Norðlingur - 07.05.1881, Side 1

VI, 15-16.
Kemur út 2—3 á mánuði
31 blöð alsumárið
Akureyri 7. maí 1881.
Kostar 3 kr. árg. (erlendis
4 kr.) stöknr. 20 aura.
Um oræfl Islands
eptir
porvald Thoroddsen.
(Niðurl.). Snemma í ágúst 1880 fóru Mývetningar og Bái’ð-
dælingar til landaleita í Odáðaliraun, sem getið er um lier í
hlaðinu; ferðasaga peirra er einkar fróðleg, peir hafa prýðilega
tekið eptir og vel lýst pví, er peir sáu, enda voru peir svo hepn-
ir að fá góðviðri alla leið, sem mun vera mjög sjaldgæft um pær
slóðir, en sumarið sem leið var líka eitt hið bezta sumar til
fjallaferða, sem lengi hefir komið. Yið ferð peirra hefir fengizt
miklu skýrari pekking á héruðunum fram með Yatnajökli en áð-
ur, en einkum er pað pýðingarmikið að peir fundu ýmsa góða
hagabletti, sem mjög geta hjálpað til rannsókna par seinna ineir.
A lýsingu pessara manna sézt vel hve ábótavant uppdrætti ís-
lands er í öræfum og hve mikið parf að rannsaka*. |>að er lield-
ur eigi lítið fé, sem landsmenn árlega tapa við illar heimtur, og
ef pað væri reiknað saman, er eg viss um að mörgum ofbiði.
það ætti pví að vera öllum áhugamál, sem hér eiga hlut að
máli, að öræfi yrðu sem bezt pekt, svo afréttir yrðu leitaðar par
sem fjárvon væri og pað fé sem til pess væri varið mundi fijótt
borga sig beinlínis og óbeinlínis. Rústirnar sem peir félagar
l'uiulu eru mjög merkilegar og pyrftu frekari ranniókna við. Einnig
væri pað einkar fróðlegt að fá að vita eitthvað um gígina í
Kverkfjöllum, par hafa opt sézt reykir enn einginn hefir skoðað
pá enn**. Litlu síðar fóru peir þorvarður Kerúlf læknir, Grutt-
ormur Vigfússon búfræðingur og 6 meun aðrir upp á Snæfell; við
pá ferð vanst pað, að menn nú vita, að fjallahryggur sá, sem á
uppdrætti íslands nær paðan að Yatnajökli, eigi er til.
J>að er víðar en í Ódáðahrauni að öræfi eru ókunn; um
fjöllin suður af og kringum Tungnafellsjökul vita menn lítið og
eigi pekkist Nýidalur vel pó um hann hafi. dálítíð verið skrif-
að.*** Hofsjökull er alveg ókunnur og eins öræfin í kringum
hann og hið saina er að segja um Langjökul að mestu leyti. Um
J>órisdal. par sem Grettir var, vissu menn lengi ekkert, pangaðtil
tveir prestar, Helgi Grímsson og Björn Stefánsson, fóru pangað
1664, en peim varð litlu ágengt pví peir komust eigi niður í dal-
inn fyrir hömrum og jöklum.**** Björn Gunnlaugsson skoðaði
dalinn 1835 og gjörði uppdrátt af honum. Á öræfunum kring-
um pessa jökla er margt að sjá, stórar ár, skriðjökla, vötn, hveri,
liraun og eldfjöll. Mýrdalsjökull er dálítið betur pektur, einkum
Ounnarsson nefnir pað (í Norðanfara, 15. árg.,
I;76’, 73)> að uppsprettur Jökulsár séu vestanvert við
Kverkfjöll en ekki víð Kistufell og segist hafa farið par
yfii' aðalfarveg árinnar með Gunnlaugssen, en liklega hefir
árrenshð fallið úr á uppdrættinum pegar hann var prent-
aður í Kaupmannahöfn.
) Mývetningar kalla eldgígi hveri og hefir pað stund-
uin valdið misskilningi; eptir að Mývetniugar fóru til
Byngjufjalla 1875 og höfðu séð gígina par, en kallað
pa í lýsingingunni hveri, héldu menn annarsstaðar að pað
væri vatnshverir og í sunnlenzkum og útlendum blöðum
var talað um hve merkiiegt pað væri að íundinn væri
stærri hver en Geysir.
