Norðlingur - 12.05.1881, Page 3

85
um pað, hvort hann mundi eigi gangast meira fyrir pví að fá
að njóta sinnar eigin handarvika sem lengst, og uppskera pannig
sjálfur pað er hann hefir niður sáð, heldur en voninni um að fá
kostnað sinn endurgoldinn að nokkru. J>ví vel að merkja getur
sú von ekki orðið nema óviss, par sem pað jafnan verður undir
álitum komið, livort hann getur vænt sér nokkurs endurgjalds
fyrir pann kostnað er hann hefir gjört til að hæta áhýli sitt. Eg
ætla að rnönnum muni vera kærkomið að heyra álit einshvers
hins merkasta pjóðmegunarfræðings sem nú er uppi um hinn
skamma og langa ábúðartíma. Hinn nafnfrægi enski pjóðmegun-
arfræðingur James Caird segir svo í skýrslu sinni um búnaðar-
liagi stóra Bretlands til búfræðingafundarins í Paris 1878:
,,í hverjum af peim prem hlutum hins brezka ríkis, Eng-
„landi, Skotlandi og Xrlandi er réttarástandið milli lands-
„drottna og leiguhða sérstaklegt og frábrugðið í vissu tilliti.
„Á Englandi t. a. m. er ársbygging aðalreglan, með 6 mán-
„aða uppsagnarfresti, en í raun og veru hefir petta ekki mikið að
„pýða, pví útbyggingar eru par sjaldgæfar, og ábúanda skipti
„koma ekki svo opt fyrir. í Skotlandi par á móti hefir 19
„ára ábúðartiininn lengi verið í gyldi, og er enginn efi á,
„að pað fyrirkomulag hafi leitt til meiri áhuga á jai-ðyrkj-
„unni og opnað augu manna fyrir réttri pýðingu hinna bún-
„aðarlegu framfara, bæði fyrir landsdrottna og leiguliða.....
„þetta fyrirkomulag á Skotlandi hefir nú staðið í 3 manns-
„aldra, og árangurinn er sá, að búnaðurinn er par yfir höf-
„uð að tala á hærra stigi en í hinmn landshlutunum. Leigu-
„liðarnir eru sjálfstæðari og frjálsari, og hvervetna hreifir sér
„skynsamleg framsókn til hverskonar umbóta og framfara í
„jarðyrkjunni".
Svona hljóðar dómur pessa merka manns, enda er pað al-
ment viðurkent að búnaðarlög Skota séu hin beztu landbúnaðar-
lög í heimi. J>ó er á peim einn galli sem Skotar fyrir hvern mun
vilja fá bættan. Leiguliðinn má ekki eptirláta öðrnm ábúðar-
rétt sinn, og ekki einu sinni testamentera hann eptir sinn dag
til ekkju sinnar né barna, hve mikið fé sem hann kann að hafa
lagt í kostnað til að bæta ábýli sitt. |>etta pykir Skotum of
hart, og vilja láta leiguliðana fá frjálsari hendur um meðferð á-
býla sinna, en jarðeigendur standa á móti pví með hnúum og
lmefum. J>ó nú ólíku sé saman að jafna, vesalmensku vorri, og
framförum Skota í búnaðarefnum, ættum vér eflaust að taka bún-
aðarlög peirra til fyrirmyndar, að pví leyti pau geta átt hér við.
Og hvað ábúðartímann sérílagi snertir, ættum vér að minni mein-
ingu, að taka hann upp eptir peim. J>að geta að vísu verið mis-
skiptar meiningar um lengd ábúðartímans, eða hvort eigi að miða
iiann við lífstíð, einsog sumir vilja, en pað held eg allir hljóti
að vera samdóma um, að réttara sé að hafa hann nokkuð lang-
an. I frumvarpi meiri hluta landbúnaðarlaga nefndarinnar er 15
ára ábúðartími til tekinn, en ráðgjafinn hefir slept pessari ákvörð-
un í sinu frumvarpi, og efri deildin tók hana heldur eigi uppí
sitt frumvarp. Eg held als eigi fast við pessa 15 ára ákvörðun,
en álít par hjá réttara, að binda ábúðartímann við eitthvert til
tekið árabil, en ekki við lífstíð. En svo vil eg taka pær ákvarð-
anir inní lögin;
1. Að pegar leiguliði liefir bætt jörð sina að mun. pá megi
hann kjósa um, hvort heldur hann vill halda ábúðinni næsta
ábúðartíma með sama leigumála, eða víkja burtu og fá
fult endurgjáld fyrir pað er jörðin hefir hækkað í verði
fyrir pær umbætur er hann hefir gjört á henni.
2. Að pegar leiguliði deyr meðan á leigutíma stendur, pá
hafi ekkja hans og börn rétt til að halda ábúðinui laga-
timann út.
Ei eg sannfærður um, að petta yrðu mikið öfiugri livatir fyrir
leiguliða, til að bæta ábýli sín, en pær óvissu vonir sem irum-
varp efri deildarinnar gefur.
