Baldur - 02.03.1870, Blaðsíða 3

11
eru einhver hin mesla framfaraþjóð, að tiltölu, næst Vest-
urheimsmönnum. Norðmenn eru fjörugir í anda, hvatir
til stórræða, en þó framsýnir, og alorkusamir eru þeir
og úthaldsgóðir, og hafa i stuttu máli allt það lil að
bera, sem sú þjóð þarf, sem fleygist áfram hamförum á
vegi fremdar og framfara í smáu og stóru. — í sumar,
sem leið, voru lögteknar á stórþingi Norðmanna ýmsar
ákvarðanir, sem miða til þess, að bæta fyrirkomulagið
á námi og skólamenntun, og hef jeg snúið grein
þeirri, sem hjer fer á eptir, til að sýna löndum minum
skoðunarhátt einnar hinnar merkustu þjóðar í máli, sem
víst mundi fá aðrar viðtökur hjer á landi hjá þeim mönnum
mörgum, sem stunda embættishandverkið. Býst jeg því
eigi við, að greinin falli í geð lærðum mönnum, sízt hin-
um eldri, og varla mörgum liinna yngri. Því vald og álit
þeirra manna, er lagt hafa stund á embættishandverkið,
styðst hjer á landi við það, að þeir geti hulið fáfræði sína
og skort á almennri menntun undir blæju þess náms, er
alþýða á ei kost á, og sem úrelt er að mestu og gagns-
lítið öllum, nema einstöku mönnum. Jeg vona, að greinin
sýni, liversu allt stefnir að því hjá framfaraþjóðunum, að
menn yfir höfuð, og eigi sízt embættismenn, nemi það helzt,
er hefir verulega þýðing fyrir þá í stöðu þeirra og verk-
legum atriðum í daglegu lífi). — Eitt af þeim málum, er
harðast hefir verið deilt um á prenti og í orði hjá oss (o:
Norðmönnum) er fyrirkomulagið á hinni æðri skólamennt-
un. Iíeppnin er á milli liinna svo nefndu «klassísku mála»
(grísku og lalínu) og bókmennta þeirra, er skráðar eru á
þessar tungur, á eina hlið, og á aðra hlið hinna nýjari
mála og náttúruvísindanna. Þetta stríð er nú að miklu
leyti á enda kljáð fvrst um sinn með lögum þeim, erþingið
hefir nú fallizt á um þetta efni. Ilið helzta efni laga þess-
ara er þetta.
Upp frá þessu skulu í öllum «lærðum» skólum vera
tvær deildir. í annari er kennd latína (og gríska) ásamt
öðrum kennslugreinum, en í hinni eru þessi tvö mál ekki
kennd. Þeir, sem útskrifast úr skólunum, eru stúdentar
með jöfnum rjett, hvort sem þeir hafa numið grísku og
latínu, eða ekki. Þeir slúdentar, sem eigi hafa numið þessi
mál, heita gagnfræða-stúdentar, og hafa þeir rjett til, qið
takapróf í gagnfræðum, lögum' og læknisfræði, og hafa þá
jafnan rjett til embætta og hinir latínulærðu stúdentar. Þar
á móti geta að eins latínskir stúdentar tekið próf í (mál-
fræði og) guðfræði.
Þannig er hjer eptir ungum mönnum, er menntast
vilja, hvort sem er til embætta eða annars, gefinn kostur
á, eins og áður, að nema grísku og latínu, ef þeir vilja;
en þeir eru eigi neyddir til þessa lengur; þeir hafa nú
1) Sakir þessa er prófessórunum vit) háskólann í Kristiauia boþib
ab haga svo kennsln siuni og prófum í lögfræbi, ab þab sje aþ eius
heimtab, ab lögfræbingar viti efui og innihald Rómverja-rjettar, án
þess, ab heimta megi, ab þeir þekki neitt til hans á frummálinu.
