Norðanfari - 02.05.1883, Blaðsíða 2

— 46 —
handsama morðingjana írsku, þá er unnu ó-
dáðaverkið og myrtu Burke og Cavendis; eru
menn nú orðnir alls vísir um fjelag peirra,
sem heitir «The Irish invincihles = hinir
írsku ósigrandi» og er tilgangur pess að myrða
embættismenn Englendinga á írlandi; eru pað
ljótar sögur, og ekki fyrir takandi, að ping-
menn Ira og «Landliga» sje við pað riðin.
Nú eru nærri 2 ár síðan Alexander 3.
kom til ríkis og er hann enn ókrýndur; nú
ætlar hann að láta krýna sig í Moskvu í maí
og hefir stórkostlegan fyrirbúnað.
Erá Danmörku er helzt að segja, að Dr.
Brandes er nýkominn hingað og fagna Danir
honum; flykkist fólk svo á fyrirlestra hans,
að ekki kemst helmingur að, af peim, sem
koma; heldur hann fyrirlestra um pýzka stú-
denta og mun ætla að bera vinmæli milli
peirra og danskra. Erá íslenzkum stúdentum
er og pað að segja, að peir hafa haldið fund
mikinn. |>ví víkur svo við, að peir frjetta
manna bezt úr skólanum, pví piltar skrifa
helzt um slíkt til skólabræðra sinna. Kvartað
er um, að skólastjórn og umsjón sje í bágu
lagi og drykkjuskapur eigi sjer stað bæði hjá
kennurum og piltum. Eptir að miðsvetrar-
skipið var komið, gengust nokkrir stúdentar
fyrir pví að skotið var á almennum íslenzkum
stúdentafundi til að ræða um ástandið í skól-
anum. Eundurinn var fjölsóttur og hnigu
ræður manna helzt í pá átt, að jafnhart ætti
að taka á óreglu peirra, sem eiga að vera
fyrirmynd annara, og pilta sjálfra, enda mun
nú ekki duga annað til að reisa skólann við
en að drykkjuskapur varði burtrekstri, hver
sem í hlut á. Um umsjónina var og margt
talað; kom öllum saman um að umsjón og
kennsla færi illa saman og nauðsynlegt væri
að hafa sjerstakt umsjónarembætti við skól-
ann. Æskilegt væri að petta velferðarmál
yrði rætt á hjeraðsfundum og í blöðum, og
búið í hendur pingmönnum, sem verða að
láta til sín taka pegar peir, sem nær standa
skólanum sitja aðgjörðalausir.
Af mannalátum er helzt að geta pess,
að liið mikla pýzka tónaskáld Kichard Wagner
Ijezt 12. febrúar í Yenidig.
Fá orð um fcrðir fugla.
Hvött af brínni nauðsýn, eða leidd af
ómótstæðilegri löngun, yfirgefa mörg dýr
bústaði sína á vissum tímum, og flytja til
fjarlægra staða eða landa. f>essar ferðir
eiga sjer stað hjá næstum öllum flokkum í
dýraríkinu. Sem optast verða pessar ferðir
á vissum tímum, er pó getur stöku sinnum
borið út af pví.
Dýrin eru neydd til pess að flytja frá
sumum stöðum, pví önnur yfirsterkari of-
sækja pau og drepa. í sumum landspláss-
um, er svo mikill fjöldi dýra, að undrum
sætir, hvernig pau geta aflað sjer næilegs
viðurværis. Dr. Livingstone (nafnfrægur
ferðamaður í Afríku) gefur ágæta lýsingu
af peim aragrúa dýra, sem sumstaðar eru í
peirri álfu, enkum við Zambezefljótið. (fað
er sunnarlega austaná Afríku). J>ar ssm
sbkur fjöldi lifir af dýrum, hlýtur jarðveg-
urinn að vera frjór, og allir lífsskilmálar
hentugir.
Langferðum dýanna er ætíð stjórnað
með undra-verðri reglu; sýnist allur útbún-
aður og niðurröðun vera byggð á reynzlu,
sem jaínan er sönnust. |>á er vjer gætum
að, hvernig villigæsirnar skipa sjer niður,
er pær fljúgja til fjarlægari landa, lítur svo
út, sem pær hafi nokkurskonar hugsnunar-
atl. Áður en fuglar pessir leggja af stað,
raða peir sjer niður i Oddíylkingu. Er ætíð
ein í fararbroddi, svo tvær, pá prjár, fjór-
ar o. s. fr. Fylking pessi, er líkja má við
fleig, er mjög hentugt til pess að kljúfa
loptið, og komast áfram.
