Norðanfari - 10.11.1883, Blaðsíða 3

r
Ný túnasljettunartiíraun
eptir Guðmund Hjaltason.
I.
J>ótt flestir virði andlega menntun nokk-
uð, pá er pað samt óljóst fjrir mörgum, hvaða
gagn hún gjöri, eða til hvers hún eiginlega
sje. Sumir, já allmargir, álíta hana einskis-
virði, nema hún geti veitt manni aðgöngu til
embætta svo að maður purfi sem allra minnst
að gefa sig við líkamlegri vinnu. Fæstir eru
peir sem geta látið sjer detta í hug, að ein-
mitt hin andlega menntun auki á-
huga manns og efli verkhyggni
manns svo mjög, að maður verði hæf-
ari til líkamlegrar vinnu en ella. En
petta er pó einmitt mark og mið allrar
sannrar alpýðu menntunar og ef að hana
skortir pað, pá er lítið gagn í henni. En
hvernig fær hún «afrekað svo mikla hluti»?
Jú með pví að vekja hjá manni sóma
og sjálfsbjörgunarlund og petta gjörir
hún mest með pví að gefa manni pekk-
ingu á mannlífinu og náttúrulífinu
J>ví mannlífið og náttúrulífið, eða rjettara, saga
pess, sýnir oss, að einmitt peir menn,
sem hófu og drifu mannkynið áfram
og kenndu pví að sigra og nota náttúruna,
hafa verið kjarkmenn og sjálfstæð-
ingar. sem æfðu hæfilegleika sína meðiðni,
hyggni og harðfengi og brúkuðu pá svo sjer
og öðrum til gagns og sóma. Sje nú nokk-
ur dugur í manni, pá fær maður löngun til
að líkjast peim. Nú pótt hæfilegleikar manna
sjeu ólíkir og pótt allir geti ekki orðið mestir
pá gefst samt flest öllum færi á að sýna dáð
og dug og jafnvel skara framúr hver í sín-
um verkahring, eða pá að minnsta kosti að
verða sjálfbjargaudi og sjálfstæður og njóta
svo hinnar miklu og staðföstu ánægju sem
sjálfstæðið gefur manni. |>ví sjálfstæðið
er innifalið í að pe'kkja hæfilegleika
og að beita peim á rjettan hátt. J>etta
skal jeg sýna með dæmum. Einn finnur að
hann er hæfastur og hneigðastur fyrir sjó-
mennsku. Nú leggur hann allan áhuga að
æfa sig í henni en gefur sig sem minnst hann
parf við öðru til pess að dreifa ekki fram-
kvæmdar afli sínu um of.
Annar er hneigður fyrir jarðabætur. Nú
leggur hann allan hug á að æfa sig í öllum
verltum peim er par til heyra, en gefur sig
aðeins svo mikið við öðru sem nauðvn oo
skylda útheimtir.
Þriðji íinnur sig hæfan fyrir bóklegar
iðnir. Nú spyr hann sjálfan sig að, hvaða
helzt bókfræði hann vill nema og leggur svo
mesta stund á pað sem hann er hneigðastur
íyrir.
í öllu pessu ríður á að finua sjer fastan
verkahring, fast aðalverk, fast takmark. J>ótt
verkahringur pessi sje ekki nema púfnastykki
°g aðalverkið sljettun peirra, pá er hann eins
góður og hvað annað verk. Hann ]ýjr að
sönnu líkamann meira, en sálina aptur minna
en mörg bókiðn og hana málíka hafa fyr-
ir aukaverk á hvíldartímunum og getur hún
pá orðið eins notasæl eins og pótt hún væri
aðalverkið.
II.
