Norðlingur - 19.04.1880, Blaðsíða 3

35
Bréf frá Eiriki Magnússyni, M. A.,
til írú K. K. Kjerúlf aö Ormarstöðum í Fellum.
(Framhald.) Háskólinn í Dppsðlnm er, einsog kunnugt er, hinn elzti og
frægasti á Norburlöndum. Stofnufcu þeir hann fyrstir Steinn ríkisforseti
Sture, hinn eldri, og erkibiskup Jakob Ulfsson Arnarfótur. Fyrsta setur
háskólans var á hólma í Fyrisá er Kvernhólmnr hét framan af, en var
nefndnr Stódentahólmnr, eptir þab aí) háskólinn var stofusettnr. Framan af
átti stofuunin næsta örbugt nppdráttar sökum efnaleysis, og var háskóliun
enda flnttur til Stokkhólms á dögum Jóhanns 3; er eigi ólíklegt, aí) Jóhann
hafl ráí)ib flutningi þeim til þess, ab hafa háskólann firban áhrifum láthersks
erkibiskups. Kn karl hertogi bróbir Jóhanns, er sífcar varí) Karl konungur
9 , faí)ir Gustafs Adolfs, sem alla daga sat fastur vií) Lúthers keip, setti
háskólann á stofn a% nýju 1595 og fökk houura setur i stiptshúsinu, og var
hús og stofnun sífcan nefnt Academia Carolina eptir Karli hertoga.
Tveim árum áí)ur haffci verií) haldinu í sama húsi einn hinn frægasti fuud-
or er nokkrn sinni heflr verib haldinn í Svíariki, hií) svo nefnda Uppsala-
mót, þar er allir, er á fundi voru, sórust í félag, ab leggja líf og blób í
sölur fyrir hina evangelisku trú, ef á þyrfti ab halda. I lok þessa fundar
lýsti forseti yflr þýbiugu fundarins, vjlja og trúarsannfæriugu þjóbarinnar
meb þessum orí)um: „Nú er Svíaríki orí)ib einn mabur, og allir höfum
vér e i n n Guí)“. þ>ab er óefaí) mál, ab þab var fabir Gustafs Adolfs er á
bak vib stób og undir róri ab þessi fuudur tækist, euda var þab þessi
þjóbaráhugi er síbar bar svo hátt hngi Svía og beitti svo styrklega sverbi
Gustafs á þýzkalandi í þrjátigi úra stríbinu. jþannig stendur stofuun há-
6kólaus í nánasta sambandi vib hina blóbugustu styrjöld er hugsuu manns
heflr nokkrn sinni háb fyrir frolsi sínu. Gnstaf Adolf lét sér eigi mibur
hugab um hag háskólans enu hafbi fabir haus látib sér; gaf houum 300
jarbir og styrkti hanu á marga abra vegu meb konunglegri umhyggju. Síb-
au hafa konungar og stórmenni Svíaríkis á margar lundir hlúb ab þessu
hásetri sænskrar mentunar og vísinda.
Mebal stofuana háskólans má telja fyrst og fremst bókasafnib, sem er
veglegt hús og geymir næsta aubugt safn af bókum og handritum. Húsib
var reist 1819, og veitti Karl konungur Jóhann háskólauum kouunglega gjöf
til húss-smíbarinnar. HÚ6Íb heitir nú Caroliua rediviva, eptir þeim
bábum kouuuguunra Karli 9. og lá., því þegar þab var reist lagbist hin
forna Academia Carolina nibur. Talib er ab í þessu safni sé alt ab 200,000
binda prentabra bóka og 7000 binda handrita Arlnga bætast safninu um
2000 bindi. Merkust allra bóka i þessu safni er hin fræga silfriubók
Jcodex argenteus), er á er ritab brot af bifUuþýbing Ulfilas vest-gautabiskups
(f. 3I8 — f 388); er þab brot hiuar einu leyfar, ab kalla, sem eptir eru
nú, af máli hiunar gotnesku þjóbar þetta handrit er eitt mebal hinna
dýrmætustu handrita í heimi ef efgi hib dýrmætasta; þab er skráb á purp-
uralitab bókfell og eru línurnar ýmist skrifabar gullnum eba silfrubum stöf-
um, en míklu fleiri silfrabar en gyltar. |>ab er talib, ab þab haíl verib rit-
ab á ltalíu á flmtu öld ofanverbri eba sjöttu öndverbri, og þykir stafagjörb
bera vott um þab, ab skrifarinn hafi verib ftalskur. íSumir hafa ætlab ab
bókin bafl upphaflega verib prentub eba stýlsett, en frá því eru nú flestir
horfnir aptur; þvf ab þótt staflrnir sé ótrúlega jafnir á hæb, þykkt og breidd,
munar þeim þó svo, ab þeir geta varla verib stýlsettir. Saga þessarar bók-
ar er uokkub breytileg. 1 margar aldir var hún geymd í klaustri í West-
phalen. hjá Werdeu; á 17. öld var húu flutt til Prag, því þar þótti henni
betur borgib. þegar Königsmark, hershöfbingi Svía, vann þá borg, árib
1048, komst bókin í heudur Svfa, og var seut til konuugs bókasafns í Stock-
hólmi. Jóu Gerhard Vos9, professor vib háskúlann í Leyden, einhverr hinn
lærbasti mabur sinnar aldar á fornfræbi Grikkja og Rómverja, ferbabist i
Svíaríki árib 1655 og uábi eiguarhaldi á handritinn. Puffendorf, frægur lög-
fræbingur af þýsku kyni og 9Íban professor i Lundi, ferbabist um Hollaud
árib 1662 og sá þá handritib f vörzlum Yoss, og komst ab kaupum á þvi
fyrir greifa Maguus Gabriel de la Gardie. Hann lét binda bókina i silfor-
spjöld og gaf hana síban háskólabókasafniuu í Uppsölum. Má meb sanui
segja um þessa bók: kennir margs á kversæflnni (habont sua fata libeili).
