Norðlingur - 10.08.1881, Qupperneq 1

27.- 28.
Kemiir út 2—3 á inánuði
31 lilöð als uiii árið
Akureyri 10. Agúst 1881
Alþýiíu-meiitiiii
(Framliald.)
Iif ætti að gjöra hverjum manni Ijöst, aö full þöif sð á
að alþýða fræðist um fteira, heldur en er lögskipað þá
mætti rita um það heila bólc, með tilfærðum sönnunum
og ftarleguin rökuin, og fá svo inann í liverri sókn til að
lesa hana á hverjum bæ, sem vekti þá nokkrar samræður j
um ýmsar seiaingar hennar; því varla yrði hún keypt
eins alment, og kvæði Símonar Dalaskálds. það eru
til þeir menn sem mjög eru mentunar litlir, en álíta sig
hina útvöldustu búmenn, ef þeim tckst að fjölga íðnaði
sínum, hafa nægilegt til framfæris, og eiiikum geti þeir
eignast nokkrar krónur til að ieggjast til hvíidar í
kistnhörni. í*eir þykjast eigi þuria að læra neitt af
öðruin som að húnaði lýtur, jaínvel þó þeir hafi eigi
vit á að bera áburð á völl sinn né í nokkurn máta að
fara svo með hann að verði að fullum notuin; eigi heldur
á að bera hann út eða blanda honuin satnanvið moldina,
þó þeim komi til hogar að lækka þúíum f túnum sínum,
og eitthvað lleira; eigi hcldur á að gjöra skurð í engjar
sínar, þó þær sðu mezt fen og foræði eða til að veita
vatni á oíharðar eingjar, til að auka grasvöxt og heygæði;
eigi að tala um að þeir hafi nokkra hugmynd um að
áríðandi se, að hafa hreint lopt í íveruhúsum manna,
dýra, nð að þvo hörund sitt, heldur sð bezt að byrgja
alt rem vandlegast, nema lítið op á mæni húsa; „tdý-
llitll eru vio liálla g|öt “, og segja þetr «0 paö reymst
jafnan satt; en óþarfur kostnaður sð að hafa ofna þessir
menn láta eigi sannfæra sig með ueinuin búfræðis- nð
heilbrigðislegum sannleika: þeir úttauga alt graslendi
ábýla sinna með kvikfjár fjölda, án þess að auka gras-
vöxtinn; þá sð mönnum eigi unnt að bjálpajarðveginum
til í því tiiliti; og það sem jarðytkjumennirnir kenni í því
efiii, gjiiri þeir sðr tii fjár, en ávöxturiiin verði eigi rneiri,
jafnvel stunduin minni. En þessir inenn eru fáir og líða
undir lok, eins og hver kynslóðin epir aðra, og þá er
nauðsynlegt, að þeir sem koma í hinna stað, viti betur
hvað til þeirra hagsælda heyrir, hvað heilsu og framfæri,
heiður og ánægju snertir, eins og þeirra sanna sálargagn.
Fegar menn nú a tímum íara að menta sonu sína
til hinnar alþjóðlegu bændastöðu, þá er optast byi'jað
á því, að útvega þeini kenslu f dönsku eða ensku; eða
hvorttveggja, þetta er í sjálfu sðr gott og fagurt, en
hvcr verða optast notin af þessari kenslu V þau: að þeir
safna sögum (iiómönum), sumuin máske hugarfaii og sið-
gæði spillandi, til að lesa, en fræðast lítið, máske ekkert
í nokkurri nytsamri fræðigrein Mundi þá eigi betra að
byrja á því, að útvega þeim kenslu aí þeim fræðibókum,
sem ti) eru á íslenzku tnáli, t. d. um eðli og heilbrigði
inatinlegs líkarna, eðlisíræði, dýrafræöi, steina- ogjaiðfræði,
cfnalræði, uuðfræði, eðlislysing jarðarinnar, siingfræði,
landsins saga og margar ritgjörðir í Lærdómslista fðlags-
ritum, Nýjum íelugsrituin, Andvara, íleilbrigðistíðindum
og „Sætnundi fróða“? mundi eigi hugurinn fremur bnegjast
að hinu fagra og nytsama af lestri slíkra bóka, en út-
lendra rómana ? Jþegar eg nefni efnafræðina, get eg varla
sneitt mig lijá því, að láta það álit mitt og fleiri tnanna
í Ijósi, að mikil þörf sð á, að vísindainenn vorir haldi
áfram að rita uin þá vfsindagrein, er lýsi efnasainbandi
hinna algengustu hluta. Einnig væri óskandi, að sem
ílestir búfræöingar og jarðyrkjumenn gengu í ftdag, til
að rita og gefa út á prent tímarit, sem einungis væri
um búlræði, og matuita rækt, og ætti það að vera í 8
blaða broti, svo menn gætu gjört ser úr því hentugar
Kostar 3 kr árg. (erlendis
4 kr.) stök nr. 20 aura.
bækur. Fö margt ágætt hafi verið ritað uin þessi efni;
eiukum af Sveini búfræðing Sveinssyni, þá er margt af
því. því miður, á sundruugu, ineð öðrum ritgjörðum, og
væri mjög æskilegt, að slíkar ritgjörðir væru dregnar
saman í eina heild. Mandi þá eigi hæfa að byrja á „ætl-
unarverki bóndans“ sein jarðyrkjumanns, eptir Guðmund
Óiafsson, þar hann því miður hætti að rita uin það efni ?