En hafi nú einhver fundið hjá sjer. að
hann hafi löngun og hæfilegleika til að sljetta
tún, pá riður á pví fyrir hann að æfa hæfi-
legleika pessa svo að hann geti unnið verkið
á Pann hátt að honum verði pað ]jett og
Ijúft, pví pað er ekki nóg að maður sjái hvað
gagnieg að túnasljettun er ef maður ekki get-
— 98 —
ur skoðað hana öðruvísi enn versta og sóða-
legasta prældóms verk, sem várlá er gjorandi
nema pað borgi sig betur og fljótar en öll
önnur vinna. En pannig munu margir álíta
hana og ekki parf annað en að spyrja flesta
vinnumenn að, hvert peir ekki heldur vilji
vera við tóvinnu, smíðar, sjómennsku og fl.
heldurenn að böðlast i blautu flagi pó pað sje
ekki nema dag og dag i senn. En jeg lái
peim petta ekki: Eins og púfnasljett-
un hefir verið unnin og borguð hing-
að til víðast hvar er varla von til
að aðrir gefi sig við henni en peir sem
ekki kunna aðra vinnu. Erviðleik-
inn við hana er fyrst og fremst illu
verkfæriað kenna. Plóginn vantarnátt-
úrlega víðast hvar og óvíst hvert Læg,
svo stöddu að koma honum við víða. En pað
er torfljárinn! já pað er einmítt
h a n n sem gjörir sljettunina svo erviða og
illa: Hann preytir mann mjög einkum í bak-
inu. Bogrið með hann reynir á fötin og
slítur peim fljótt og gjörir pau óparflega óhrein
|>ökurnar verða ofpunnar og visna lremur og
ræturnar skemmast um of. Pælingití verður
erviðari, pví pykkar og seigar rætur sitja en
eptir í flaginu. Jeg sjálfur brúkaði toríljáinn
fyrst pegar jeg fór að sljetta, enn jeg varð
svo heppinn eiuusinni (pað var íýrsta haust-
ið sem jeg sljettaði á Bægisá 1881) að haun
bilaði. Tók jeg pá upp á pví að skera ofanaf
með járnspaða eða vatnsveitinga skóflu.
I fyrstu fannst mjer petta seinlegt, en pegar
jeg fór að venjast pví, pá fannst mjer aðferð
pessi heldur enn ekki hægri og fljótlegri,
hægri af pví að eg gat sem optast staðiö npp-
rjettur í stað pess að purfa að bogra með
Ijáaum; fljótlegri af pví aðjeg preyttist minna
og purfti færri hvíldir og gat haldið lengur
áfram í einu. Auk pessa fann jeg að föt
mín slitnuðu miklu minna við pessa nýju
aðferð. Enn fremur urðu pökurnar pykkvari
grasrótin spilltist minna og moldin varð
minni og lausari að pæla.
Með pví að venja mig við spaðan
hafði jeg sigrað einn aðal erviðleik-
ann við sljettunina. En nú var ept-
ir að sigr’a annan:
Eins og aðrir fleygði jeg pökunum af
handahófi einhvernveginn í búnka jafnótt og
jeg skar pær upp og pegar jeg svo fór að
tyrfa jtir, varð jeg opt lengi að leita að hent-
ugum pökum á penna eða hinn stað í flag-
inu. |>á fór jeg að reyna til að hafa allar
pökur jafnstórar og pað gekk lítt skárra.
En allt í einu datt mjer í hug, að
leggja allar pökurnar í röð er jeg
skar pær upp svo að jeg aptur gæti
lagt pær niður i röð. En ekki varpetta
nóg: Jeg fór pví að skera pær upp
í r ö ð u m og síðan að leggja hverja upp-
skorna pökuröð ofan á aðra og síðan pegar
jeg lagði yfir flagið, tók jeg hverja pökuröð-
ina af annari og lagði hana par sem hún áð-
ur iá. Jeg fann strax að petta flýtti svo fyr-
ir mjer að jeg nú sljettaði 11 □ faðma í
staðinn fyrir að jeg áður sljettaði 7—8 □ á
dag með gömlu aðferðinni.
En svo dutt mjer líka í hug að f i n n a
nýja fyrirskurðaraðferð. Aður
pegar jeg risti með torfljá, skar jeg ýmist
fyrir með honum eða pá með grasljá. J>etta
fannst mjer mjög preytandi. Nú pegar jeg
fór að brúka spaðann pá stakk jeg fyrir með
honum og steig á hann við hvert stungu far,
þetta var hægra, en nokkuð seinlegra. J>á
datt mjer í hug að fara að pikka spað-
anumniður ótt og títt án pess að
stígaá hannog pannig að skera
f y r i r m e ð h o n u m. En fyrst varð mjer
pá fremur hætt við að pikka skakkt, pó vand-
ist jeg smámsaman við pikk petta svo að
fyrirskurðurinn varð Ijettur og miklu fljót-
legri en áður. Lengi var pað vani minn að
taka stórt stykki fyrir og skera fyrir hverri
einustu pöku útaf fyrir sig, en nú sá jeg að
pess purfti ekki við nema suinstaðar.