Frá sama gjafara fékk safnib handrit af Snorra Eddu, hina alkunnu Upp-
sala Eddu, 6em er aimab abalhandrit JSnorra Eddu, merkt ab mörgu, þó frá-
gangur ritarans sö frábærlega gálaus.
Vestur um koiiuugshöllina er eg nefndi fyrr er háskólaus trjágarbur,
mentunar-reitur grasafræbiuga, frábærlega fjölskrúbngur og vel hirtnr. I
þessum gaibi eru feikua-mikil il-hús þar sem klakib er npp þeim nrtum og
aldinnm sem of kalt er fyrir úti í beru lopti. I eiunm salnum í þessum il-
húsnui er marmarastytta af Linné eptir Byström. Vib stórhátíbir er þessi
garbur hvab helzt notabur fyrir veizlöhöld og fagnabarsarnkvæmi, og heflr
rnargnr útlendingiir. er séb heflr skrautgarba subrænua landa. þar er alt
iegst á eitt, anbur eiganda, frjósemi svarbar og hiti sólar, ab fjölskrýba slík
aldiugerbl, lokib þvf lofsorbi á þennan garb Uppsala há^kóla, ab hans ígildi
sé óvíba ab flnna, þó víba yrbi leitab. Vestur frá dómkirkjunni er rausnar-
legt hús, er heitir Gustaviannm; eru þar gnyind pentsöfn háskólans, eba
megiii þeirra, ab minsta kosti; þar eru og dýrafræ^issöfn uæsta aníog og
vel skipab nibur. Hér ern og fjrirlestrarsalir allmargir Norbur um dóm-
kirkjuna á háskólinn veglegt setur þar er háskóla-stjórnin á fundi sína. þar
í eru ýmsar ritstofur fyrlr afgreibsln málefua háskólans, fyrirlestrarsalir o. fl.
Enn má nefna Cliemicnm, stórt hús er húskólinn á og geymir í söfn þau er
6nerta efnafræbi, steiuafræbi, jarbfræbi og eblisfræbi; eru þar og fyrirlestrar-
salir fyrir þá kennara er meb þessi vísindi fara. }>á er enn stjöruuhúsib
og veburfræbis-stofnunin, líkskurbarhúsib, líflfræbis (physiologlska) og sjúk-
fræbis (pathologiska) stofnnnin. AHar ern þessar stofnanir næsta fnllkomnar
og vib hæfl tímans og þarflr vísindalegrar kenslu, og söfnin eigi síbur.
Ber alt þess vott hve þjóbin, ríkib og einstakir menn hafa lagt fram efni
til þess, er háskólann heflr vanhagab um, af sænsku örlyndi og sænskum
metuabi, er hann heflr komib fram meb kvartanir sínar og kröfur. Enda er
þýbing þessa háskóla fyrir sænska mentun og vísindi næsta rnikil er stú-
dentum fjölgar þar ár frá ári; og tala þeirra er nú orbin árlega yflr 1500.
Kenuarar allir samantaldir, o: professorar, abjunktar og docentar, eru um 103
ab tölu.
