Skuld - 14.10.1878, Blaðsíða 6

II. ár, nr. 28.-29.]
S K II LI).
[u/io 1878.
340
kafla vandlega, sem oss var mest
forvitni á að sjá meðferð höfundarins á.
Af pví vér ætlum að lirósa bók-
innií hcild sinni, eins og hún sann-
arlega á skilið, páleyfumvér osspá
ókurteisi, að finna dálítið að fyrst.
Oss pykir kynlegt að höf. hefir sett
málfræðislegu skýringarnar á eftir,
par sem pær pó að efni eiga heima á
undan ritreglunum. f>ar hcfðum vér
sett pær og pá tekið par undir ina
almennu innganga til hljóðstafa og
samhljóðanda. — |>á hefðum vér og
óskað, að höf. hefði kent meira af
hljóðfræðinni, einkum gefið hljóð-
varp a-fræðinni oghljóðbreytinga-
fræðinni meiri gaum, pví hljóðvarpa-
fræðin, sé hún skilmerkilega framsett
svo lesandi skilji aðallögmál hennar,
er pað Salómons-innsigli, sem lýkur
upp flestum myrkra-lásum íslenzku
málfræðinnar; sá, sem hefir skýra
hugmynd um hljóðvarpið, hefir par
með lært hálfa málmyndafræðina, og
flestpaðverðrpáað skilnings-verki,
sem annars verðr að vera minnis-verk
og utanbókarkunnátta. Vér viljum
cigi dyljast pess, að hókinvirðist oss
yfirhöfuð prýðilega samin og frá*
gangr allr vandaðr. Hún er auðveld
að skilja og sýnist vera sérlega vel
sniðin eftir pörfum peirra, sem hún er
ætluð. |>egar vér pví óskum henni
góðrar og mikillar útbreiðslu, pá er
pað í pcirri fullu von, að sú ósk ræt-
ist; pví vér erum vissir um, að pegar
alpýða lærir að pekkja pessa bók og
sér, hvað skiljanlega og skilmerkilega
hún er samin, pá erum vér vissirum,
að hún nær vinsæld og útbreiðslu,
einkum meðal námfúsra unglinga.
Ur pví vér erum að tala um rétt-
ritun, pá viljum vér hér minnast á
pað, sem höf. segir, að sumir lagi staf-
setning sína einkum eftir uppruna,
en aðrir eftir framburðiog telr hann
hvoratveggju hafa mikið til síns máls.
Yér ætlum, að pað sé vafalaust, að
framburðr verði að vera fyrsta og
æðsta regla réttrar stafsetningar.
Hann pekkjum vér, en upprunann
ekki ætíð, og sízt til fullnustu. Enda
er als eigi mögulegt að skrifa alveg
eftir uppruna, jafnvel par sem vér
pekjum hann. En hitt er víst, að vér
álítum upprunann aðra eða næstu
reglu, pannig, að menn velji pann
framburð, sem samkvæmastr erupp-
runa og eðli málsins, til eftirbreytni.
|>etta hefir Konráð prófessor Gísla-
son svo ljóslega og ómótmælanloga
sannað og sýnt. Og par sem vér
fylgjum eigi hans réttritun, pá kemr
pað als eigi til af pví, að vér álítum
vora réttari, heldr af alveg „praktísk-
um“ ástæðum, nl. af pví að vér eigum
lesendr meðal útlcndinga, sem allir
hafa lært fornmál vort með forn-
legri stafsetning, svo peim verðr sá
341
ritháttr, er vér fylgjum, auðveld-
astr. — Ritvenju könnumst véreigi
við sem reglu fyrir stafsetning; pví
sé venjan rétt, pá á að fylgja henni,
af pví hún er rétt, en ekki af pví
hún er venja; sé hún röng, pá er
hún síðr en ekki marklaus.
J>ótt pað sé stutt grein (og helzt
of stutt), sem kver Valdimars endar
á, pá er pað pörf grein og mikils-
v e r ð, ef menn vildu gefa henni gaum;
hún er um framburð og áherzlu.
— Vér leyfum oss að eins að gjöra pá
athugasemd, að mál vort er eigi ört
eins reglubundið, og hötundrinn vill
gjöra pað, í orðum, sem hafa 5 eða
fleiri atkvæði; hann gefr pá reglu, að
slík orð hafi áherzlu á fyrsta og næst-
síðsta atkvæði, t. d. „lítillátlegur“; en
par ætlum vér að tvenn áherzla sé jafn-
tíð, nl. önnur sú, er fellr á annað-
hvort atkvæði, t. d. „lítillátari“ (engu
síðr, ef eigi fremr, en ,,lítillátari“).
