Norðanfari - 04.09.1883, Page 3

82
in, og Ijósið frá henni er 12\l3 ár á leiðinni.
Frá hinni ijórðu fastastjörnu (Sírius) er ljós-
ið í 14 ár, og frá hinni fiinmtu (Pólstjörn-
unni) í 41 ár að komast til vor.
J>etta eru nú pær fastastjörnur, sem eru
næstar sólkerfi voru, en prátt fyrir pað, er
fjarlægð peirra svo mikil, að hún yfirgengur
skilning vorn. En pví síður geta menn gjört
sjer grein fyrir, svo skiljanlegt verði, fjarlægð
peirra stjarna, sem eru pekktar út í geimnum
i mörg hundruð eða púsund sinnum meiri
fjarska en stjörnur pær sem nú eru nefndar.
Enn hefir pað ekki tekist, að ákveða ná-
kvæmlega stærð nokkurrar fastastjörnu nema
sólarinnar. En par á móti hafa menn kom-
izt að ljósmagni peirra surnra. Sírius hefir
147 sinnum meira ljósmegin en sólin; væri
hann ekki fjær oss en hún, pá yrði ljós pað
er hann sendi jörð vorri eðlilega 147 sinnum
meira en sólarljósið.
Sumar stjörnur, er aðeins sýnast einstak-
ar með berum augum, eru opt tvær eður
fleiri nálægar stjörnur, er ganga hver um
aðra með mjög misinunandi hraða. Umferð-
artími sumra varir aðeins um nokkur ár, en
annara margar púsundir ára. Opt hafa pessi
tvístirni og fleirstirni ólíka stærð ogljósmagn
og opt er önnur stjarnan öðruvísi að lit en
hin önnur er t. a. m. blá en hin gul, eða
önnur hvít og hin rauð o. s. frv. Pólstjarn-
an er tvístirni; menn hafa en ekki getað á-
kveðið umferðartíma hennar, en menn ætla,
að í henni sje hjer um bil helmingi meira
efni en í sólinni.
Ekki vita stjörnufræðingarnir hvort nokkr-
ir dimmir hnettir (jarðstjörnur) ganga um
pessar stjörnur, eða hvernig braut peirra og
hreyfiugu ætti að vera vari,ð um tvær eður
fleiri sólir. Allar fastastjörnur eru svo langt
í burtu, nema sólin, að pað er ómögulegt að
sjá dimma hnetti í peim fjarska, en menn
ganga samt að pví vísu, að fleiri sólum, en
vorri, fylgi jarðstjörnur.
Vetrarbrautin* lítur út einsog hvít-
leitt ljósband er liggur yfir himininn. Hún
er samsafn af ótal mörgum stórum og smáum
stjörnum og stjörnupokum. J*að hefir verið
reiknað, að í vetrarbrautinni einni sje ekki
minna en 18 milíónir stjarna. En pær eru
svo litlar í samanburði við fjarlægðina, að
ekki er unnt að aðgreina pær með berum
augum, heldur rennur Jjósið saman í eitt, og
myndar petta hvíta Ijósband; getum vjer
hæglega sjeð pað pegar dimm er nótt, en
heiður himinu. Vetrarbrautin er svo fjar-
læg jörð vorri, að Ijósið er 15,000 ár a leið-
inni frá henni til vor.
Vetraabrautín myndar svo stórt sólkerfi,
*) Vetrarbrautin hefir og verið kölluð mjólk-
hringur á ísleuzku (á Dönsku «Melke-
vej», á Ensku milkway), dregur liún pað
nafn af pví er segir frá í hinui suðrænu
goðafræði, að eitt sinn er Jupiter fann
Juno sofandi, lagði hann Hercules, er
pá var barn uð aldri, á brjóst gyðjunnar,
til að sjúga hina guðdómlegu mjólk. En
pegar Juno vaknaði kastaði hún barninu
langt frá sjer, og íjellu pá nokkrir drop-
ar af mjólkinni á himinhvelfinguna. Af
peiin dropum myndaðist vetrarbrautin,
og ganga guðirnir um hana. — Seinna
á ölduin gjörðu menn sjer ymsar aðrar
hugmyndir uin vetrarbrautina. Heim-
spekingur nokkur Önopides og fleiri
hjeldu að sólin hefði fært sig til, og að
vetrarbrautin væru menjar hinna fornu
brautar. Hinn gríski heimspekingur
Theofrastos (f. 373, d. 284 f. Kr.)