þeirri gæs sem fremst er, veitir flugið
pyngst; pegar hún er orðin preytt, dregur
hún sig í hlje, kemur pá önnur í hennar
stað, og gjörist leiðtogi fararinnar; gengur
petta koll af kolli uns ferðinni er lokið, í
pað og pað sinni.
Engar skepnur sýna jafnmikið áræði
og jafn markverða náttúruhvöt og fuglarnir
á hinum laungu ferðum sínum. — J>ol peirra
er opt og tíðum ótrúlega mikið.
Sjómenn finna leið yfir höfin, með
margbrotnum reikningum og örðugum verk-
færum, en fuglarnir fara án leiðbeiningar
og áttavita, frá hinumnyrztu heimskauta-
löndum til heitu landanna. Á sumrum eru
trönurnar á ströndum hinna norðlægari landa,
en yfir veturinn á Egyptalandi. Bygging
fugla er enkar vellöguð til pess að efla flug
peirra. Yöðvar peir sem hreyfa vængina,
eru ákaflega sterkir, veitir pvi fuglunum
hægt að fara langar leiðir í loptinu Sumir
fuglar eru ógætir flugfuglar; lítur svo út,
sem pað sje leikur peirra að svifa um him-
ingeyminn.
f>að ljettir mjög flug fuglanna, að bein
peirra eru holótt, ljett og sterk, kemst lopt-
ið hvaðanæfa inni pau. J>ótt liffæra bygg-
ing fnglanna sýnist vera veik byggð, er hún
samttiltölulegasterkari en samsetning, hinna
pungu og óliðlegu vjela, sem velta eptir
járnbrautunum. Bæði pipur og vöðvar fugl-
anna, sýnast mjög smágjörvar, pó endist
pað hvortveggja langtum betur, en hjól og
pípur í vjelum, sem pó eru úr steyptu járni.
1 byggingu fuglanna sjáum vjer Guðs dá-
semdarverk, en hugvit mannanna í hinu
síðarnefnda.
Euglarnir pjóta eins og ör í gegnum
loptið, fara peir allt að 10 mílum á klukku-
timanum, og veitir pað ei örðugra, en oss
að ganga stutta bæarleið. Gufuvagn, sem
gengur með fullum hraða eða afli, getur
liaft sama flytir með pví að eyða geysi
miklu af kolum og vatni.
Kondórinn* er einn af beztu flugfugl-
um; hann á heima í Andesfjöllunum í mið
Amiríku, og stærstur allra fugla. Hann
flygur svo hátt, að menn missa alveg sjónar
á honum. J>að er einna eptirtektaverðast.
að kondórinn skuli geta andað svo hátt uppí
loptinu, pví pað hlýtur að vera mjög svo
punnt, pegar svo hátt er komið. Máfar**,
sem byggja hreiður sín á Barbadosklettum
(eyja í vestindium) fara á degi hverjum til
annara eyja, sem liggja yfir 60 mílur frá,
Barbados; pangað sækja peir fæðu handa
sjer og ungum sínum, og parf mikið pol til
pess, dag eptir dag i langan tíma.
Fuglarnir fylgja ætíð hinni sömu leið,
á hinum miklu og laungu ferðum sínum f
skilja menn ei til hlýtar, eptir hverju peir
fara, en pó er álitið af flestum vísindamönn-
*) Kondórinn (sarcoramphus) er dagfugl
og heyrir undir ránfugla; hann er einna
stærstur allra alfleygra fugla, og gríp-
ur opt lítil dýr, t. d. geitur, kálfa, og
hjörtdýr, og getur flogið burtu með
pað.
Kondórinn hefir sterkt og bogið nef,
sterka fætur, stórar og bognar klær;
hann hefst við á háum stöðum, liefir
Ijóta og litla rödd, en ákaflega lykt-
næmur.
**) Máffuglar eru tvífitjaðir sundfuglar; pað
eru sjófuglar fremur stórir og lýsis-
miklir; nefið er hnífmyndað, ýmistbeint
eða bogið. J>eir eru ágætir ílug-fuglar
óðir og vargslegir, enda æpa peir og
hljóða í sifellu. Keglulegir Máfar eru
með bogið nef, og einkennilegir fyrir
pað, að neðri kjálkinn er knjebeygður.
