Norðanfari - 26.07.1883, Blaðsíða 2

— 69 —
in hafa reynst ver en að vanda sínum heint
fyrir pessa sök, sem hefir ekki verið min,
heldur einmitt safnaðarins. Til pess að geta
yfir höfuð dæmt umj'uppíræðslu barnanna, parf
söfnuðurinn að vera opt við spurningarnar,
og pað er ekki einhlítt að dæma eptir ferm-
ingunni einni, par eð barnið getur bæði reynst
betur og ver við ferminguna, en pað 'er að
sjer í raun og veru. Að ætlan minni mun
hver sá, er vill með sanngirni álítá, liijóta
að játa, að börn hafa reynst við fermingar
hjá mjer upp og niður eptir vonum; jeg man,
eptir börnum, sem hafa reynst sjerlega vel, og
jeg man einnig eptir börnum sem miður kafa
reynst. En pað vil jeg segja, að jeg hefði
getad látið öll pau börn, sem jeg hef fermt,
svara viðstöðulaust öllum spurningum mínum,
ef jeg hefði varið miklu af undirbúningstím-
anum til að kenna börnunum utanað einmitt
pær spurningar og pau svör, sem jeg ætlaði
að láta koma fyrir við ferminguna, eins og
sumir af formönnum mínurn hafa gjört, og
pað einmitt peir, sem fram hafa verið teknir
sem ástundunarsamir og samvizkusamir barna-
uppfræðendur. «Takið nú eptir, börnin góð;
upp frá pessu spyr jeg einungis að hiuum
sömu spurningum , sem jeg ætla að brúka
pegar fermt verður»; byrji maður svona rjett
eptir páskana, og haldi pví fram til hvíta-
sunnu, pá er skiljanlegt að «yfirheyrslan» geti
orðið glæsileg, en hvort hún er sannur vott-
ur um hvernin börnin eru að sjer í raun og
veru, pað er annað mál, og pað gerir einnig
minna til, pví að mundus vult decipi (heim-
urinn vill .verða á tálar dregin). «|>etta eru
bærilega uppfrædd börn; parstóð ekki á svör-
unum», segir lýðurinn, pegar hann fer úr kirkj-
unni, og foreldrarnir kyssa grátandi blessaðan
prestinn fyrir pað, hve vel hann hafi uppfrætt
börnin sín. «Eg verð Hka að segja, að þar
var ekkert strand», sagði einn maður við
mig hjer um daginn, pegar hann minntist á
fermingu sína á pessum «gömlu, góðu
dögum>.
|>essar voru ástæður pær, er einstöku
menn vildu styðja með sakargiptina um van-
rækslu mína á uppfræding barna, og voru
pað að eins peir menn, sem hvort sem peir
vissu nokkuð eða ekkert um barnauppfræðingu
mína, pótti sómasamlegra að hafa haft eitt-
hvað í kollinum, pegar peir skrifuðu undir
pessa sakargipt á hendur mjer, heldur en að
kannast einfaldlega við, að peim hefði orðið
á að skrifa undir bæði pessa og aðrar sakar-
giptir í brjefinu, án pess að hafa ætlað að
ekrifa undir neitt annað, en að peir væru
mótfallnir breytingu minni á guðspjónustunni.
Enda jeg svo mál mitt út af pessu kæru-
brjefi sumra af sóknarmönnum mínum með að
óska peim, að peir verði gætnari með undir-
skriptir sínar framvegis, einkum pegar sá
maður fer með brjef til undirskriptar, sem
peim er ekki kunnur að fleiru góðu heldur
enn «gamli oddvitinn*.
IV.
J>ó mál petta sje nú orðiðnokkuð langt,
og pó jeg viti en eigi, hvernig herra biskup-
inn muni svara brjefi mínu og hvað kæra
peirra fáu manna áorkar, er nú standa önd-
verðir, ekki einungis gegn mjer, heldur og
gegn söfnuðinum, pá verð jeg pó að bæta
hjer við nokkrum orðum. Jeg hefi heyrt
nokkra menn láta í ljósi pá skoðun, að ef
breytt sje út af kirkjusiðunum, pá sje: pað
sama sem að söfnuðurinn segi sig úr pjóð-
kirkjunni. J>etta álit lief jeg aldrei getað
fallizt á; marga skyusama menn hef jeg og
íyrirhitt, er eigi fiafa haft pessa skoðun, og
safnuður minn í heild sinni virðist aldrei
hafa litið svona á, með pví hann mundi pá
naumast hafa sampykkt fyrirkomulag mitt á
guðspjónustunni, fyrst með pögninni og nú
síðast með pví, að veita mjer skriflegt og
munnlegt leyfi til að halda fram uppteknum
hætti fyrst um sinn. Hvaða kirkja er pjóð-
kirkja á landi voru ? Stjórnarskráin segir í
45. grein : «Hin evangeliska lúterska kirkja
skal vera pjóðkirkja á íslandi, og skal hið
opinbera að pví leyti styðja hana og vernda».