Ritstj. «Baldurs'i.
frjálsan aðgang að, að láta vera að nema þessi mál, og
verja tíma sínum til, að stunda þær bókmenntir, sem nær
standa vorum tímum, og leggja stund á þau mál og þau
vísindi, er miklu meiri verulega þýðingu hafa í lífinu.
Það fer ekki hjá því, að niðjar vorir og eptirkomend-
ur munu brosa að baráttu þeirri, er varnarmenn hinna
nklassísku mála» hafa svo örugglega barizt móti straumi
tíðarinnar og framfaranna. Þegar svo mikið er gjört úr
hinn «klassíska» námi, að ekkert á að verajafn-þarflegt, þá
liggur í þessu svo mikil fordæming yfir hinum síðari tím-
um, að sá, sem í raun rjettri og fullri alvöru er svo hrif-
inn af ágæti hinna «klassisku» bókmennta og þýðing þeirra
fyrir vora tíð — sá hinn sami verður að álíta, að heimin-
um hafi fremur farið aptur, en fram, hinar síðustu tvær
þúsundir ára, og að öll viðleitni og barátta mannkynsins
til fullkomnunar og framfara í þessar tvær þúsundir ára hafi
verið til ónýtis. En í augum þeirra, sem trúa á framfarir
mannkynsins, —• sem gegn um daglegt stríð og baráttu
eygja óendanlega stóra hugsun, sem eins og guðs fingur
leiðir mannkynið og bendir því á frarn að óendanlega stóru
takmarki, .... í þessara manna augum er þetta nýr sigur
yfir fordómunum, sem flytur oss s'kör framar, svo að vjer
stöndum feti framar og betur að vígi eptir en áður i stríði
voru og baráttu til nýrra framfara og sigurs.
Það er enginn, sem vit hefir á, sem neitar því, að
fornþjóðirnar í Grikklandi og hinu mikla Rómaríki hafi
verið komnar aðdáanlega og furðulega fjarskalangt í mennt-
un og framförum á sínum tíma, og að þessi fornmál hafi
sjerlega menntandi áhrif1. En þá er þessi ríki fjellu i
eyði, myndaðist og út breiddist ný menntun og ný trúar-
brögð; og þessi menntun tók upp í sig allar þær hugsanir
og hugmyndir, sem notanlegar voru fyrir hina nýrri tíð, frá
hinni cldri tíð; en þessi menntun tók þar að auki upp í
sig allt það, er nýtilegt og notanlegt var í hverju sjerstöku
einkennilegu þjóðerni, og þannig hefir myndazt ný heims-
menntun eða almenn menntun. Þessi menntun styðst við
hin kristnu trúarbrögð, og hefir því meira algildi og lífs-
fjör, en nokkur önnur menntun hefir nokkru sinni fyr haft.
Að sökkva sjer eintrjáningsiega niðurí fornöldina er þvíhið
sama, sem að gefa eigi gaum þeim tíma, semnúer; þessi
fornöld mun ávallt hafa þýðingu sem merkur liður í þeim
grundvelli, sem hugsunarlíf þessara tíma erábvggt; en þetta
verður þó aldrei nema einn hluti af efni því, sem mannkynið
hefir fært sjer í nyt, og þýðing þess mun smá-þverra eptir
því, sem tímunum fer fram og nýjar hugmyndir ryðja sjer
til rúms. _____________ ■ ■ _____________________
1) pab er samt víst mikib vafamál, hvort eigi hafl þab jalumikil og
menntandi áhrif og ólíkt þjáblegri, ab leggja vísindalega stnnd á hina
norrænn eba íslenzku forntnngu, og frummáliu af hinum gotneska mála-
flokki; og þab virba6t.Norbmeun ab minnsta kosti ab ætla ab svo sje,
því ab í þessum 6Ömu lögum, sem hjer um ræbir, er svo á kvebib, ab
latínskir stúdentar, er eigi stunda gubfræbi, megi velja um, hvort þeir
vilja Dema grísku eba íslenzkn; eu gagnfræbastúdeutar eru skyldir ab
uema Í6Íenzku. Ritstj. «BaldurS».