Norðanfari - 20.09.1884, Blaðsíða 3

— 67 —
opt eigi, livar bann er niðurlcominn. Yerð-
nr slíkri ákvörðun pá vart beitt. Að beita
henni pá við aðra væri pá ójöfnuður eða jafn-
rjettisskerðing. Aulc þess myndi framkvæmd
peirrar ákvörðunar, ef nokkur yrði, auka
hreppsnefndum fjarskaleg umsvif.
í 2. gr. e.d.-frumvarpsins er veittur rjett-
ur til að skrifa upp bú þurfalinga, er líklega
er sama og að kyrrsetja pað, svo að aðrir geti
eigi fengið veð i pví, og eigendur geti eigi
fargað liöfuðstólnum, eða skert hann, nema
að pví er hann fýrnist eða ferst fyrir hand-
vömm. Á pessu eru hinir sömu annmarkar
og á 1. gr. n.d.-frumvarpsins, svo sem að eig-
andi getur varið afia sínum, svo sem hann
vill, enda er pað harla pýðingarlítið, með pví
að lireppsnefnd er innanhandar að láta purfa-
ling veðsetja sjer allt bú sitt, er hún veitir
honum styrk eða lán, en pað, er hún leggur
purfalingi af sveitarsjóði getur hún vel nefnt
«lán», tilfært pað svo í hreppsbókum og með-
höndlað pað pannig, enda er pað rjettarnefnt
«Mn» enn «styrkur», er ætlast er tilað verði
endurgoldið. YarM myndi slík uppskrift eða
kyrrsetning geta haft gildi gegn áföllnum skuld-
um við aðra, eða að minnsta kosti eigi peiin,
er veðrjett hafa eða fjárnámsrjett. Hætt er
við ef bú væri kyrrsett að skuldheimtumenn
purfalings krefði sjer dæmdar skuldir á hend-
ur honum og búið selt, ef eitthvað kynni
að reynast afgangs sveitarskuldinni, svo að
hann fiosnaði upp, nema sveitin borgaði. Hætt
er og við, ef bú er kyrrsett, að Mndsdrottinn
byggði purfalingi út af jarðnæði hans, nema
hreppsnefnd ábyrgðist eptirgjald, áMg, og jarða-
bætur, ef áskildar væri, og gæti peir pað eigi
sökum byggingarskilmála, myndi brátt lærast
að smeygja slíku inn í byggingarbrjef. Yarla
myndi enn slík búsuppskrift geta varnað fjár-
námi fyrir áfaliandi gjöldum, er pann rjett
hafa, nema ef fjárnámslögum væri breytt.
Hvernig sem á er litið, myndi pví hrepps-
nefnd varla gera sveitarfjelaginu annað enn
óleik með pví að beita slíkri ákvörðun.
í 2. gr. e.d.-frumvarpsins er veittur
rjettur til pess að ganga að sveitarstyrk
bjá purfalingum, er eptir á hafa komist i efni.
En pann rjett purfa hreppsnefndir naumast
að sækja til pingsins. þeim er innanhandar
að v-eita styrkinn í «láns»-nafni með peim
og peim lánskjörum, er peim líkar, og eigi
eru lögum gagnstæðileg. í>að er eðlilegt, og
mun vera algengt, að ganga eptir hreppsskuld,
pótt «styrkur» sje kallað í hreppsbókum, ef
efni pykja á að greiða hana og náist í skuldu-
naut. Myndi sjaidan vandkvæði á innheimtu
slikrar skuldar, og veit eg mörg dæmi til
pess, að pað heíir liðlega gengið, en engin til
hins gagnstæða.—I sömu gr. er og nýmæli
um, að sveitarskuldir hafi forgöngurjett fyrir
öllum öðrum skuldum. I peirri ákvörðun er
að sönnu rjettaraukning fyrir sveitarsjóði, en
hvorki mun hún rjettvísleg nje heppileg. AU-
ir hlyti pá að forðast öll viðskipti við purfa-
lingr nema hann borgaði út í hönd, og eigi
væri vorkunar eða tilslökunar von með opin-
ber gjöld, ef allur innheimtudráttur gerði kröf-
ur uin pau rjettlausar. J>urfalingar myndi
mæta að pví meiri ógreiðvikni, eigi geta feng-
íð nauðsynleg hjú, nema hreppsnefnd rjeði
honum pau, og verða sveitinni að pvi skapi
Pyngri. rorgöngui'jettur sá, er hreppsfjelög
njóta, virðist hæfilegur, og myndi trautthag-
ur að pví að íá hann aukinn. (Framh.).
