Baldur - 24.09.1868, Blaðsíða 2

54
En er þetta rjett, að á lcveða ölmusurnar til pessa
fasta verðs? Vjer segjum hiklaust: »Nei». Uppruni ölm-
usanna sýnir, að þær eru ekkert fast verð, heldur and-
virði þess, sem piltar þurfa til fæðis, þjónustu og að nokkru
leyti fatnaðar, auk bústaðar, því að allt þetta hefir stjórnin
boðið að piltar skuli hafa ókeypis, og hlýtur hún því
annaðhvort sjálf að veita þeim þetta, eða borga þann
kostnað allan, er þeir verða fyrir það að leggja hvort
sem hann er hár eða lágur. Að þetta sje nú meira
en hugarburður einn, og að þessi hafl verið tilgangur
stjórnarinnar, það sýna ljóslega hennar eigin orð. Því að
í tilskipun 3. maí 1743 og nákvæmara í konungsboði (Regle-
ment) 10. júní 1746 er ákveðið, að ölmusan sje og skuli
vera í þessu inni falin, og þegar hún er metin til peninga-
verðs, segir í 16. § þessarar tilskípunar:
»(01musu-upphæðin) skal á- »kan faslsœttes ved Accord,
ukveðast með samningi, ept- »efterAarenesBeskaf-
»i r þ v í, h v e r n i g 1 æ t u r í »f e n h e d.
»ári».
I þessu liggur beinlínis, að upphæð styrksins (o: öl-
musanna) skal meta á hverju ári, fyrst hann er í pening-
um goldinn, eptir því, hversu hækka kann og lækka í verði
fæði, þjónusta og það annað, er piltar skulu ókeypis hafa.
Nú liggur þá, að oss virðist, bert í augum uppi, að venja
sú, sem farin er að vinna hefð, að ölmusan sje 100 rík-
banna honnm heimasveinspláz, þar et) þaí> heyrtr til ölmnsnnni, og veit-
ist því í en ekki jafnframt henni. par sem því þetta hefir átt sjer
staí), þá fánm vjer eigi sjeb, hvort þaí) er rjett; þá viljum vjer láta þetta
atriþi á annara dámi, en aí) eius vokja athygli á því. Höf.
TRÖLLAFOSS. (Framh.).
Jeg fór að gapa og glápa, og áttaði mig ekki; jeg
hafði gengið lengi í hugsunarleysi, eða rjettara sagt, jeg
hafði haft of mikið að hugsa, því að frá því við fórum upp
á Lambafell, hafði jeg ekkert tekið eptir leiðinni, og
þarna var jeg kominn inn í miðjan dal, áður en jeg
vissi nokkuð af. Jeg fór að litast um; beggja vegna voru
háar hlíðar, allar skógi vagsnar, beggja megin árinnar voru
sljettar grundir og kafgresi, en gegn um grundirnar runuu
smálækir, sem steyptust niður úr snarbröttum hlíðunum;
sumstaðar var grýttur farvegur þeirra ofan hlíðarnar, og
þá var allur iækurinn einn hvítfyssandi silfrinlindi, ofan af
brún og niður á nes, en sumstaðar höfðu lækirnir grafið
sig niður og runnu um djúpa grafnínga. lnnar á bölun-
um með fram ánni voru stóðhrossahnappar, og fram úr
skóginum sáust sumstaðar geldkindur á beit. Það var
fögur sjón; kindurnar jörmuðu, hestarnir hneggjuðu, læk-
irnir niðuðu, lóur og söngfuglar kvökuðu í loptinu, sólin
skein í heiði og var þá búin að þerra af augum jarðar-
innar tárin, sem hún hafði grátið, þegar hún var að lesa
morgunbænirnar sínar, sólin hafði þerrað döggina af jörð-
unni og náttúran hrosti til himins móti skapara sínum,
meðan hún varað lofsyngja honum. «Hvar erum við, faðir
isdalir (eða hver önnur föst upphæð, er vera skal) er
heimildarlaus, röng og háskaleg. Heimildarlaus
er hún af því, að hún hefir ekki við að styðjast, utan
misskilning og álappaskap; röng er hún af því, að hún
gengur þvert ofan í lögin og tilgang stjórnarinnar, og
háskaleg er hún af því, að hún hallar skýlausum rjetti
þeirra, er hlut eiga að málum.
Vjer viljum nú eigi minnast á þann halla, er stjórnin
gjörði landinu með því, að draga undir sig, meira en í 60
ár ölmusur Hólaskóla, til þess, er vjer fengum heimt
þær aptur 1863, enda þótt það fje sje afarmikið1, og gjör-
um vjer eigi að sleppa því fyrir það, að ekki eigi land
vort rjett til fjár þessa, heldur sakir hins, að auðvitað er,
hversu það mundi ganga að heimta það; en á hitt viljum
vjer minnast, að ölmusan á að nema meiru, en því einu,
er fæðið kostar, því að þjónustu eiga lærisveinar og að
hafa ókeypis og fatnað að nokkru leyti, sem nákvæmara er
til tekið í konungsskipan (»RegIement») 10. júni 1746 (2. §
»um fatnað •>); þar segir, að ókeypis skuli þeir hafa: 1,
eina yfirhöfn eða bolfat, 2, tvennar nærbuxur, 3, tvö pör
1) Sleppnm öllum vöxtum af fjeriu í þessi 60 ár — þa& er vel
gjört! — og reiknum ölmusurnar eigi hærri, en 60 rd. á ári — sem
er allt of lágt! — og veríiur fjeþ þó
16 ölmusur
60 ríkisdali hver,
960 ríkisdalir á ári;
f 60 árverþur þaþ
= 57600 ríkisdalir
eíia sem næst 60 þúsundir dala. petta er (rentur útaldar!) fje þaS,
er stjárnin heflr haft af iandiuu met) þessu móti. Höf.
«minn? Hvaða skelfing er hjer fallegt! hjer vil jeg alltaf
«vera», sagði jeg. — «Viltu þá ekki fara upp að Trölla-
fossi?» sagði faðir minn. «Jú, það er satt, þangað verð-
um við að fara», sagði jeg, «en þar eru heldur engin tröll
"lengur, svo það er óhætt!» sagði jeg með hreystibragði,
en fraus þó hugur við um leið, því forvitni mín að sjá
Tröllafoss var mest af því sprottin, að jeg hafði heyrt svo
margar sögur af honum, en ótti og forvitni fara opt sam-
an. «Þú heldurað þar sjeu ekki tröll lengur», sagði faðir
giinn, «hafa þau þá nokkurn tíma vefið þar?» — «Já, svo
segir húnammamín», sagði jeg, «hefurðu ekki heyrt sög-
«una um hann . . . .». «Jeg vil ekkert bull heyra», greip
faðir minn framm í, «það eru engin tröll til, og hafa aldrei
«verið». Jeg þorði ekki að fara lengra út í þá sálma.
»Hverninn stendur á þessu?», sagði jeg, þegarjegtók
eptir, að við vorum komnir hjer um bil í miðjan dalinn,
og sá, að áin, sem við höfðum gengið með fram, rann
eigi lengur við hlið okkur. »Líttu í kring um um þig»,
sagði faðir minn; jeg gerði það. Jeg tók þá eptir því, að
áin, sem hingað að hafði fallið út miðjan dalinn, hafði hjer
bug á sjer, og myndaði rjett horn; hún kom hjer ofan úr
hlíðinni. Þegar jeg tók betur eptir, heyrði jegdimman drunga-
nið í Ijallinu fyrir ofan mig. Við snarum nú til hliðar og