J>essi regla ætlum vér að gildi um
öll orð, sem eru meir en tvö atkvæði,
enda pótt áherzlan á fyrsta atkvæði
sé stærst; pannig í öllum ferskeytlum,
par sem síðasta orð 1. eða 3. hending-
ar er priggja-atkvæða-orð, t. d.: „cng-
inn grætur Íslendíng“; hér hefir „lng“
í „íslending“ hálfa áherzlu, og pað
með réttu. — Sú sérstaklega á-
herzla, er kemr fram í söngkvæðum
eða réttri „deklamation“ (upplestri
kvæða), er enn annað, en petta, og
liggr hún ekki í málinu, heldr í takt-
punganum (takt-áherzla); og ætti góð-
skáld vor að gefa gætr að pví, að
stuðlar og höfuðstafir eiga einmitt
að standa par, sem aðal-taktálierzl-
an fellr á („gildr, rír; miðr gildr,
rír“). Vér viljum skýra petta með
dæmi úr afbragðsfallegu kvæði
afbragðs skálds.*) í hendingunni:
„Örðug fór að verða eftir-reiðin“
er stuðlasetningin röng, pví C í „eftir-“
fær „miðr-gilda“ eðr að eins hálfa
áherzlu, pví háttrinn erpannig:
( ) f f 1 > '
Réttara hefði pví verið:
„Eftir-reiðin örðug fór að verða“.
Eins í sama kvæði:
„Hann forðaði Skúla undan fári
pungu“.
Réttara hefði verið:
„Hann forðaði’ Skúla fári undan
pungu“,
(En
„Hann forðaði Skúla undan pungu
fári“
hefði eigi verið rétt, pótt margir tíðki
slíkt, pví að pá er of langt á milli
stuðlanna).
*) Yér vonum inn mikilsvirti höf. kvæðis-
ins taki oss eigi illa upp að vér veljum þetta
dæmi, er fyrst datt oss í hug; það er fjarri
oss að ætla að kenna honum; hann veit þotta
alt betr en vér, þótt bæði hann og vér og
fleiri syndgum oft móti betri vituud.
342
J a svona langt liöfum vér eigi rúm
til að tala um margar bækr; en vér
megum eigi binda enda á petta án
pess að minnast pess, að pað er harla
merkilogt, að fá handhægustu fræði-
bók í stafsetning framsetta af ó s k ó 1 a-
gengnum manni, og pað af hendi
leysta á pann hátt, að vorir stúdéruðu
menn eiga eftir að gjöra eins vel. —
Af pví vér í einu af næstu númerum
blaðs vors ætlum að fara fleiri orðum
um herraV aldimarÁsmundarson,
pá fjölyrðum vér eigi meir um höf-
undinn að sinni, eftir aðvér hér höf-
um sýnt bók hans talsverða athygli.
„Sawitri, fornindversk saga.
J>ýdd af Steingr. Thorstein-
son. Rcykjavik 1878“. (Prent-
að lijá E. J>órðarsyni).
J>essi litli gimsteinn frá austr-
löndum í fornöld ber öll einkenni ins
fegrsta í peirrar tíðar skáldskap austr-
landa-pjóða, einkum takmarkalauss
ímyndunarafls samfara barnslegri ein-
feldni. Sagan var á sínum tíma prent-
uð neðanmáls í „J>jóðólfi“, en er nú
sérstaklega út gefin á tvenskonar
pappír, bæði á almennan góðan og
á afbragðs góðan, pykkan pappír, og
með vönduðustu ritum, hér á landi
prcntuðum, að ytra frágangi. — Fram-
an við kverið er falleg mynd.
Hvað pýðinguna snertir, parf
hún ekkcrt annað hrós, en nafn pýð-
andans, sem stendr á titilblaðinu.
„Dýrafræði samin af Beno-
dict Gröndal. Með 66 mynd-
um. Reykjavík 1878“, (í ísa-
foldar-prentsm. og á hennar kostn-
að).
„Steinafræði og j a r ð a r-
fræði. Samin af Benedict
Gröndal. Með 32 myndum.
Reykjavík 1878“, (sama prentsm.)
J>að er altítt að margr sezt í dóm-
arasætið og kveðr upp sleggjudóm á
bókuin, sorn liann hefir eigi vit eða
pekking til að meta, eða hefir enda
eigi lesið meir en svo; en hitt mun
ritdómurum fátíðara, að kannast ber-
lega við petta. — En pað stendr pó
nú svo á fyrir oss, að vér megum
játa nokkuð ápekt að nokkru leyt i
Vér liöfum eigi losið pessar bækr
spjalda milli, en að eins köflum sam-
an yfir farið pær; og hinsvegar meg-
um vér játa pað, að oss skortir lær-
dóm til að meta vísindalegt gildi pess-
ara bóka; til pess er náttúrufræðis-
pekking vor alt of mjög í molum og
á yfirborði einu.
En höf. hefir svo mikið orð á sér
fyrir pekkingu sína, er par að auki
kennari við skólann í pessum fræðum,
svo staða hans, margra ára ástundun
og alpektar gáfur ættu að vora full
trygging fyrir áreiðanleik bókanna.
J>rátt fyrir játning vora hér að
ofan leyfum vér oss pó í allri hóg-
A