lærisveinn Aristotelesar var á peirri
skoðun, að vetrarbrautin væri einskonar
kveiking par sem tvær hálfkúlur him-
insins væru skeyttar saman.
eður sólkerfa flokka og raðir, að pað er ó-
mögulegt að ímynda sjer, að mönnurn birtist
nokkurn tíma annað stórkostlegra í sköpun-
arverkinu; og pó menn hefðu aldrei pekkt
annað af alheiminum en hana, pá hefðu menu
næga ástæðu til pess, að undrast pann kraít,
er bjó pessum mörgu milíón sólum og sól-
kerfum braut í öndverðu.
Fjarlægð vetrarbrautarinnar er hin mesta,
er jeg liefi en pá nefnt. Mun nú surnum virð-
ast ótrúlegt, að rannsóknir stjörnufræðinganna
nái lengra. En pví fer fjærri að peir hafi
látið hjer við staðar numið, heldur skygnst
margfalt lengra út í geiminn, og sjeð stjörnu-
pokur í svo miklum fjarska, að Ijósið, prátt
fyrir hinn feykilega flýti, parf tvær milí-
ónir ára til pess, að komast frá peim til
vor.
Nú pekkja menn um 5000 stjörnupókur
með ýmsri mynd og lögun. Hefir stjörnu-
fræðingunum heppnast, að argreina margar
peirra í urmul smástjarna. í sumum hafa
fundist íull 5,000 stjörnur í einum hóp. En
pó eru pær ekki allar samsafn af mörgum
stjörnum; Ijóseðli sumra peirra er á annan
hátt og beudir pað til pess, að pær sjeu
geysimiklir poku- eða gufuhnettir. Hafa
ýmsir getið pess til, að pær sje sólir á vissu
myndunarstigi, og pykir sú getgáta allsenni-
leg,
Lögunin á stjörnupokunum er mjög
margbreytt, og hefir vakið eptirtekt manna.
Sumar virðast að hatá alveg reglulega mynd,
en aðrar óreglulega. Margar eru með lýs-
andi kjarna í miðjunni; sumar eru spormynd-
aðar, og hafa bjartar stjörnur í báðum brenni-
deplum; nokkrar líkjast Ijósbandi, er liggur
milli tveggja stjarna; aðrar hafa hala einsog
halastjörnur, eða kvíslast út í greinar o. s. frv.
Sólkerfi vort er aðeins lítill hluti
alheimsins; pað er í samanburði við allan
pann stjarnagrúa, sem pekktur er, eins og
eitt ar í sólargeisla eða dropi vatns í stóru
hafi.
Sólin er í miðju sólkerfivoruogstjórn-
ar gangi allra jarðstjarnanna, og sendir peim
ljós og hita, en pað eru skilyrði fyrir öllu
lífi og hreyfingu. Án hennar væri endalaus
nótt á jörðunni og ekkert líf.
Sólin er glóandi hnöttur hjer um bil
190,000 mílur í pvermál. Hún er 700 sinn-
uin stærri en allar jarðstjörnurnar er ganga í
kringum hana, og 359,551 hluta pyngri en
jörðin.
Vegna pess að aðdráttarafi hnattanna er
komið undir stærð peirra og pjetileika, og
hve ytirborðið er langt frá huuttmiðju, pá er
pað mjög mismunandi á ólíkum hnöttum.
Mdráttarufl sólarinnar er t. a. m. 28 sinnum
meira en jarðarinnar. Nú vitum vjer, að
pyngd hlutar er einungis undir pví kominn,
hve hnöttur sá hefir mikið aðdráttarafl, sein
hann er á; og er pví auðskilið, að sami
hlutur vegur tuttugu og átta sinnum
meira í sólunni en á jörðinni.
Vjer sjáum nú að aðdráttarafl sólarinnar
er ákaflega mikið, enda parf hún á pvi að
halda til pess að halda öllum jarðstjörnunum
á braut sinni. Og svo mundi fara, að allar
jarðstjörnurnar drægust beint inn í sólina ef
ekki væri annað afl er verkaði á móti; en
pað er hið svonefnda miðflóttaafl. Jarð-
stjörnurnar reyna si og æ að pjóta beint út
geiminn, og fjarlægjast brautarmiðju sina,
bæði fyrir sinti eigin punga og frainhrind-
ingarafl pað, sem pær hafa pegið iöndverðu;
en sólin dregur pær alla jafna nokkuð af
hinni beinu leið, og pá framkemur pessi bog-
lína, eður sporbraut jarðstjarnanna. |>essi
tvö öfl eru skilyrði fyrir hringrás allra
hnatta.