Hvað er nú evangelisk lúterk kirkja.og á hverju
pekkist hún ? Svar: evangelisk lútersk kirkja
er sú kirkja, 'er Lúter stofnaði einungis á
evangeliskum grundvelli gagnvart hinni ka-
pólsku kirkju, sem byggir á manna setning-
um jafnhliða guðs orði og jafnvel meira en
á guðs orði; og pessi evangeliska lúterska
kirkja pekkist af trúarjátningu sinni, peirri
er Melancton samdi með ráði Lúters, og lögð
var fram á pinginu í Ágsborg árið 1530
(Gonfessio Augustana). Hver eru nú enn-
fremur, samkyæmt pessari trúarjátningu ein-
kenni hinnar evangelisku lútersku kirkju?
Svar; að hún heimtar samhljóðun í sáluhjálp-
aratriðunum, kenningu guðs orðs og athöfnum
sakramenntanna, en frelsi tíl handa söfnuð-
unum í hinu ytra, par á meðal í fyrirkomu-
lagi guððspjónustunnar. |>etta f'relsi heimt-
uðu peir Lúter og Melancton bæði með ber-
um orðum, par sem peir neita biskupunum
um vald til að búa til bindandi helgisiðalög-
mál, og einnig óbeinlínis, par sem peir ásjfilja
ejer og söfnuðum sínum rjett til að sleppa
öllum peim ytri siðum, er peir geti eigi
haldið við «samvizkunnar» vegna «eða án
syndar»,;> pví að pað erbert, að með pessum
prðum er reglan fyrir pví, hverjar ceremon-
íur skuli vera hjá söfnuðunum, lögð ef jeg
mætti svo að orði komast í brjóst safnaðanna
sjálíra, í hina kristilegu meðvitund peirra, í
skilning peirra á eðli kristindómsins og eðli
guðspjónustunnar; og svo framarlega sem hin
evangeliska lúterka kirkja vill eigi binda
söfnuði sína hinu sama ófrelsisbandi, sem hin
kapólska kirkja vildi eigi veita hinuin fyrstu
söfuudum hennar lausn úr, með öðruin orð-
um, svo framarlega sem húu vill vera sönn
evangelisk lútersk kirkja, pá getur húu eigi
skoðað pær tilskipanir, er snerta hina ytri
siði eða fyrirkomulag guðspjónustunnar, sein
bindandi lögmál, heldur að eins sem leið-
beinandi reglur, er söfnuðurnir samkvæmt
frelsi pví, er peim sem evengeliskum lútersk-
um söfnuðum ber, hljóta að vera sjálfráðir
um, að hve miklu leyti'peir halda sjer við.
Setjum nú svo, að einn eða fleiri söfnuðir á
laudi voru væru komnir á pá sannfæringu,
að peir gætu eigi lengur «samvizkunnar
vegna* eða «án syndar* haldið guðspjónustur
sínar eptir hinu venjulega fyrirkomulagi;
engum dettur í hug, sein þekkir, hvað evan-
gelisk lútersk kirkja er, annað en að játa að
slíkir söfnuðir eru eins fyrir pví evangeliskir
lúterskir, ef peir haldá við þaun skiliiing
kristinna trúarbragða, sem tekinn er fram i
játningarriti kirkju vorrar, og þessvegna, ept-
ir berum orðum stjórnarskrárinnar, er hið
opinbera skyldugt að styðja og vernda kirkj-
una einnig í péssuin söfnuðum, ineð pví að
sjá um, að þeir fái menntaða kennimenn, o.