(sjá dýrafræði eptir Grröndal).
um, að lyktin og sjónin eigi einna mestan
pátt í ratvísi peirra.
Öllum söguriturum ber saman um, að
eptir bardagan við Farsalos*, hafi gammar
komið pangað, bæði frá Asiu og Afríku,
til pess að leggjast á náinn.
Humboldt (nafnfrægur náttúrufræðing-
ur). segir: J>ó drepin sje hestur eða kýr,
á hinum afviknustu stöðum í Andesfjöllun-
um, par sem sízt mætti búast við, að kon-
dórarnir væri, pá liði eigi á laungu, áður
fuglar pessir yrði varir við lyktina af bráð-
inni, og flyktust pangað í stórum hópum,
til pess að seðja sig á henni.
Ferðir fuglanna eru nú orðnar alkunn-
ar; menn vita hvaðan peir leggja upp,
hvar peir hvíla sig, og hvert ferðinni er
heitið, eða hvar hún endar. J>etta er allt
svo föstum reglum bundið, að segja má
fyrir fram, hjer um bil uppá dag, hvenær
fuglar leggja af stað í ferðir sinar.
Á eyunni Malta (hún liggur í Miðjarð-
arhafi í suður frá Sikiley) má opt á haust-
in sjá stóra hópa af fuglategund einni, sem
hefir uppgefist á ferðinni, en hafa hitt eyna
af hendingu til hvíldar sjer. Fuglinn er
hreyfingarlaus af preytu, og bærir ei á
honum; liggur hann jafnt á strætum sem
pökum húsanna. Getur hann enga björg
sjer veitt, og drepa íbúarnir ótölulegan
fjölda af honum; er pessi veiði svo stór-
kostleg, að mikið er selt af henni í fjarlæga
staði. J>að hefir lengi vakið eptirtekt sumra
náttúrufræðinga, hvernig á pví stæði, að
svölurnar hyrfi allt í einu á haustin, og
hvað af peim yrði. Á fyrri tímum var
mönnum petta alveg hulið, og vorupáýms-
ar skrítnar getgátur um pað. Á haustin
flökta pessir fuglar til og frá, að leita sjer
að ýmsum skorkvikindum ínnan um aur og
leðju. Menn hjeldu lengi frameptir, að
svölurnar vœri á kafi i leðjunni, og lægi
par pangað til hin hlýa vor sól vekti pær
af dvala peirra.
Náttúrufræðingurinn Olaus Magnus, er
var nafnkunnari fyrir lærdóm, en rjetta á-
lyktun, var sá fyrsti sem útbreiddi pessa
tilhæfulausu kenningu. Hann sagði meðal
annars: J>að er alltitt, að fiskimenn á
Norðurlöndum, dragi töluvert af svölum
ásamt fiskUnum. J>að var hans meining að
svölurnar lagi í dvala á botni í fljótum og
vötnum.
Samt var sú kenning algengust í pá
daga, að svölurnar væri huldar leðju í mýrum
og fenjum. Höfðu menn jafnveí fyrir satt,
að pegar fuglar pessir findist paktir leðju
og óbeygjanlegir af frostit/ pá lifnuðu peir
smátt og smátt við, ef peir væri látnir í
ofnhita. J>essu hafa margir merkir menn
trúað. Linné, Buffon og enda Cuvier* trúðu
pessum skröksögum. Hinn siðast nefndi
segir á einum stað í ritum sínum: „það
sýnist engum efa bundið, að svölurnar liggi
í dái á vetrum. og að pær sje, pann tíma
árs, huldar leðju, hjer og livar í mýrum og
fenjum.
Adamson hefir par á móti kennt oss,
að svölurnar haldi sig hinn kalda árstíma í
Senegal á Afríku. Á haustin safnast pær
saman, við strendur Miðjarðarhafsins, og
fljúga síðan yfir pað í öteljandi hópum, pó
er pað mikill fjöldi af peim, er ekki nær
ferðatakmarki sínu; sumar sem hafa porrið
dug, farast í sænum, nema ef svo ber und-
ir, að pær geti hvílt sig á skeri eða skipi,
sem fram hjá siglir. Sjómaður nokkur, er
var á ferð yfir Miðjarðarhafið, segir svo frá:
*) Farsalosborg á Grikldandi; par vann
Cæsar algjörðan sigur á Pompejusi 48
árum fyrir Krists burð.
*) Allir nafnkenndir náttúrufræðingar, voru
allir uppi um sama leyti, á 18. öldinni.