(Framhald).
Fr j e ttir.
Úr brjefl frá Kaupmannah. Mikið
meiga sjómenn pola stundum, pó er fjöldi
manna, sem lifir á pví að vera á honum við
veiðar eða í ferðum til ýmsra staða eða landa
og opt í öðrum heimsálfum. Hjer eru marg-
ir í bænum, sem eru að reyna tíl að bæta
hag peirra, pá peir eru heima á veturna.
Oddviti peirra, sem fætur sjer annt um pað,
er prestur einn, sem heitir Prior góður mað-
ur, og eittsinn flutti ræðu í húsi pví, er jeg
ásamt mörgum konum 60—70 komum saman
tvisvar í mánuði, frá nóv. til maí, er par
hvor kona með verkefni sitt, og sitjum par
í 2 tíma hvort sinn, kemur pá optast pangað
einhvor presturinn, er heldur par húslestur,
sungnir sálmar og fluttar ræður. Prior prestur
sagði okkur eittsinn meðal annars frápví, að
hjerurn 70 púsundir manna lifðú af sjómennsku
á ýmsum stöðum og sem töluðu margvíslegar
tungur, en pegar peir væru hjer í bænum
hefðu peir hvergi höfði sínu að að halla, svo
leigði hann herbergi handa peim, erpeirgætu
komið saman í og látið vera hlýtt á sjer og
bækur par á ymsum tungumálum til að lesa
í, er pví haldin par guðspjónustugjörð sem í
kirkju. Margir urðu pessu fegnir mjög, en
húsráðendurnir, voru svo líkir Grílu, að peir
ekki vildu heyra pann hátíðasöng, húsbónd-
inn par sagði hinum aðkomnu pví að par
mættu peir ekki vera lengur, svo nú bar að
nýtt ráðaleysi, enn til hamingju eru margir
, góðir menn samtaka í pessu efni með Prior
presti, er Ijetu ekki hugfallast við petta, keyptu
gamalt Barkskip, og ofaná pilfari pess, Ijetu
peir byggja stórt hús eða kyrkju, og par er
predikað á ýmsum málurn, jeg held á hverj-
urn degi, par eru og herbergi til að sitja
í og lesa og skrifa með öllum áhölduin, svo
að hvor af sjómönnum, sem pangað koma
geti skrifað heim til sín. Kirkja pessi heitir
«Beth-elskibet» «Guðshús».
Eptir seinu8tu frettum sunnan af Egipta-
landí, er komu til Kaupmannahafnar fyrstu
dagana í næstl. ágústmánuði, var hátt á 9.
púsund manna dánir par af Kóleru, sem
menn töldu víst að væru pó fleiri en tala
væri komin á. þó er nú pessi drepsótt
lítið að reikna móti pví, sem hún rjeði af
dögum 1835, pví að pá voru það tvöhundruð
þúsundir rnanna, sein dóu á Egiptalandi og
einungis í höfuðborginni Gairo 80 púsund-
ir manna. Allir stjórnráðendur í Evrópu
(Norðurálfunni) leggja nú allt kapp á, að
verja álfu pessa l’yrir drepsóttinni. Frakk-
ar hafa t. d. heitið þeiin 50 púsund franka
(34 pús. kr.) að verðlaunum, er gætu upp-
götvað hverjar að sjeu frum orsakir drep-
sóttar pessarar, og hver lyf og meðferð sjúkl-
inga bezt gegn henni. 1 jarðskjálfranum á
Ischia á ítaliu, biðu 4000 manna bana, 15
náðust lifandi undan rústunum.
II i 11 o g X> e 11 a.
A meðal hinna ýmsu atvinnuvega, sem
blómgast í New-York í Ameríku, er verzlun
með ungböru hin einkennilegasta. I pessari
miklu borg eru 50 manns, sem hafa verzlun
pessa fyrir atvinnu sína, og er pannig háttað,
að útvega fólki kaupanda að börnum peirra,
sem lítil eða engiu efni eður vilja hafa til
pess að ala pau upp, og jafnframt leita uppi