J>að er einkum haft á móti hinum fastákveðna ábúðartíma,
að hann skerði eignar- og umráðarettinn, og takmarki samnings-
frelsið, og er petta að nokkru leyti rétt álitið. En pað kemur
ærið víða fyrir í löggjöf vorri, að ýms bönd liggja á eignar- og
umráðaréttinum. 011 friðunarlög t. a. m. takmarka meira og
minna eignar- og notkunarréttinn, og hvað er hinn fastákveðni
áhúðartími annað en friðunarákvörðun gegn heimsku og ágirnd
rangsýnna landsdrottna, sem ef til vill vinna pað fyrir lítinn og
skamvinnan hagnað, að baka eign sinni pað tjón, sem liún máske
bíður aldrei bætur. Og er pað ekki einmitt nauðsýnlegt, að lög-
gjafarvaldið geti takmarkað að nokkru notkunar- og umráðarétt
manna, pegar pað er nauðsýnlegt til að efla almennings heillir?
Eða livort munum vér komnir svo áleiðis á frelsis og framfara
veginum, að peirra takmarkana purfi eigi við hjá oss, er nauð-
synlegar pykja hjá öðrum pjóðum, sem langt eru á undan oss í
öllum greinum?
J>á eru ýmsar fleiri ákvarðanir í frumvarpi efri deildarinnar,
mjög óákveðnar, og er pað í fullri samhljóðan við hinn óákveðna
byggingartíma. J>ví pegar petta aðalatriði réttarsambandsins
milli landsdrottna og leiguliða er látið óákveðið, skiptir litlu pó
hin lítilvægari atriði séu eigi föstum skorðum bundin. En eigi
kæmi mér pað á óvart, verði frumv. deildarinnar nokkru sinni að
lögum, pó ágreiningur komi upp um ýmsar ákvarðanir pess, og
mun pá jafnaðarlegast fara svo, að leiguliðar verði að lúta í
lægra haldi fyrir landsdrottnum. Eg skal aðeins benda á ein-
stök atriði í frumvarpinu, sem mér virðast sérílagi íhugunarverð.
I frumv. landbúnaðarl.nefndarinnar var svo ákveðið, að eigi skyldu
fleiri innstæðukúgyldi fylgja nokkurri jörð en svo, að 1 væri á
hverjum 5 hundruðum jarðardýrleikans, og leigan ekki hærri vera
en 20 ák eptir hvert kúgyldi; mun tilgangurinn hafa verið sá,
að fyrirbyggja að landsdrottnar ípyngdu leiguliðum með ofmiklum
kúgylda fjölda, eða tækju hærri leigu eptir pau en lögleigu. |>essu
slepti efri deildin úr sínu frumvarpi. Landbl.nefndin ákvað hver
hús skyldu jörðu fylgja til pess hún gæti leigufær heitið. Yirðist
mér pesskonar ákvörðun einmitt nauðsynleg, bæði til að koma
fastrí reglu á húsaskipun á jörðum, sem nái yfir alt land, og til
að fyrirbyggja að ágengir landsdrottnar noti sér fákænsku og
meinleysi leiguliða, að taka jarðirnar pví nær húsalausir. En
p e s s u slepti efri deildin. og lét sitja við að setja pá ákvörðun
inní 8. gr. að stærð og tala jarðahúsa skyldi fara eptir
jarðarmagni, og pví sem væri venja í hverri sveit fyrir sig.
Ætla eg að pessi ákvörðun muni litið bæta úr peim van-
kvæðum sem alt of víða eru á húsaskipun á jörðum, og að pað
muni fara svo hér eptir sem hingaðtil, að margur leiguliði fái
að útarma sig á pví, að kaupa kofana ofanyfir sig, eða hrofa
peim einhvernveginn upp, og verði svo, ef til vill, aldrei megnug-
ur um að sýna ábýli sínu nokkurn sóma. Aptur virðist svo sem
deidin hafi ætlað að veita leiguliðum eigi alllitla réttarbót í 37.
giv, par svem svo er ákveðið, að hafi fráfarandi gört jarðarhús
stæn’a en pað var, pá sé landsdrottinn skyldur að kaupa hús-
aukann, hversu auðvirðilegur sem liann kann að vera. J>essi á-
kvörðun er rétt og eðlileg, pegar ábúandaskipti verði á hverju ári,
eða annaðhvort ár, en sé gjört ráð fyrir lífsábúð, eða löngum á-
búðartíma, er hún viðsjál og óeðlileg. Hafi t. a. m. leiguliði
lengt stoðir í húsi pó ekki sé nema um eitt fet eða hækkað stoð-
arsteina að pví skapi, verður húsið stærra að rúmmáli, og getur
haun pá heimtað serstaka borgun fyrir pað af landsdrottni.
Leiguliði sem búið hefir 40—50 ár á sömu jörð parf ekki að
skila húsum hennar rúmmeiri né í betra standi en hann tók við
peim. Baðstofa t. a. m. með skjágluggum, ef til vill, ogmoldar-
prepum í rúmstæðastað o. s. frv. Allar umbætur par á má
landsdrottinn kaupa. Að vísu mun petta ekki hafa verið mein-
ing deildarinnar, en pví verður ekki neitað, að greinina má skilja
})annig, og er pví hætt við hún gefi tilefni til margvíslegs ágrein-
ings og óánægju. Eg læt svo kérrneð úttalað að sinni um frum-
varp efri deildarinnar. Einsog eg áður sagði tel eg pað heppni
að pað náði ekki fram að ganga á seinasta pingi, og mun eigi
veita af, að pað sé skoðað betur ofaní kjölinn, áðuren pað verður
gjört að lögum. (Framh.)