Norðanfari - 31.01.1883, Qupperneq 1

\ORM\FARI,
21. ár.
Akureyri, 31. janúar 1883.
Nr. 53.-54.
Herra ritstjóri!
Mjer pótt.i leiðinlegt í gærdag, pegar
Pjer voruð að tala við mig um ritgjörð
Jónasar stúdents Jónassonar um «yfilit yfir
bókmenntir íslendinga á 19. öld», sem
prentað er í Tímariti hins íslenzka Bókmennta-
fjelags 1881, að hafa ekki lesið hana, en
pegar jeg kom heim f gærkveldi, tók jeg mig
til og las hana og skal jeg pví eptir tilmælum
yðar, segja yður í stuttu máli meiningu
mína um ritgjörð þessa.
Sjer í lagi eru pað hókmenntir 19.
aldarinnar, sem höf. hefir tekið sjer að um-
talsefni, enn byrjar pó á að tala um hið
menntunarlega ástand vort frá lokum 14. ald-
ar til enda 18. aldar. Um petta tímabil seg~
ir hann bls. 164: «þó er fáa að finna, sem
að kveður; pá er að sönnu uppi Guðbr.
byskup þorláksson, Hallgr. Pjetursson, Stefán
Óíafsson, Jón byskup Vídalín og fl.; en bæði
voru þeir fáir og flestir guðfræðingar, eðarita
í pá átt og höfðu pví fábreytt áhrif». þetta
finnst mjer eitthvað óviðkunnanlega að orði
komizt; getur pá fögur óbundin ræða andlegs
efnis ekki haft eins betrandi og um leið
menntandi áhrif á manninn eins og fögur
ræða í bundnum eða óbundnum stíl verald-
legs efnis. Jeg veit ekki betur, en sönn og
rjett þekking á guðsorði sje talin hin fyrsta
undirstaða til allrar sannrar menntunar, sið-
gæðis og fegurðartilfinningar. Mjer finnst
einnig óviðkunnanlegt að höf. talar allstaðar
jafnhliða um guðfræðisbækur, rímur og sálma,
og setur petta prennt i sama flokk, eða telur
hvers annars jafngildi. — þannig t. a. m.
kemst hann að orði á 164 bls.: «rómanrusl
og eitthvað af guðfræðisbókum® og bls. 177.:
«síðan á 15. öld drottnaði rímnakveðskapur-
inn og hann og sálmaskáldskapurinn áttu pá
forsæti á óðalstöð hinna fögru vísinda, nær
400 ára tíma». Og enn fremur: «pessi
rímnamenntun og sálmalist var bæði gagns-
laus, vitlaus og skaðleg, pví að fyrir hana
dó út öll fegurðartilfinning — og var þó ekki
einu sinni svo vel að nokkui^ formfegurð eða
rímlipurð ætti stað».
Skólameistaratal
á Hólum i Hjaltadal.
(Framh., sjá Nf. nr. 33—34),
30. Jón Einarsson.
Hann var sonur Einars prests i Gai;ði
i Kelduhverfi (1671 til 1733); d. 1742) og
Guðrúnar Hallgrimsdóttur prófasts í Glaum-
bæ Jónssonar. Síra Einar i Garði var
sonur Skúla prests í Goðdölum (1662 til
1711), Magnussonar prests á Mælifelli (1622
til 1661), Jónssonar bónda á Keykjarhóli í
Fljótum, Eiríkssonar, Tómássonar, Brands-
sonar ríka á Barði i Fljótum. Jón Ein-
arsson var skáld og maðr vellærðr. Hann
var fyrst konrektor á Hólum (1698 til 1702).
