Norðanfari - 31.01.1883, Page 3

— 109 —
I
En með pví einn kann pað sem annar
ekki kann, og 611 gleði og skemmtun eykst
og margfaldast við pað, að sem flestir taki
pátt í henni, pá viljum vjér enn fremur
stinga uppá pví, að vjer auk heimaskemmt-
ana vorra, sem víða hljóta að verða eins og
pær hafa verið, fátæklegar og hjegómlegar,
og auk smáfunda ér vjer gætum hægíega og
kostnaðarlaust haldið í pví skýni, höldum
árlega einn aðal skemmtifund á einhvetjum
fögrum og hentugum stað í hverri sveit, á
tímanum milli Jónsmessu og heyanna. Mætti
par reýna ýmsar hinar áðurtöldu’ skemmtan-
ir og bæta pær á ýmsan hátt, leika sjónar-
leiki m. fl., en par að auki ættum vjer par i
að æfa oss í einni skemmtun, sem ein með
öðrum lýsir vel fjöri og menntun manna, pað
er sú skemmtun að tala í ræðuformi, eða
reglulega og áheyrilega. J»egar margir tala
pannig er pað góð skemmtun, og jafnvel pó
pað takist. eigi sem heppilegast meðan menn
eru pessu óvanir. Svo skyldi par og sýna*
afbragðs fje og gripi, iðnað og ýmsa muni,
er menn gætu uppfundið eða endurbætt til
eflingar framförum vorum. Yjer verðurn að
ætla, að slikir sveitafundir gætu orðið eigi
einungis til góðrar skemmtunar yngri og
eldri mönnum, heldur og til allmikilla nota
í siðferðislegu og búnaðarlegu tilliti, og biðj-
um yður, landar góðir! að íhuga petta mál,
ræða pað, rita um pað, og framkvæma svo
eitthvað sjálfum yður og öðrum til sannrar
ánægju.
Glaðlyndur.
|>að er storkunarlegt, já, pað er ergilegt
að lesa í pessa árs skýrslu Gránufjelagsfundar-
ins, að pá er kaupstjóri er búinn að lýsayfir,
að fjelngið hafi aldrei grætt eins mikið fje og
næstliðið ár 1881, pá sampykkir pó fundur-
inn, að borga skuli einungis 3 krónur af liverj-
um fjelagshlut, sem pó er orðinn yfir 100
kr. Fundurinn leiðir hjá sjer, að taka rent-
ur af fje pví, er fjelagið á hjá öðrum úti-
standandi ár eptir ár, pó púsundum króna j
skipti, af pví pað er rjett; en hann kinokar |
sjer ekki við, að sampýkkja 3 kr. rentu af 100 j
króna hlut, pó pað sje auðsjáanlega rangt. j
Ejárauki fjelagsins er nú orðinn 111,066 krón- j
ur. Iívað lengi ætlar fjelagið að nota pessa I
peninga rentulaust? Á að beita pessu rang-
læti par til hlutaðeigendur neyðast til að
heimta fjárauka sinn út úr fjelaginu? Gróði
fjelagsins er allt annað, en innstæðufjeð, og !
hlutaðeigendur hafa fullan rjett á að heimta
hann útborgaðann nær peir vilja að oss finnst.
En hversu rjettara og skynsamlegra væri nú
eigi, að gjöra 2 hluti úr einum, par fjárauk-
inn er orðinn meiri enn innstæðan, pví pá
fyrst er fjáraukinn orðinn föst innstæða fje-
lagsins, sem enginn getur útheimtað. Að
vísu viturn vjer til, að sumir hafa á móti
pessu, af pví, að elztu hlutirnir ættu miklu
meiri ágóða enn hinir yngstu, og er pað satt,
en myndu eigi eigendur hinna eldri hluta
pakka fyrir að fá 6 kr. fyrir 3 kr. í rentu
pó peir yrðu fyrir nokkrum halla? jú vissu-
lega. Góðir fjelagsbræður! ætli pjer lengur
að pola pessa aðferð pegjandi? Er efgi kom-
inn tími til að ræða málefnið í blöðunum
til undirbúnings undir aðalfund að sumri,
sem haldast ætti á hentugum stað hjer eystra
í Múlasýslunum með sama atkvæðarjetti og
fyrir norðan, pví annan fund ætti hjer að
halda svo að sem flestum gæfist tækifæri á
að láta álit sitt í Ijósi um petta mikilsvarð-
andi málefni.
