Norðanfari - 11.02.1885, Blaðsíða 2

— 18 —
Um
apóíekara P. H. J. II a n s e n
o g y o g m e r i n a.
Eptir
Benedict Grondal.
Háttvirti lierra ritstjóri!
Jeg vildi gjarnan geta fyllt nokkrar lín-
ur í blaði yðar, en pví er nú ver að jeg hef
ekki mikið að bjóða, hvorki langar ferðasögur
um nýar uppgötvanir í alveg ókunnum lönd-
um, par sem enginn hefir komið nema fugl-
inn fljúgandi — ef jeg hefði petta, pá gæti
jeg iátið öll blöð básúna mína frægð út um
allt land; heldur ekki get jeg hrósað mjer af
að hafa fundið vitleysur hundruðum samaná
Gunnlaugsens korti, pví til pess parf maður
að hafa meira en tvö hundruð krónur um
árið eins og Gunnlaugsen hafði, og svo má
maður ekki vera annar eins asni í mælinga-
fræðinni eins og Gunnlaugsen hefir hlotið að
vera samkvæmt hinum nýustu uppgötvunum;
ekki get jeg heldur boðið yður kvæði, pví er nú
ver, enda finnst mjer ekkí vera skortur á
peim, sízt á lofkvæðunuin; og pó að kvæðin
sje mögur, pá er pó ætíð gott að vita afpvíað
menn sje vinir. Mjer datt pví í hug einu-
sinni pegar jeg vaknaði hjerna um nóttina,
að senda yður artíkula með ofanrituðum titli;
en að jeg heíi sett nafnið mitt við, kemur
■ekki til af pví, að jeg vilji trana mjer fram,
pví jeg mun litið hafa að gjöra á skoðunar-
plássið innanum pær hinar stóru og merki-
legu fígúrur, sem nú uppfylla blöðin einsog
silfurgljáandi vogmerar; pvert á móti er jeg
mikið fyrir að pukra, en mjer tekst pað ald-
rei, pví pað pekkist alltaf ef jeg sting niður
penna. Jeg hef lesið piltum hjer á skólan-
um fyrir um íslenzka íiska, par á meðal um
porska — ekki um stjórnarskrána — og um
vogmerina. Nú datt mjer í hug, að einhver
kynni að ná í pessa fyrirlestra hjá piltunum
einhvern tíma, og nota pá til að gefa eitt-
hvað út, eins og mjer vildi til fyrir skömmu
með dýrafræðina og steinafræðina, og fjekk
jeg ekki annað enn ópökk í staðinn — pess-
vegna tók jeg pað fyrir að bjóða yður penn-
an bita — ekki bitann úr vogmerinni sem
Hansen át, heldur úr fyrirlestrunum, heldur
en honum yrði hnuplað með ónotum, svo
jeg bjargaði pó einhverju. |>ar að auki hefi j
jeg snúið mjer til yðar blaðs fremur en til |
annara vegna pess, að í nr. 29—-30, 22. april
1881, stendur ágæt ritgjörð eptir herra Apó-
tekarann um vogmerina, en hún er samin á
dönsku, svo peir munu vera margir sem ekki
skilja hana, og fann jeg mjer pví skylt að reyna
til að vega salt við hana á íslenzku, bæði af
pví jeg er ekki góður í dönskunni, og svo til
pess að bæta við einstöku hlutum, sem herra
Apótekarinn hefir ekki getið um ; en að end- í
ingu er mjer heldur hugleikið að ávarpa herra j
Apótekarann á dönskn, pó illa sje til fær,
fýrir petta zoologiska praktexemplar, sem hann
bjargaði undan hinni ófrjótsömu Amfítrítu.
Eitgjörð herra Apótekarans er í alla staði á-
gæt, og jeg pori að bölva mjer upp á, að í
allri hinni zoologisku Literatúr á hún hvergi
sinn líka.
