Baldur - 02.03.1870, Blaðsíða 1

Reykjavik,
Miðvikudag, 2. dag marz-mán.
{>riðja ár, 1870.
X 3.
»Sezt ryk á sannleikann, ef sópara vantar».
Yerb ílrgangs er 4mrk 8 sk., og borgfst fyrir fram hvert missiri Borgun fyrir auglýsingar er 1 sk. fyrir hvorja 15 smáletursstafl
(3G sk.). Kaupendnr borga engan burílarejTÍ. eílur 3'/i sk. línan. Kaupeudur fá helmings-afslátt.
Efni: I'relsi og framfarir Islauds. — Skólamenntun. — Skálda-
livót (kvæíli). — Mislingasóttin. — Tíbarfar. — Afiabrógíi. — Mannalát.
— Skipskahar. — Islerizkar gleílisamkomur. — Svör. — Prestakóll.
FRELSI OG FRAMFARIR ÍSLANDS
— tað er eðlilegt, að ekkert liggi neinum manni ríkara
á bjarta, en frelsi og framför fósturjarðar sinnar. Að því
ieyti, sem oss íslendingum liggur nokkuð á hjarta og vjer
hugsum nokkuð meira, en hvað hver af oss eigi að jeta
og drekka í dag og á morgun, þá er líklegt að oss svipi
í því til annara manna, að vjer látum oss nokkru skipta
hag ættjarðar vorrar. Margir, ijölmargir, allt of margir eru
þó, sem aldrei hugsa um þetta af neinni alvöru, — sem
annaðhvort af Ijelegri síngirni eða að minnsta kosti afværð
og skeytingarleysi iáta sig engu varða annað, en það, sem
þeim er sjálfum metanlegur hagur í dala- eða skildinga-
tali, eða á annan hátt liggur sem allra næst sjálfum þeim
þann og þann daginn. Þó er annað verra, og það er það,
að þeir, sem vist unna ættjörðu sinni og vilja gjarnan að
henni gæti gengið allt lán í greipar, — þeir vilja þetta í
þoku og reyk, og vita naumlega að gjöra sjer grein fyrir,
hvað þeir vilja; því siðurað þeim detti í hug að gjöra neitt
sjálíir til þess, að stoða ættjörðu sína ; þeir hugsa margir
hverjir, að peir geti ekki neitt, en aðrir gæti gjört margt
og mikið, gætandi ekki þess, að það er ekkert það talandi
barn á landinu, sem ekki geti gjört sitt til, þótt lítið kynni
að vera; því hver maður, sem er, og í hverri stöðu, sem
er, getur stutt að heill og framförum landsins að sínu leyti.
Þá eru enn margir, sem víst þykjast vita, hvað þeir vilja
— og vila það þó ekki; og þessir eru opt meðal hinna
velviljuðustu og beztu manna. í’eir vilja frelsi, segjaþeir;
þeir vilja framfarir, segja þeir. En hvað er frelsi? hvað eru
framfarir? — Jú, frelsi eru 60 þúsundir dala, nei, hvað
jeg vildi segja, frelsi hljótum vjer og frelsis njótum vjer þá
að eins, er vjer höfum fengið 60 þúsundirdala fráDönum,
og leyfi til hjá kónginum, að nota þessar þúsundir og afla
sjálfra vor, svo sem oss bezt líkar. Fáum við það, þá
skulum vjer reisa skóla á annari hvorri þúfu, reka sjálfir
verzlun vora, plægja akra, yrkja skóga, halda úthafskipum,
vinna ull vora í verksmiðjum, — lifa eins sælir og Salómon
í lífsins lystingum og alls nægtuin, segja við sjálfa oss:
«jet og drekk, sála mín!» og hafa lítið fyrir, gjöra alla
hluti, mögulega og ómögulega, og svo frv. — Segið satt
og rjett að þetta sje skrípamynd (carricatur•) af frelsishug-
myndum yðrum; látum svo vera; en gætið vel að, hvort
eigi er svo með þessa mynd, sem flestar aðrar góðar skrípa-
myndir? það er meira satt í þeim, en sýnist í fyrsta bragði.
En hvernig vilja menn svo fara að ná þessum framförum
og frelsi? Fyrst er að ná í peningana og frelsið, segja
menn; svo koma framfarirnar sjálfkrafa á eptir. «Vjer get-
um ekkert fyrir fátækt. En þá er fjeð og frelsið er fengið,
þá getum vjer látið stjórn vora gjöra allt. tað er því eigi
annað til, en að láta Dani aldrei hafa frið nje fró, fyrr en
við fáum beiðni vora; ekki þarf annað, en að vera nógu
þrár að biðja og nógu fastheldinn á rjetti sínum, svo leið-
ist Dönum þófþetta og láta eptir oss á endanum». Kann
vera; en er enginn vissari vegur til, að ná frelsi voru? Er
enginn vegur til, að svo geti farið, að vjer þurfum ekki
annað en að heimta frelsi, og Danir þá hvorki vilji nje
geti neilað oss um það? — Hinn mikli og frægi Benjamín
Franklín segir á einum stað í ritum sínum: «FRELSI EIl
EIGI KOMID UNDIR FRIÁLSRI STJÓRNARSIÍRÁ, HELD-
UR UNDIR FRJÁLSUM MÖNNUM»; þetta má heita evan-
gelíum í allri *jjóZííííc» ; þetta er það, sem íslendingar hafa
enn eigi skilið, enda eigi látið sjer koma í hug; og til þess
að verða frjáls þjóð, þurfa þeir þó alls ekki annað, en að
hafa þetta hugfast fyrir augum og breyta í verkinu eptir
slíkum hugsunarhætti. Sjeu Islendingar frjálsir menn, þá
getur ekkert vald og engin stjórn hamlað því, að þjóðin
sje frjáls pjóð. ^að er hægt að geta því nærri, að ijand-
menn vorir, Danir, geta þótzt hafa mikið til síns málsíþví,
að hika við að gefa oss lausan taum með stjórn vora, með-
an þeir þykjast sjá í hendi sjer, að vjer sjeum andlega ó-
myndugir og eigi hæfir til að fara sjálfir með sljórn vora.
Og víst er það, því er verr og miður, að þeir hafa í þessu
allt of mikið til síns máls. Oss tjáir ekki að breiða yfir
það ; því að þess er engin von að vjerbætum úr því, sem
oss er á vant, nema því að eins að vjer sjáum það í allri
sinni nekt og viðurkcnnum það afdráttarlaust. Vjer verð-
um að skoða það, sem oss er ábótavant; því að eins get-
um vjer gjört við því og orðíð frjálsir menn, sem getisýnt
þeim, er halda frelsi voru, að vjer notum pó pað lilla
frelsi, sem vjer höfum, og sjeum pví peir menn, sem óhœtt
sje og vert sje og pörf sje, að veita meira.
Gleðileg erslík skoðun ekki; lnin er hörmuleg; — en
gleðilegt væri það, ef oss lærðist að sjá og viðurkenna,
hvað oss skortir til að vera frjálsir menn; því ef vjergæt-
um sjeð það, að vjer erum sjálfir andlega ófrjálsir, þá höf-
um vjer með þeirri viðurkenningu þegar stigið hið fyrsla
og erviðasta stig til að verða frjálsir. Jeg bið því góðaog
skynsama menn að fylgja mjer með alhygli gegn um eptir
fylgjandi sundurlausar athuganir, ekki til að reiðast þeim,
heldur til að aðgæta, hvort þær eru eigi sannar; og takist