Á gamla-árskvöld 1882.
Nokkrir hlutaðeigendur.
(Aðsent).
K okkui a t ri ð i
úr sögu fslands, er sýna stjórnaraðferð og af-
skipti útlendra stjórnarherra Danakonungs
yfir íslandi.
Eigi leið á löngu eptir að ísland komst
undir Ðanakonunga, eða umboðsmanna peirra,
er afskipti og stjórn landsins voru falin á
hendur, að yíirdrottnun og valdboð peirra fór
æ í vöxt, og umkvörtun landsmanna yfir pví,
lítill sem enginn gaumur gefinn. Byskupar
voru sumir útlendir að kyni, er notuðu völd
sín meir og minna, til að draga undir sig
kirkna eignir og manna.
Jón Gerriksson, er byskup varð
í Skálhólti 1430, hagaði sjer illmannlega og
dró undir sig, með svikum og stuldi, eignir
kirkna og peninga, enda poldu landsmenn
honum petta illa og drekktu honum í Brúará
1433. Matteus er kallaði sig byskupáHólum
1450, er Sagður gamall flakkari á Norður-
löndum, fór illa með eignir Hólastaðar: «og
greip peninga hans».
þessa verstur var G o 11 s k á 1 k N i k u-
lásarson hinn «grimmi», Norskur að ætt,
bvskup á Hólum: 1498—1520. Hann var
fjedráttamaður mikill og harðdrægur.
í verzlegri stjórn landsins. var ójöfnuð-
urinn eigi minni, og valdboðin og afskipta-
(1747 til 1780) útti Margrjetu Halldórs-
dóttur byskups Brynjólfssonar.
3. Gunnlaugur prestur ög skáld á
Helgaf'elli eptir föður sinn (1753; d: 1796)
átti Ingibjörgu Gisladóttur prests á Kvenna-
brekku, Sigurðarsonar.
4. Rósa forin.óðir Gísla háskólakenn-
ara í Kaupmannaliöfn Gíslasonar prests
Brynjólfssonar.
35. Gfuðmuntlur Steinsson.
Foreldrar hans voru Steinn byskup a
Hólum (d : 1739), Jdnssonar prests á Hjalta-
bakka (d: 16/4), þórgeirssonar á Ketu,
Steinssonar, f>órgeirssonar, og Yalgerður
Jönsdóttir prests Guðmundarsonar, prests á
fæfusteini (d: 1670) Jónssonar, Guðmund-
arsonar Hallssonar, Ólafssonar prests á Saur-
bæ við Hvalfjörö, Kolbeinssonar. Guð-
mundur kallaði sig Bergmann efnsog peir
binir synir-Steins byskups, af pví að peir
voru fæddir á Setbergi, par sem faðir peirra
var prestur áður enn hann varð byskup.
Að. afloknum skólalærdómi sigldi Guðmund-
ur Steinsson og varð siðan skölameistari á
Hólum er hann kom inn aptur í prjá vetur
(1720 til 17 23). Guðmundur drukknaði í
Skagafirði 9 maímán 1723. Kona hans var
Margrét Einarsdóttir, ekkja Benedikts sýslu-'
manns Beck.
36. Erlendur Magnússon.
Faðir hans Magnús var bóndi á Vatna-
búðum i Eyrarsveit. Erlendur var gáfu-
maður nxikill og ágætur kennari. Hann
var einn vetur ytra að afloknum skólalær-
dómi, og var síðan skólameistari i Skál-
holti 5 vetur. Veturinn 1723 til 1724 var
bann skólameistari á Holum. Haustið ept-
ir vígðist liann til prests að Odda á Rang-
árvöllum enn dó nokkru á cptir, 24. des-
embermán. 1724, áungum aldri. Eigi haíði
sira Erlendur kvongast nje börn getið.
37. Sigurðnr Vígfússon.
Faðir bans var Vígfús sýslumaður í
leysið með hagi landsmanna, hjá birðstjórum
og höfuðsmönnum konungs.