III.
Nú vil jeg gefa stutt- yfirlit yfir aðferð
pessa í heild sinni.
Jeg telc fyrir púfnastykki sem er 40 □
faðmar á stærð. J>að er 16 faðmar á lengd
og 2l/j faðmar á breidd. Nú gjöri jeg 10
fyrirskurði eptir pvi endilöngu og skipti pví
pannig í 9 raðir; hver röð er rúmlega l1/*
fet á breidd. Nú tek jeg fyrir fyrstu röðina
og sting eður pikka fyrir hverri pöku jafnótt
og jeg tek hana upp með spaðanum, nema
par sem þúfuhlíð er ,par sting jeg eður
pikka fyrir eins mörguin pökum eins og liggja
í þúíuhlíðinni og svo renni jeg spaðanum
undir hverja pöku fyrir sig og tek hana svo
upp á honvwn með 1 eða 2 handbrögðum
En par sem jeg sting fyrir pökunni jafnótt
og jeg sker hana upp, pá stiugjeg 2 stungu-
för sitt nær hverjum enda hennar og priðja
stungu farið í miðju og með þvi lypti je(r
pökunni upp og sker svo ójöfnur innanúr
henni með 3— 4handbrögðum, eðagjöripað
seinna. Nú legg jeg allar pökur fyrstu rað-
ar i beina röð á þúfurnar hjá, síðan miða jeg
hverja við aðra og sker innanúr peim pykkv-
ari; par til parf fá handbrögð. Síðan sker
jeg upp næstu röð og legg svo ofan á pá
fyrstu á sama hátt og svo framvegis unz 5
raðir eru komnar. Hinar 4 raðir legg jeg
eins niður öðru megin flags. Hver þaka er
rúmt hálft annað fet á lengd og lábreiddog
3—4 þuml. pykk. Nú fer jeg að pæla, og
pá tek jeg fyrst góðu moldina ofanaf þúfna-
kollunum (pað er að segja, ef að moldin par
er betri en í lautunum) og legg hana í hrúgu
á vissum stað. Síðan sting jeg með spaðan-
um stóra hnausa, ef jarðvegurinn er hentug-
ur til pess, en myl pá ekki fyrr enn jeg er
búinn að stinga allt flagið, Lautirnar pæli
jeg stundum, en þó ekki dýpra en svo, að
púfan sje pæld jafndjúpt þeim og sje púfan
liá, pá pæli jeg hana 2 og 3 sinnum unz
jafndýpi næst, pví á því ríður að
allt flagið sje pælt jafndjúpt því
annars myndast púfur. J>egar nú svo
allt flagið er orðið pælt, pá geng jegyfir það
og myl hvern Ivnaus með spaðanum eða trje-
skónum. Síðan er ösku dreift yfir hið mulda
flag og blanda jeg henni svo saman við
moldina. J>areptir tek jeg'liverja pökuröð
eptir aðra og legg hana par sem hún áður lá
svo ein röðin fellur við aðra og ei þarf að
laga pökurnar til að velja úr peim af pví
allar hafa sama snið, sömu stærð og sömu
legu í búnkanum.
Eptir að jeg heflagt eina röð, stígjeghana
a 11 a i e i n u, en aldrei hverja þöku jafn-
ótt. Aldrei ber jeg sljettuna með neinu bar-
efli og sjeu ójöfnur á, eða komi þær seinna
pá slæ jeg P*r opt niður með rnínum járn-
uðu trjeskóm. En stundum legg jeg mig
endilangan niður á sljettuna og pá get jeg
sjeð allar misjöfnur. Sjái jeg nú bungu, pá
tek jeg þökurnar þar upp og tek svo mold
undau þeim og legg hana svo undir þökur
þar sem laut er. J>etta er fljótgjört og er
miklu betra og happasælla en að berja hung-
urnar, því þó að þær lækki við það þá harn-
ar og þjappast moldin undir þeim og verður
i