Hann hafði og verið við skólameistarastörf-
i Skálholti um tima. 1697 fekk hann kon-
ungsbrjef fyrir skólameistaradæmi á Hölum
eptir Jón Árnason (29), enn er Jón Ein-
arsson skyldi algjörlega taka við pví, pá er
Jón Árnason vígðist, dó hann i Stórubólu
J>að sje langt frá mjer að að bera hönd
fyrir höfuð rimnakveðskapnum, pví jafnvel
pó höfundurinn virðist taka hjer nokkuð
djúpt í árinni, pá má þó petta kannske til
sannsvegar færa hvað rímnakveðskapinn snertir,
en jeg neita pví að sálmakveðskapurinn hafi
haft pau áhrif, sem höf. segir. — Eins og
kunnugt er, var pað á þessu tímabili 1651
til 1674, sem Hallgrímur Pjetursson orti
Passíusálma sína. — Jeg verð að álíta að
pað sje af ógáti höf., að hann hefir ekki
undan skilið pessa sálma hinum harða dómi
sínum, pví á meðan íslendingar ekki kasta
trú sinni, mundi slíkur dómur, um hið feg-
ursta og bezta, sem peir eiga í bókmenntum
sínum, særa mjög svo peirra helgustu til-
finningar. — Hvar finnur höf. hjá höfuð-
skáldum vorum háfleygari og dýpri hugmyndir
en hjá pessu skáldi og pað einmitt í Passíu-
sálmunum, t. a. m. í sálmunum 32., 48. og 50.,
eður í sálminum «Allt eins og blómstrið eina»
eða er kannske ekki flestállt í Hallgrímskveri
fagurlega ort, t. a. m. «Aldarháttur» á engin
«formíegurð eða rímlipurð» sjer stað par?
Höfundurinn ætti sannarlega að viður-
kenna opinberlega, að það sje af ógáti að
hann ekki hafi undanskilið Passíusálmana og
hann ekki telji Hallgrím Pjetursson eitt af
höfuðskáldum vorum og jafnvel hið helzta.
Hið sama er að segja um ræður Jóns byskups
Yídalíns; bókmenntir 19. aldarinnar hafa ekki
í peirri grein tekið peim fram. — Hvað er
skáldskapur annað en mælska á liáu stigi?
höf. verður að játa að enginn hefir, í óbund-
inni ræðu, tekið Jóni Vídalín fram í mælsku;
væri pá ekki rjett að telja hann með liöfuð-
skáldum vorum, pó hann væri guðfræðingur
og «ritaði í pá átt».
|>að sem höf. segir um stofnendur
Fjölnis og pau áhrif, sem hann hafði í
sameiningunni við Ármann á alþingi, finnst
mjer heppilegt og rjett. Höf. hrósar Fjölni
að maklegleikum, en pað lítur svo út sem
hann fullist ekki á kenningar hans, að
minnsta kosti hvað sálmakveðskapinn snertir.
— í 2. árg. Fjölnis bls. 48. segir svo —
haustið 1707. Jón orti Krossskólasálma
og fleira.
31. forleifur Skaftason.
Faðir hans var Skafti lögsagnarí á
þórleifsstöðum í Skagafirði Jósefsson prests
á Ólafsvöllum (d: 1683), Loftssonar prests
á Setbergi (d: 1629), Skaftasonar prests á
Setbergi (d. 1621), Loftssonar prests á Húsa-
felli (d. 1568) Jpórkelssonar. Kona Skafta-
lögsagnara og móðir þórleifs var Guðrún
Steingrímsdóttir Magnússonar. þórleifur
fæddist 1683. Hann var vigður til dóm-
kirkjuprests á Hólum 1707, og var vetur-
inn eptir dauða Jóns Einarssonar (30)jafn-
framt skólameistari. Hann varð prófastur
í Hegranespingi 1708 til 1724. þá (1724)
fekk bann Múla i Áðal-Reykjadal, og varð
prófastur i þingeyarpingi 1734. Hann var
og stiftprófastur tvivegis. Hann drukknaði
1748. Sira þórleifur var prekmenni mikið
sem þeir frændur, hann var og ræðumaður
orðlagður og raddmaður og pótti vera hiuu
«pað er aðgætandi að öll skáld hafa ekki
köllun til að vera sálmaskáld, — það er
ætlun mín að hana hafi reyndar enginn til
að bera, nema sá, sem auk liðugrar yrkis-
gáfu og hæfilegrar menntunar, hefir fengið af
skaparanum viðkvæmt hjarta, sem síðan hefir
helgast af guðrækilegu uppeldi og lestri heil,
ritningar, og hitnað og hreinsast í eldi mót-
lætisins* —.