í*á væri einnig mjög þarft, að læknar vorir rituðu og
gæfu út á íslenzkri tungu, alinenna neilbrigðisfræði, og
lieilbrigðisreglur. líeynslan sýnir, að kvillar manna eru
iiú farnir að lælinast ærið treglega, eigi síður en áður á
meðan embættislæknar voru færri Og þó nú sýndist hið
gagnstæða, þá er betra að geyma svo heilsu sína, að
rnaður þurfi eigi læknis ne lyfja við, og það mun vera
álit flestra lækna; enda eru þeir svo dýrkeyptír til ferða og
manna, er mjög lítið bættari fyrir þann Jæknafjölda sem
nú er orðinn, og mun þetta vera að miklu leyti orsökin,
hvar fyrir floiri leita annara en einbættislæknanna, ef
þess er kostur. Eg játa það -satt að vera, að þó beztu
heilbrigðis-reglur . væru fil og gagnkunDUgar hverjum,
þá myndi sumt af kvennfólki voru lítið fara eptirþeim,
ef þeiin virtist þær móthverfar því, sem þær heldu að
væri kaupstaöa-inóður; því þær láta sumar lííið heldur
en að hlúa betur að sðr, en þær sjá að stúlkur gjöra
í verzlunaistöðunum, jafnvel á surnrin, spilla svo blóði
sínu, og geta svo og fæða af sðr sjúk afkvæmi eða
i«-e& *f«a djúgúánitt efoi, sem eykst uiaiiii i'ram aí manni,
og verða þannig orsök til eymdar og vesældar þjóðar-
innar, þegar fram líða stundir, nema nýr og betri móður
verði tekin upp hjá hinu heldra kvennfólki, sainboðinu
stöðu landsins á hnettinum; og þess væri helzt að vænta
með góðum og nákvæmuin heilbrigðis regium ; þær hala
að sönnu komið fyrir inargra augu í ritgjörðum umhrein-
læti og þrifnað, en eigi munu þær þykja fullnægjandi,
annars myndi landshöfðinginn hafa vísað til þeirra, þar
hann, sainkvæmt 15. grein sveitastjórnarlaganna á að
gefa hreppanefndum reglur að þvf leyti sem þær eru
einnig heilbrigðis nefndir. Ef að bæði heilbrigðisfræði
og búnaðarfræði kæinu út á íslenzku máli, og þó þær
bækur væru nokkuð yfirgrips-tniklar, sem eigi yrði hjá
komist, þá er vonandi að sem flestir alþýðumenn kosíuðu
kapps um að eignast og lesa þær bækur; meira að segja,
mhi' virtist það kristileg og siðferöisleg skylda. Þær
væru Kka vel þess verðar að styrkur fengist úr landsjóði
til að gefa þær út, íreinur enn iíttþörf leikrit og pápískar
málsgreinir. þegar þessar bækur væru fengnar, auk
þeirra fræðibóka sern nú eru til á íslenzku ináli, þá tel
eg litla þörf að læra útlend tungumál, fyrir þá alþýðu-
menn, sem hvorki ætla að læra til embættis nð ferðast
eða flytja sig til annara landa; og virðist inðr að þeim
tíma sem þá væri vaiið til tunguináia lærdóms betur
varið tii annars.
Til að geta fcngið kost á að læra flestar eða allar þær
áður toldu fræðigreinir svo að gagni væri, er alveg
nauðsynlegt, já, óumflýanlegt að stofnaðir verði skólar,
s?m þær yrðu kendar í, en því aðeins öunur mál, að þess
veri óskað, og það eigi hindraði kenslu f öðruin fræðum,
0f er vonandi að Vesturumdæmis-búar hiki eigi við að
dífa sðr upp gagnfræðaskóla í Ásgarði, og liggi eigi á
liii sínu, ef þeir eigi vilja að saga lands vors geymi
mfn þeirra, sem þeirra manna sem láti sðr ekkert vera um-
higað um heiður og gagn niðja sinna. það er og vonandi
at margir af þeiin sjái það íyriifram, að stofnun margra
smáskóla, er bæði kostnaður rneiri. og langt um gagns-