I 14. og 15. töluhlaði «Austra» p. á. stend-
ur grein «um fornu bókmenntirnar», sem
lýsir að visu nokkurri pekkingu á liöguin
fornmanna (er hún gjörir miklu fremur að
umtalsefni helaur en bókmenntir peirra),
en margt parf pó að athuga við hana, og
sumt í henni virðist mjer alveg rangt. Jeg
skal nú samt ekki fást mikið um pað, pótt mjer
finnist höfundurinn gjöra heldur lítið úr kost-
um fornaldar lífsins, en heldur mikið úr göll-
um pess, og jafnvel gefa í skyn, að í forn
öld hafi «kúgun, vesöld og kveífarskapur» ver-
ið engu minni en nú, pví að gagnslítið erað
præta um petta fram og aptur útí bláinn,
án pess að koma með nægilegar sannanir, en
pað yrði allt of löng blaðagrein, ef rekja ætti
pað mál frá rótum. En jeg gat ekki gert að
pví, að jeg varð öldungis hissa, pegar ieg
- datt ofan á pað í grein pessari «að ofríki
pví, sem íslenzkir höfðingjar í fornöld beittu
við alpýðu manna, hefðu engir getað afstýrt,
pví að engin lög hefðu náð yfir pað». f>að
er reyndar ekki í fyrsta sinni, sem reynt hehr
verið að lýsa hinum fornu goðum eða höfð-
ingjum hjer á landi eins og austurlenzkum
harðstjórum eða tyrkneskum sóldánum, en
pó bjóst jeg ekki við pví, að sjá slík orð ept-
ir sögufróðan Austfirðing, sem vænta mátti
að hefði lesið í Hrafnkelssögu, livernig fór
fyrir Hrafnkeli Freysgoða, og líklegt var að
hefði tekið eptir hinni stuttu, en pó athuga-
verðu, frásögu í Droplaugarsonasögu um f>órð
á Geirúlfseyri og f>orgeir á Hrafnkelsstöðum,
er sýna svo ljóslega, að óhlutvöndum mönn-
um hjelzt ekki æfinlega uppi að beita rang-
indum i skjóli höfðingjanna. Mjer líkar all-
vel lýsing höfundarins á stjórnfrelsinu, ogjeg
vil alls eigi segja, að frelsi fornmanna hafi
verið «hið sanna frelsi*; pað hafði auðvitað
sina galla, eins og hlaut að vera meðan al-
menn mannrjettindi voru eigi viðurkennd, en
sjálfræðisfýsn hins einstaka lítið takmörkuð,
svo að hvert mikilmenni «skapaði sjer lög ept-
ir sínu höfðis að mörgu leyti. Eins og höf.
tekur fram, var hlýðni fornmanna við lögin
minni en vera skyldi, og öfluga alsherjar-
stjórn vantaði, og fyrir petta gátu einstakir
menn, sem báru af öðrum að vitsmunum,
hreysti, auðlegð eða öðru, neytt sjálfræðis síns
og beitt ofríki við sjer minni menn, og af
pessu kom kúgun sú, sem átti sjer stað í
fornöld hjer á landi, en alls ekki af pví, að
lögin næðu ekki ylir höfðingjaaa eða heimil-
uðu peim of mikið vald, svo að peir væru að
lögum «sjálfráðir sinna gjörða», eða mættu
fara með líf og eígnir undirmanna sinna eins
og peim líkaði. Að fleiri en goðar einir hafi
haft áhrif á landsstjórn og lagaskipun sjáum
vjer á pví, að Njáll taldi sig með peim, sem
lögunum ættu að stýra (Nj. c. 98), og var
hanu pó ekki goðorðsmaður. Að engir hafi
getað afstýrt ofríki höfðingjanna við alpýðu,
er fjarstætfc öllum sanni, pví að póttaðland-
stjórnina skorti framkvæmdarvald, pá hjeldu
hinir mörgu höfðingjar hver í hemilinn á ödr-
um, og ef einn beitti rangindum, pá mátti
leita til annars til að jafna á honum, og pá
sýndi pað sig opt berlega, að lögin náðu
jafnt yfir a 11 a. Varð eigi Hrafnkell
Freysgoði sekur um víg Einars |>orbjarnarson-
ar? Lá eigi við að Víga-Glúmur yrði sekur
um víg J>orvalds króks? Naut eigi |>orsteinn
Egilsson föður síns að pví, er Steinarr ön-
undarson gerði hann eigi «að urðarmanni*
fyrir præla-dráp? Taldi eigi Guðmund-
ur ríki |>óri Helgason eiga að verða sekan
fjörbaugsmann um Haframerkinguna J>óris
Akrakarls? Kaus eigi Valla-Ljótur heldur að
gjalda fje fyrir lögbrot, en að Hreðu-Halli,
sem var valdalans maður, stefndi honum?