öllum er kunnugt hvernig Fjölnir dæmdi
rímnakveðskap vorn, hversu hann væri skáld-
skap og fegurðartilfinningu til niðurdreps,
en um sálmakveðskap segir hann á fyrgreindri
bls. (48). Ekki má vita nema einhver, sem
yrkja vildi sálma í pví skyni að efla kristn-
ina og bæta skáldskapinn hjer á landi» o. s. frv.
Allt svo álíta útgefendur Fjölnis, að
sæmilegur sálmakveðskapur hafi mótsett áhrif
á hugsunarbátt og fegurðartilfinning manna
og rímnakveðskapurinn.
J>að sem höf. ritar um Bjarna og Jónas,
er að mjer finnst, að undanskildum erfi-
ljóðum Jónasar eptir Bjarna og erfiljóðum
| Gríms Thomsens eptir Jónas, hið fegursta
j og rjettasta sem um pessa ágætismenn befir
! ritað verið. — þó hann lofi pá mjög, virðist
petta samt ekkert oflof heldur sannleikur;
aptur á móti finnst mjer höf. kasta of pungum
steini á Gisla Brynjólfson og sjer í lagi á
Kristján Jónsson. — Kristjáni bregður víða
til að líkjast hinu mikla enska skáldi Byron,
en pó hann hefði sjerstaklega skoðun á lífinu,
pá telja pó Englendingar hann engu minna
skáld fyrir pað. — Benedikt Gröndal og
Steingrím Thorsteinsson lofar höf. að rtialdeg-
leikum, en mjer finust að Matthías Jochums-
son «gullskáldið okkar góða», fá nokkuð
harðan dóm t. a. m. «að ákafinn fari með
hanu í gönur, svo kvæðin verði orð en ekki
andi» og «að hann vanti dýpt og skáldlega
festu, og verði pví óljós, þungskilinn og
óeðlilegur*.
Svona löguð kvæði eptir Matthías hef
jeg ekki sjeð, en kannske höf, hafi sjeð pau;
pað væri fróðlegt að hann vildi benda á,
hver pessi kvæði eru. • — því neitar enginn
mikilhæfasti i hvjvetna, Fyrri kona lians var
Ingibjörg Jónsdóttirá Nautabúi bróður Ein-
ars byskups (23) þórsteinssonar, Vóru synir
peirra síra þórleifs oglngibjargar Stefán pró-
fastur í Presthólum (1749 til 1794) og.fón
prestur í Múla eptir föður sinn (1749 til 1776)
ogenn áttu pau sira þórleifur og Ingibjörg
fleiri börn. Síðari kona síra þórleifs var
Oddný Jðnsdóttir Árnasonarj var bún móð-
ir Skúla landfógeta og systkyna hans raeð
fyrra manni sínum Magnúsi £)resti i Húsa-
vík (1714 til 1728), bróður Jóns skólameistr
ara (30) Einarssonar. .
32, Hallgrímur Jónsson Tlioriacías.
Foreldrar bans vóru Jón sýslumaður í
báðum Múlasýslum þórláksson byskups
Skúlasonar (14) og Sesselja Hallgrímsdóttir
prófasts Jónsonar. Hallgrímur las utan-
lands og innan, og gjörðist skólameistari á
Hólum, er bann kom úr siglingu (1708) og
var pað prjá vetur (1708 til 1711). þá
(1711) átti hann barn. Fór Hallgrímur
— 107 —