlar mestu
brennivínsberserkir» ?
«Æ, jú, eða þá lúðurnar, sem drekka
jafnvel við ókomnum þorsta — og hnýsur
geta sæmilega verið með, — að jeg ekki
nefni þorskakindurnar, því það er varla
nokkur smáþyrsklingur, að honum þyki ekki
gott bragðið».
Boli varð hugsandi; «Getur maður
fengið þar danskar messur» ?
«Ekki er það nú eiginlega til siðs í