|>essi dæmi nægja til að sýna,- að lög náðu
eins yfir höfðingja (o: goðorðsmenn)
eius og aðra, enda sjezt pað allra glöggvast
á pessum orðuin Ara fróða í íslendingabók
(c. 8). «A hans dögum (o: Skapta lögsögu-
manns) urðu margir höfðingjar ok ríkismenn
sekir eða landflótta of víg eða barsmiðir af
ríkis sökum hans ok landstjórn». Af Ljós-
vetningasögu (c. 4.) sjezt, að goðorðsmanni
mátti stefna af goðorði sínu að lögum, og
segir par frá pví, er Arnsteinn að Ærlæk
misti goðorðs síns, og í Laxdælu erpessget-
ið, að jporgils Hölluson tók goðorð afþórarni
goða í Langadal. J>að hefir að líkindum ver-
ið ofrikisverk, og er pað pá eitt af mörgum
dæmum pess, að 1 fornöld rjeð sá optast
mestu, er mestan hafði máttinn, hvort sem
hann var «goði», eða valdalaus að lögum. J>að
er vitaskuld, að goðarnir gátu beitt ofríki við
aðra og farið illa með pá, ef peir voru ríkir,
kjarkmiklir og yfirgangssamir, en allt hið sama
gátu ýms afarmenni gjört við pá, nema peir
værn pví meíri íýrir sjer. Eða sjáum vjer
ekki af Njálu, hvernig peir Skarphjeðinn og
Högni, kúguðu goðanu Mörð Valgarðsson?
Færði ekki Ófeigur Járngerðarson Guðmundi
ríka heim sanninn? Sagði ekki |>órirHelga-
son: inikill ríkismunur er með okkur Guð-
muudi, ok pó má hann mjer margt íilí pola».
Ljet Steinpór af Eyri nokkuð hlut sinn íyrir
Snorra goða, eða Gunnar á Hlíðarenda íyrir
Geir goða? Fleiri dæmi hirði jeg ekki að
tina pví til sönnunar, að hreystimenn beygðu
sig ekki undir höfðingjavaldið. J>órir Hefea-
s°n var reyndargoði, og «Austfirðingur» kann
að telja hina til höfðingja, pótt pað sje ekki
samkvæmt grein hans, en hvar var pá tak-
inarkið milli höfðingja og alpýðu, sem hann
segir «að ekki hafiátt uppreisnarvon í neinu»?
Mótstöðumenu .Hrafnkells Freysgoða, |>or-
björn karl og Sámur Bjarnason, voru pó víst
ekki annað en alpýðumenu, og Hávarður ís-
firðingur og J>orsteinn stangarhögg voru ekki
neinir stórbæudur, og porðu pó að ganga i
berhögg við höfðingja. J>að var mikill galli
á fjelagslífi fornmanna, að prældómur var lög-
mætur, eu prælar voru ekki taldir með al-
pýðu, og peir voru jafnt haldnir af alpýða-
mönnum og höfðingju'm, en smátt og smátt
var peim gefið frelsi, einkum eptir að kristni
var komin á. Að alpýðumenn kæmust til
valda og virðingar, var alls ekki dæmalaust í
fornöld, pví að auk pess sem goðorðin gengu
opt frá einni ætt til annarar, pá keyptu inenn
sjer goðorð og tóku upp ný goðorð, ogsásem
var gott skáld, gat öðlast upphefð og frama,
af hversu lágum stigum sem hann var, svo
sem dæini Ljóðólfs Arnórssonar ogHallbjarn-
ar hala sýna, og eptir að kristni koinst hjer
á, stóð aðgangur til hinna andlegu embætta
opinn fyrir peim, sem höfðn hæfilegleika til
peirra, pótt peir væri ekki af neinum hofð-
ingjaættuin, en vald pað, sem pessi embætti
veittu, var eigi lítið, svo sem kunnugt er.
Frelsi landsmanna á pjóðveldistímanum
var pá einkum fólgið í tvennu, að landið
var engu útlcndtt valdi háð, og að lítil
bönd voru lögð á sjálfræði manna.
J>ótt litilmagninn yrði pá opt að lúta í
lægra haidi, pá skorti afbragðsmennina hins-
vegar hvorki bvöt nje tækifæri til að nota
hæíilegleika sína og vinna sjer til frægða og
frama. J>að, sein mest ber á í fornsöguin
vorum, og einkennir bezt hið forna pjóðlíf
íslendinga, er ehki goðavaidið, hcldur
hraptur einstakliiiganna.
J>essar atbugasemdir bið jeg yður, herra
ritstjóri, að taka í blað yðar, pótt pær sjeu
gjörðar við grein í «Austra», pví að mig