Merkilegt einkenni vib Uppsala háskóla er þab, ab allir stúdentar flokka
sig eptir þjúbum; en þ J ó b eru allir þeir stúdeutar er koma frá sama
þjóblandi, þó ern þjóbir stúdenta færri en þjóblöud eru í Svíaríki nú; eru
þær þrettán als. Sex þeirra eiga þegar sérstök samkomuhús og geta þeir
er sömu þjób heyra til hitst þanuig á elgin 6ambomn8tabt og haft þar þá
skemtun og ánægju, er þjóbinui kemur saman um ab leyfast skuli. þetta
heflr næsta holl og sibandi áhrif á lif hinna ongu, því þjóbirnar vaka vand-
|ega yflr sibferbi og látprýbi. Enda hefl eg hvergi séb stúdenta jafnvel 6ib-
aba og i Uppsölum nema í Cambridge og Oxford, og þar þó þegar eigi slær
útí fyrir þeim Hinir útlendu gwstir, er komu saman í Uppsölum vib há-
tíbina 1877 tóku til þess, hversu mannlega og tignarlega sænskir stúdentar
hefbu borib sig vib öll þau öru hátíbahöld, er þá fóru fram ab Uppsöium^
f>jóbir stúdenta lara eins og Svíar yflr höfub, meb mikilli virbingu meb
minuingu hinria látnu merkismanna sinna, er heyrt hafa þeim til vib háskó].
ann. Má sjá í fundarhúsum þeirra myndir slíkra skörunga hengdar í gnll-
iuni umgjörb á veggina, og bendir hver þjób meb fagnabi miklum á slfkar
menjar, er halda endurminningu hinna uugu og metnabi vakandi í bardag-
anum fyrir upplýsingn og mentun þjóbar sinnar. þessarrar hogsunar, sem
eigi er mín, verba menri óvfba jafnopt og jafuglögglega varir og í Svía-
ríki, mebal yngri jafut og eldri fræbimanna. (Framh.)
Auglýsingar.
Leiðrétting : I Norðlingi V. 15—16 fyrsta dálki 29 1. a.
n. stendur sótt og sóttvarnir: á að vera toll og sóttvarnir.
Lýsing á óskilafð seldu í Húnavatnssýslu haustið 1879.
(Framhald.) I Kirkjuhvamshrepp.
1. bvít dilkær, sílt fj, fr. h., sílt br. a. v., brm. Tobías.
2. hvítur hrútdilkur, sílt h.. sílt br. a v
3 hvít lambgirabur, sueibr fr. b. a. h., stýft b. fr. v.
4. hvít lambgimbur, stíft h. sílt v.
5. hvít lambgimbnr, sílt b. a. h., hálftaf a. v.
6. hvít lambgimbnr, stúfrifab h., gagnb. v.
7. hvítur lambhrútur, sama mark.
8. hvítnr lambhrútur, tvístýft. fr h , tvíst. fr. v.
I Torfustabahrepp.
1. h.vft ær, stýft hálftaf a. vaglskorib fr. h., sflt lögg a. v , breunimar
ólæsilegt.
2- hvítur hrútor veturg. stíft gagnb. h., tvír. f stúf v.
3. svartur saubur vetnrg., sneitt fr. h., sílt, i hálft a. lögg fr. v.
4. svartur lambgeldingur, stíft h., stíft b. fr. v.
5. hvítur lambgeldiugur, blst. fr. lögg a. h., fj, fr. v.
6 hvítur lambgeldingur, stúfr. gagnb. h., sneibrifab a, v.
7. hvítur lambgeldingur, mibhl. b, a. h , stíft í háltaf a. v,
8. hvftnr lambgeldingor, stíft gagnb. v.
9. hvit lambgimbur, sflt h., hálftaf a. hangfj. fr. v.
10 hvít lambgimbur, sneitt fr. h , heilr. gagnb. v.
11. hvít lambgimbor, sílt gagnfj. h., sneitt a. vaglsk. fr. v.
12. grá lambgimbur, sueibr. fr. fj. og br. a. h., stíft v.
I Stabarhrepp.
1. hyít lambgimbnr, lögg a. b., lögg a v.
Hjá hreppstjúra í hverjum hrepp fyrir sig geta eigendnr þessara kinda
fengib verb þeirra, sem afgangs er tilkostnabi, til uæstkomandi september-
nánabar loka,
Hvammi 28. janúar 1880.
B G. Blöndal.
Sunnudagion þann 11. þ. m. fanst á kirkjubalanum fyrir
sunnan kirkjuna stór svipa, nýsilfurbúin, og heldur manns-
hendi á svipukengnum. Röttur eigandi getur vitjað svipunn-
ar hjá ritstjóra Norðlings.
Brennimark Jóhannesar Tómassonar á Stóruvöllum i
Bárðardal: J. Ó. T. S.
Fjármark Friðriks Friðrikssonar i Kaupangi: Heilrifað og
gagnbitað hægra, hvatt vinstra Brennimark: Fr Fr.