Vogmerin er einhver hinn sjaldgæfnsti og
merkilegasti íiskur, og pekkist hvergi, pað jeg
til veit, nema i norðurhöfunum; hún hefir
aidrei náðst lifandi, heldur ávallt rekin og
dauð. Menn vita ekkert hvar hún helzt eigi
heima; menn halda helzt pað sje í íshaíinu,
og komi hún stundum suður eptiráf einhverri
tilviljun; ekki held jeg samt neinir hafi orð-
ið hennar varir peirra vísinda manna eða sjó-
farenda, sem kannað haf'a pessi höf, nema
peir náttúrufræðingar sem voru með Gaimard
á íslandsferðinni miklu; annað dæmi pekki
jeg ekki. Eggert Ólafsson nefnir hana íyrst-
ur, en vogmerar-nafuið stendur ekki í fiska-
lieitum í Eddu, og mundi pað sjálfsagt standa
par ef vogmerin hefði pekzt, pví tekið mundu
menn liafa eptir svo einkennilegum fiski,
nema vogmerin skyldi par vera nefnd ein-
hverju nafni sein vjer nú ekki skiljum, pví
mörg fiska-heiti par eru oss nú alveg óskilj-
anleg. Eggert kveðst opt hafa heyrt naínið
nefnt, svo pað hlýtur að vera pjóðlegt; en
par sem hann segir að vogmerin hafi nafn
sitt af pví hún leiti inn í víkur og voga,
pá held jeg pað sje ekki rjett nema að
pví leyti sem hún lietír fundist stunduin í
einhverjum vogum, pví hún finnst einnig par
sem engir vogar eru; vogur merkir einnig
bylgjueða sjó. Nufnið sjálft er annars óvíst,
og vitum vjer ekki hvert segja skal «vogmeri»
eða «vogmær». Eggert ritar «vogmær», og
gefur (danska) lýsingu á íiskuinin og uppdrátt;
en sá uppdráttur er ónýtur, pví fisícurinn
var mjög skaddaður er hann fannst. (Lög-
unin á höfðinu er alveg skökk, og sporðurinu
er látinn vera tvískiptur eins og reglulegur
fisk-sporður, en pað er gjört eptír ímyndun,
af pví peir hafa ekki getað ímyndað sjer sporð-
inn eins og hann er; hann hefirverið rihnn,
og pví segir Eggert að hann sje «tvíklofinn
eins og á flyðru»). Hafi nú Eggert ritað *vog-
mær», sem danskt orð, pá merkir pað á ís-
lenzku «vogmeri», pví danska orðið «Mær»
pýðir «meri», og pannig mátti snúa nafninu
milli tveggja mála eiuungis með rithættinum.
p>að er vel hugsandi, að Eggert hafi sjálfur
komið upp með petta meyjar nafn, pví hann
var skáld, en liskunim fagur. I pjóðtrú er
raunar talað um sæfólk, sem búi í sjónum,
en pessi trú er varla forn, og í rauninn allt
aunað en hin danka og norska pjóðtrú, sem
fer í svipaða átt. I fornsögum er mjög sjald-
an getið um þesskonar, og þá sjaldan það
kemur íýrir, pá eru pað einhyerjar forynjur,
eins og inargýgurinn sem Ólafur helgi vann
í Karlsám — eða pað er beinlínis trölla-trú
og álága-trú (Skellinefja í J>orsteins sögu Vík-
ingssonar, skessurnar i Ketils sögu hængs o.
s. írv.) — engin fegurðar-hugmynd kemst aí)
í peirri trú. Eornnienn voru margir skáld,
og margir sjómenn vorir eru pað enu; eu
pað er efainál hvort peim mundi hafa dottið
í hug að kalla nokkurn fisk «vogmey» («vog-
níær» er nominativus); peir hefðu heldur
sagt «vogmen», eius og «hámeri»; pví pó að
hámerin sje hroðalegri og stórkostlegri, en
vogmtíiin fínni og minni, pá fer íólkið ekk-
ert út í slíkt í peim efnum.