s. frv. En hvað gjörir stjórn hinnar evan-
gelisku lútersku kirkju á íslandi? Hún læt-
ur hvern pann prest, er vígist í dómkirkju
landsins, vinna eið að pví, að halda hinar
viðteknu ceremoniur, svo að þegar söfnuður-
inn samkvæmt hinu kristilega frelsi sínu
óskar að hafá guðspjónustur með breyttum
ceremonium eða ceremoniulausar, pá eru
prestarnir neyddir til annaðhvort að brjóta
eið sinn í pessari grein, eða segja af sjer
embættinu, oggeta pá söfnuðirnir eigi fennð
menntaða kennimenn, fyr en kirkjustjórninni
póknast að vígja einhverja kandidata og láta
pá eigi vinna svona lagaðan eið. Hið sama
verður ofan á, ef einhver prestur pjóðkirkj-
unnar fær þá sannfæringu, að annaðhvort
eitthvað af hinum venjulegu kirkjucerimoni-
um eða pær allar til samans, sjeu óhafandi
og yfir höfuð að engar fastákveðnar ceremon-
íur eigi að eiga sjer stað í hinni evangelisku
lútersku kirkju, pá. er hann neyddur tilannað
hvert að halda við cerimoniurnar gegn sann-
færingu sinni eða segja af sjer embættinu,
ef hann kýs eigi heldur að víkja frá hinum
evangeliska eiðstaf og bjóða söfnuðinum og
kirkjunni pá pjónustu, sem hann getur í tje
látið samkvæmt sanfæringu sinni og sam-
vizku.
J>að er eigi ólklegt, og er einnig í sann-
leika æskilegt, að almennar frelsishreifingar
bæði í pessu efni og í öðrum greinum taki
að gjöra vart við sig í kirkju vorri. Margir
hinir frjálslyndari menn, bæði meðal leik-
manna og guðfræðinga, eru pegar farnir að
láta í ljósi, að hiuu kirkjulega lífi á landi
voru muni eigi viðreisnarvon, meðan öllu er
haldið í hinum gömlu skorðum, og eigi fyr
en kirkjan verði frjáls, söfnuðir kjósi presta
sína, o. s. frv. En hinir eru án efa miklu
fleiri, sein annaðhvort hafa engan áhuga á
pessu máli, eða vilja halda dauðahaldi um
allt hið gamla og eru hræddir um að kristin-
dómurinn fari pá fyrst með öllu að forgörð-
um á landi voru, ef eitthvað er hróflað við
pví. Dásamlegur er skilningur pessara manna
á kristindóminum, dásamleg trú peirra á vald
hans yfir lijörtum mannanna, dásamleg pekk-
ing peirra á sögu kristindómsins! — |>að
er pannig líklegt, að vjer hljótum enn langa
stund að bíða eptir blessun peirri, sem frjáls
kirkja (fríkirkja) hefur ávalt haft í för með
sjer fyrir pá, er hennar hafa notið, og hljót-
um enn um langa stund að búa undir mar-
tröð þeirri, sem vernd eða stjórn af hálfu
hins veraldlega valds hefur jafnan reynst fyrir
kirkju Jesú Krists. «Mitt ríki er ekki af
þesssum heimi» mætti hann, og kirjusagan
öll frá upphafi til enda færir sönnur á, að
pegar þessarar setningar hefur ekki verið gætt,
pá hefur pað haft illar afleiðiugar, pegar kirkj-
an hefur fengið í hendur veraldlegt vald eða
átt að njóta verndar pess, pá hefur hún um
leið misst frelsi sitt og sætt margvíslegum
spillandi áhrifum; kirkjan á eftir eðli sínu
að vera frjáls kirkjá og stríðandi kirkja, en
pegar liið veraldlega vald tekur hana í vernd
sína, pá verður liún ófrjáls kirkja og sigri-
hrósandi kirkja; hvorugt, hvorki ófrelsið nje
sigurmeðvitundin, getur haft nje hefur nokk-
urntíma haft anuað en óheillavænleg álírif á
kirkjuna. «Á 5. öld» segir liinn nafnfrægi
rithöfundur Macanlay lávarður, «hafði kristnin
unnið sigur á heiðninni og heiðnin spillt kristn-
inni. Helgisiðirnir úrPautheon voru komnir
inn í guðspjónustu hennar; hártoganir slcóla-
lærdómsins inn í trú hennar»; og á öðrum
stað: «öll saga kristninnar sýnir, að sá
háskinn er miklu meiri, að liún spillist af
sambandi við hið veraldlega vald, enn að hún
verði borinn oíurliða af mótspyrnu pess. J>eir
er leggja stundleg yfirráð á herðar henni,
fara eins með hana eins ög farið var með
höfund hennar; peir beygja knje, og hrækja
á hana; peir æpa: «heill»! og veita henni
pústra; peir fá henni veldissprota, en pað er
að eins ónýtur reyr; péir krýna hana, en
með pyrrnum; þeir mispirma henni og breiða
purpura yfir sárin; þeir rita veglega titla yfir
krossinn, er peir hafa fest hana á, til að
deyja með smán og pjáningum». Ekki veit
'J