Arið 1520, beiddu landsmenn konunginn
um að hirðstjórar væru íslenzkir menn, «pví
að peir útlendu befðu gjört friðbrot á lög-
pingum, gripið og slegið lögrjettumenn með
öðrum ójöfnuði», en bæn pessari var eigi
sinnt, og voru eigi að síður eptir pað,
liirðstjórar og umboðsmenn konungs útlendir.
!>ótt sumir peirra væru góðir, voru eigi að
síður margir peirra illir og liarðdrægir, er
Ijetu ýmsan yfirgang sjálfir í tje, pess utan
sem peir Ijetu margt rangt viðgangast, en
allir voru peir ókunnir tungu landsmanna.
Sem dæmi pess margt gjörðist rangt og yfir-
gangur væri sýndur, var pað látið afskipta-
laust pótt enskir kaupmenn hefðu yfirgang 1
frammi, er bardagi og manndráp hlauzt af
svo sem í Vestmanneyjum 1514 og við
Mannskaðahól í Skagafirði 1434, er Jóu
V i 1 h j á 1 m s s o n (enski) Hólabyskup, var
í fylgd með.
Týli Pjeturson, hirðstjóri (1518),
fór hjer fram með óspektum og ráni, braut
upp Bessastaðakirkju 1225, rænti par eiguum
konungs og annara.
Claus von Mervitz, hirðstjóri
(1536), var illur og óvinsæll, enda var hann
pegar árið eptir að hann kom inn liingað
klagaður fyrir konungi (kr. III), fyrir rán og
manndráp, eigi var klögun pessari sinnt.
D i ð r i k v o n M y n d e n, er var umboðs-
maður hirðstjóranna, átti einatt í prætum og
var illa pokkaður af landsmöúnum, tók
klaustrin lieimildarlaust undir konung, enda
fór svo, að hann var ráðinn af dögum 1558,
pví landsbúar poldu eigi yíirgang hans.
(Framhald síðar).
«Norðanfari» nr. 31.—32. p. á. hefir
að færa lesendum sínum greinarkorn frá val-
menninu!! «matarpurfa» með yfirskriptinni
«Svar til oddvitans á pverá og meðberanda
hans». Grein pessi á meðal annars að fræða
menn á pví, hvernig jeg liafi komið fram á
Harastaðahvalfjörunni veturinn 1881. p>ótt
mi grein pessi sje að mörgu leyti vart svara-
verð, ætla jeg pó að eins með fám orðum að
skýra fyrir lesendmn blaðsins, að hvað miklu
leyti hún er, livað mig snertir, sönn eða góð-
gjarnleg.
í>egar jeg, sem einnhlutaðeigandi hvalsins,
kom á kvalsölustaðinn daginn sem skipta og
selja átti pað seinasta af lionum (o: hvalnum)
hitti jeg strax ekkjur tvær bláfátækar er Ijetu
Hnappadalssýslu (d: 1727), Arnason lög-
rjettumanns á Heydalsá, Vigfússonar Hellna,
prests (d: 1774), Helgasonar, Vígfússonar-
Jónssonar í Kalmannstungu, Grímssonar í
Síðumúla, Jónsson, Guðmundarsonar. Sig-
urður hafði verið fjóra vetur utanlands eptir
aflokinn skólalærdóm lijer. Enn ekki pótti
hann maður gáfaður eða vellærður, enn
ágætur skrifari var hann. Sigurður vur húr
maður vexti og herðamikill og allra manna
sterkastur peirra er pá voru á íslandi; var
liann pvi kallaður Sigurður sterki og Sig-
urður íslandströll. Enn hæggerður var
hann í lund, og gjörðu skólnpiltar á Hólum
sjer næsta dælt við hann, er hann var
orðinn par skólameistari (1724), enn pó
var liann par skólameistari í átján vetur
(1724 til 1742). Síðan var hann sýslumaður
í Dalnsýslu (L7 46 til 1753) og bjó i þykkva-
skógi í Miðdölum. Kona Sigurðar var
Karitas Guðmundardóttir prests á Helga-
felli, bróður Valgerðar konu Steins byskups.
Sigurður Vigfússon dó 1753.
L