jpótt vjer getum sagt að vogmerin sje
sjaldgæíur hskur, pá hehr hún samt all-opt
íuiidist hjer við land, og líklega optar en vjer
vitum af að segja. Erá pví Eggert getur um
hana veit jeg ekkert til hennar fyrr en Erakk-
ar lengu hana hjer — eða tvær vogmerar —
árið 1836; önnur þeirra var fjórar áluir á
iengd og er það hin stærsta sem náðst hetír
mynd af iieniii stendur í hinni miklu ferða-
bók Gaimards, og er pað hiu stærsta og íeg-
ursta mynd af vogmérinni, sem út hehr ver-
ið gefin, og nauðlík náttúrunni. Einhvern
tima um 1855 rak aðra, jeg man nú ekki
hvar, og var ritað um hana í jpjóðólh; aðra
rak við Áfnarhól hjá Keykjavík einhvern tíma
eptir 1875, og held jeg hún hah verið seud
út; einn piltur hjer í skólanum hehr sagt
mjer, að tvær hafi rekið í einu á tíiglufirði
Konungur: Já! já! f>jer munuð eiga
við haun H. Segið mjer hreint og satt,
hefir hann ekki drepið hershöföðingjann?
Stahl: „Með leyfi yðar hátignar. H.
er eins góður læknir eina og hann er sam-
vizkusamur. Jeg hefi . . .
Kon: „þetta er pó altalað um allan
bæinn“.
Stahl: „f>að er svo margt skrafað, yð-
ar hátignl H. getur átt sjer óvini. Jeger
búinn að komast nákvæmlega eptir pví,
(hvernig hann hefir farið að) hvaða aðferð
liann befir haft við hershöfðingjann; og jeg
hefði farið alveg eins að. |>að er víst að
haun hefði eins dáið í mínum höndum og
einsvíst er hitt, að jeg hefði verið sannfærð-
ur uin pað, að nijer væri gjört rangt til,
liefði mjer fyrir pá skuld verið bannað að
Iækna“.
Konungur; Stahl! pjer eruð vandaður
maður, segið mjer, er þetta yðar hjartans
meining ?“
Stuhl: „Já yðar hátign! Jeg vitna pað
tii Guðs!“
Kon.: „Nú! nú! ]?etta getur vel ver-
ið. Hvað er þá skrambaiiB skríllinn allt af
að pvuðra? En, verið ókvíðinn, H. skal fá
aptur lækníssýslu sína. En reynið pjer nú
hvert pjer ekkí getið læknað hundgreyið!“
Rússneskur höfðingi nokltur veiktist
meðan harm dvaldi í Berlin. Stahl var svo
heppirin að honum tókst að lækna hann á
skömmum tírna. Höfðinginn sendi honnm
næsta höfðinglega borgun fyrir fárra daga
fyrirhöfn, í ínnsigluðum böggli. Eptir pað
kom Stahl nokkrum sinnum tíl hans, án
pess að minnast einu orði á gjöf þessa.
Höfðíngjanum pótti petta kynlegt, og fór
að verða smeikur um, að annaðhvort hefði
honum ekki þótt borgunin nóg, eða sá, sem
hún var send með, hefði svikíst um að
skila henni. Hann mmntist á petta við
Grunnkov hershöiðingja, sein lofaði að kom-
ast eptir þessu með lagí hjá títahl. Stahl
sagði hershöfðingjanum að hanu vissi ekki,
hvað hershöfðmginn hefði sent sjer; eu pegar
hinn vildi ekki trúa pví, sendi liaun pjón
mmmmmmmm •ff-raifriTnflTAffr^ im ■ i ■ ■ i..wm * sa b »
sinn heim og sagði honutn að leita í peim
frakka, er hann hefði verið í paun dag, og
færa sjer bögguliun frá höfðingjanutn. j>að
stóð heima, pað var ekki búið að brjóta
upp innsighð, pví Stahl var svo ósjerp æg-
inn, að hann leit sjaldnast eptir pví, hvað
mikið honum var borgað.
þegar hann var dáinn, brá erfingjuin
hans í brún er þeir fundu nokkrar púsund-
ir dala innan um bækur hans, í ínnsigluð-
um pappírsströngum, sem hann hafði feng-
ið frá sjúklingum sínum, og stungið eui'
hverstaðar niður, án pess að opna pá.
HVÍTA SKIPIл.
(Árið 1120).
Eptir Clrarles Dickens.
Hínrik konungur fyrsti fór yfir til Nord-