Víkverji - 18.04.1874, Síða 2

72
Eins og eg hefi tekið fram áðr, álít og f>að lítt
mögulegt fyrir kaupmennina að kippa vöruverkun-
inni í betra horf, og eitt sem líka er pessu til mik-
illar fyrirstöðu, eru lánin sem kaupmenn nú eru
neyddir til að veita bændunum, og sem gjöra það
að verkum, að kaupmenn svo að segja eru neyddir
til að taka vðrumar hjá skuldunautum sínum, hvað
illa sem þær eru verkaðar, til þess að fá eitthvað
upp í skuldirnar. Eg ætla mér ekki að útlista þetta
betr, því hver maðr sem þekkir nokkuð til verslun-
arinnar hér, fiekkir líka ganginn í þessu. pað er
víst óhætt að fullyrða, að þessi ótakmörkuðu lán,
scm nú tíðkast, séu skaðleg fyrir verslunina og fyrir
sveitarfélögin, og mér finst vera full ástæða til að
bera kaupmönnum á brýn, að þeir ekki sýni sam-
heldni í að takmarka lánin á skynsamlegan hátt.
Eg ímynda mér að ið eina ráð til að koma
betri vöruverkun á, eins og stendr, væri það,
að inir belri bændr í hverri sveit legðu knpp
á að verlui viirur sínar sem best, og Uvettu
sveitunga sína til að feta i fótspor þeirra,
bœði með eptirdœmi sínu og með góðri tilsögn;
— allir verða þó að játa að betri vöruverkun hljóti
að verða bændum jafnt sem kaupmönnum til ábata
og sóma. Eg hefi þá von að verslunarfélögin, sem
nú eru að myndast, muni verka til ins betra í þessu
efni, því fiau munu fljótt komast að því, að eigi
dugar að senda vörumar til útlanda, eins og f>ær
nú að miklu leyti koma til kaupmannsins; en ef
fiau ætla sér, eins og kaupmennimir nú verða að
gjöra, að fiurka og „sortéra“ fiskinn og ullina,
bræða lýsið um aptr, o. s. frv., pá munu þau bráð-
um finna, að þetta rýrir vörumar meira, en f>au bafa
gjört ráð fyrir, og að kostnaðrinn, sem leiðir af
þessu, sé eigi lítill, og mun þetta hvetja félagsmenn
til að komast hjá þessum halla, með því að leggja
ekki nema góðar og vel verkaöar vörur í felagið.
Ef að belri vöruverkun gœti orðið ein af-
leiðingin af felagsversluninni, þá álit eg hana
gjöra landinu mikið gagn.
Hvað fé'lagsverslun að öðru leyti snertir, þá
verð eg að vera á þcirri skoðun, — og mér finst, að
lierra x— y sé mér samdóma í þessu, — að ekkert
verulegt gagn geti leitt af henni fyrir landið. pað
verðr, að mínu áliti, hollast fyrir hvert land, að
hver stétt haldi sig fyrir innan verkasvið það, sem
henni er sett, því annars er mjög hætt við, að það
fari eins og þegar einn einstakr maðr fer að gefa
sig við mörgu í einu; hann kemr engu reglulega
áfram og fer optastnær seinast á höfuðið. Ef að
bændr hér á landi liafa peninga afgangs, sem þeir
þurfa að koma í veltu, þá álít eg það mjög óskyn-
samlegt og hættulegt að leggja þá í verslun, þó að
máske þetta fyrirkomulag um stundarsakir geti gefið
þeim nokkurn ágóða; því engin verslun sem or
nokkuð umfangsmikil, getr komist lijá því, opt og
tíðum að eiga fé sitt á hættu; og þetta kemr enn
fremr til að eiga sér stað með félagsverslun en með
kaupmenn. Abati verslunarfélaganna er fyrst og
fremst kominn undir ráðdeild ogdugnaði kaupstjór-
ans, og þó að félagsmenn geti að miklu leyti rann-
sakað gjörðir hans, þá geta þeir það þó ekki til
fuls, ogmáske ekki fyr en um seinan. Meirihætta
leiðir samt af því fyrir félögin, að þau þurfa að láta
öll viðskipti sín ganga gegnum milligöngumann í
öðru landi, því þó þau þykist kjósa sér áreiðanleg-
an og vel efnaðan mann til að hafa þetta starf á
hondi, þá getr þeim ef til vill, skjátlast í þessu.
Eg get því ei álitið, að þeir peningar, sem lagðir
verða í hirslu verslunarfélaganna, séu geymdir á
vissum stað, þó þau kunni að gefa af sér góðan
arð fyrstu árin. pað væri aífarasælla fyrir landið,
að pessir peningar vœru not.aðir til að bata
jarðir landsins, svo að skepnunum yrði fjölg-
að, og til að auka sjáfariítveginn, helst með
þvi að leaupa þilskip; með þessu móti gæti
vörumegnið aukist, og af því mundi líka leiða, að
meira kapp kæmist í verslunina, þó að lcaupmenn
einir versluðu.
pegar eg í fyrri grein minni tók það fram, að
það væri aðalætlunarverk bændanna aö auka vöru-
magnið sem mest, þá var það eigi meining mín að
segja með þessu, að þeir ættu að leggja allar vörur
sem aflaðist inn í kaupstað, sjálfum sér til skaða;
heldr er eg herra x — y alveg samdóma í því, að
bændr eigi nákvæmlega að yfirvega hversu mikið af
vörum sínum þeir eiga aðhalda eptir sér til matar
og klæðnaðar, áðr en þeir flytja vörurnar til kaup-
mannsins. Eg er ekki viss um að verksmiðjur gætu
þrifist hér á landi, meðan fólksfjöldinn er eigi meiri,
en hann er nú, því þeir verkfærir menn, sem nú eru
á íslandi, geta haft næga og ábatasamari vinnu, ef
þeir stunda vel þá atvinnuvegi, sem nú standa þeim
til boða, heldr en ef þeir væru látnir vinna í verk-
smiöjum.
pegar eg sé, hvað mikið fé menn hér við sjó
geta lagt í verslunarfélögin, þá furðar mig á því, að
mjög fáir menn skuli geta sett bát á stokkana eða
reist sér lítilfjörlegan kofa án þess að taka meira
eða minna lán hjá kaupmönnum, sem þoim opt veitir
örðugt að endrgjalda. Eg veit líka til þess, að
margir sjáfarbændr, sem á næstliðnu hausti lögðu
fé í verslunarfélögin, hafa eigi getað haldið lífinu í
sér og skepnum sinum á inum yfirstandandi vetri,
nema með miklum tilstyrk kaupmanna, og vottar
þetta eigi mikla framsýni.
pegar eg tala um félagsverslun, þá meina eg
einungis þá verslun, sem bygð er á fastri innstæðu
(Actier); þvi þau félög sem hafa myndast einungÍ9
í þeim tílgangi að panta upp vissar vörur eptirósk
hvers einstaks félagsmanns, geta naumast kallast