***) Norðanfari 1876, bls. 105—106.
****) íslendingur, III. bls. 81—93.
af ritum Sveins Pálssonar, pó pau séu óprentuð enn. Katla
pyrfti betri rannsóknar við. Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson
reyndu að komast pangað 1756, en urðu að snúa aptur sökum
illviðra*; Jón prestur Austmann (varð pr. í jpykkvabæ 1817)
kom að Kötlugjá 1823, en Watts 1874, en litlu fróðari eru menn
eptir en áður.** Landspildan frá Vonarskarði og suðurund-
ir Skaptártungu og Síðu vestanundir Skaptárjökli hefir aldre1
verið rannsökuð og er hinn ókunnasti partur af öllu landinu. J>ar
spretta upp prjú stórfijót, Tungnaá, Skaptá og Hverfisfljót, en upp-
tök peirra vita menn ekkert um með vissu, og pö ef til vill ein-
hverjir fjármennn úr næstu sveitum viti eitthvað litið um lands-
lag par, pá er pað eigi Öðrum að gagui.*** J>ar eru Fiskivötn,
sem ekkert pekkist til; pað parf eigi annað en líta á uppdrátt
íslands og sjá lögun og afstöðu peirra, til pess að sjá að pau
eru par sett af handahófi og eptir munnmælum. Erá pessum
héruðum komu Skaptárhraunin miklu 1783; pau eru hin mestu
og mikilfenglegustu hraun, sem menn vita til að komið hafi
nokkursstaðar á jörðinni við eitt gos. Upptök peirra eru órann-
sökuð enn.
Af pví sem hér hefir verið sagt má sjá hve lítið er pekt
af öræfum íslands; engin lýsing er til af peim í heild sinni nema
pað litla sem prentað er eptir Sigurð Gunnarsson í Norðanfara
1876. Alment landslag á hálendinu er enn ópekt, hæðirnar ekki
mældar, upptök ánna, vötnin, eldfjöllin, hraunin, jöklarnh’ alt nærri
ókunnugt, og pað sumstaðar mjög nærri bygðum. þó ýmsir fari
um öræfi íslands sem eigi geta mælt eða skoðað jarðfræði pess-
ara héraða er pað í sjálfu sér til lítils gagns fyrír vísindin, pó
vel sé lýst og skynsamlega eptir kringumstæðunum, og ílt er fyrir
aðra, sem vilja fara par um eða reyna að gjöra ser nokkum
veginn glöggva hugmynd um landafræði og byggingu íslands, að
átta sig á ýmsum óljósum bendingum um héruð sem eru ómæld og
ópekt að öðru leyti. J>að væri strax nokkur munur ef miðað væri
til fjalla og hnúka með góðum kompás, pví svo mætti dálítið
komast eptir afstöðunni.
J>að fer fjærri pví, að landafræði íslands sé fullkunnug í
bygðum; nú er pað til allrar hamingju orðið álit vísindamanna um
allan mentaðan heim, að eigi sé nóg, að pekkja nöfn á fjörðum,
dölum, fjöllum og ám í hverju landi, heldur verði að pekkja alla
náttúru peirra og sambandið á milli hins einstaka, er gjörir heild.
ina, alt verður að skoða smátt og stórt og getur af pví leitt
margt gagn beinlínis og óbeinlínis. J>að parf að skoða myndun
og jarðlög fjallanna, dýpt og lögun vatnanna, strauminn, vatns-
megnið og framburð ánna, eðli jarðvegsins í dölunum, mýrarnar,
móana, grasvöxtinn og margt fieira, og getur petta alt orðið til
mesta gagns fyrir búnaðinn pegar framlíða stundir og nóg er til
samanburðar, pví enginn atvinnuvegur parfnast eins visindalegs
og skynsamlegs grundvallar einsog landbúnaðurinn ef hann á að
fara í nokkru lagi.
J>ekking manna á jarðfræði Islands er mjög ábótavant; pó
ýmsir duglegir náttúrufræðingar hafi ferðast hér á landi hefir pað
*) Eerðabók Eggerts og Bjarna, II., bls. 768—770.
**) Watts: Snjoland or Iceland, its jokuls and fjalls. Loudon
1875, bls. 93—96.
j ***) í Norðanfara, 17. árg., bls. 84, er mjög óljós lýsingafupp
tökum hkaptár eptir sögn nuinna or komu pangað.