Skuld - 18.06.1879, Side 4

III. ár, nr. 18.]
SKULD
[18/s 1879.
220
í útlöndmn“. (Höf. gaf út). lívik 1878. (ísa-
foldar-prentsm.) — Ef það væri réttr mæli-
kvarði til að dæma eftir ágæti bóka, að fara
eftir því, hversu |iær seljast, þá væriferðasaga
þessi einhver in bezta bók, sem um mörg ár hefir
út komið, og stæði varla á baki leirburði 8í-
monar Dalaskíts. En „Skuld“ mælir nú reyndar
bækr á aðra stiku, vitandi vel, að brennivín er sá
kaupmanna varningr, sem einna; almennast er
keyptr á þessu landi, og ætti eftir því að vera
einhver bezta varan.
Eiríkr sá náttúrlega og heyrði það eitt í
útlöndum, sem ótal aðrir haía séð á undan
honum miklu betr færir um að lýsa því. En
þessir menn hafa ekki ritað um það, er þeir
sáu og heyrðu, handa hinum, er aldrei hafa
slíkt séð og heyrt; og svo ritaði Eiríkr karl-
inn, og allir þeir keyptu, er lesa fýsti um slíka
ferð. Hann ritar einfaldlega, en fyrir það
sama skiljanlega fyrir þá, sem helzt þurfa að
lesa kver hans. Sumstaðar misskilr hann eitt
og annað; en það gjörir ekki svo mikið til.
Hann segir samvizkusamlega frá öllu satt og
rétt, eftir því sem hann veit, og það er kostr.
þótt kverið sé því heldr ómerkilegt og í aug-
um fróðari manna helzt til að kýma að, þá
er það vist all-skemtilegt þeim, sem eigi hafa
aðra fróðlegri vitneskju um það, er sést og
heyrist í útlöndum; en þeir eru margir vor á
meðal — og því rennr sagan út. |>að getr
hún og gjört að skaðlausu, því hún hefir engin
þau skaðleg áhrif á lesendr, sem svo mörg
önnur léleg rit hafa.
„(rull-ftlris saga. J>orleifr
.Tónsson gaf út“, og „Droplaugar-
soua saga. |>orleifr Jónsson gaf
Út“. Báðar á forlag Kristjáns 0. Jorgríms-
sonar. Eeykjavílc 1878. fað er skemtilegra
að víkja að þessum sögum, merkilegum forn-
sögum, sem báðar eru prýðilega útgefnar, svo
að kalla megast snildarlegt sýnishorn þess,
hversu sögur skyldi út gefa til alþýðulestrs og
þó með vísindalegri nákvæmni. Eá dæmi, sem
vér höfum tínt, þar er oss þykja betri rit-
hættir innar eldri útg. Droplaugarsona sögu,
höfum vér eigi rúm til hér að nefna. Yér
skulum við tækifæri bera oss saman við útg.
um þau.
J>ar sem útg. í formála „Gull-póris sögu“
talar um réttritun, segir hann meðal annars:
„Merkilegt er það meðal annars, að allir inir
5 blaðstjórar hér á landi fylgja miðr réttri
stafsetningu, nema hr. Jón Olafsson ritstj.
Skuldar, sem auðsjáanlega hefir gert sér mikið
far um að læra rétt feðratungu sína“. Vér
þökkum fyrir þessa viörkenning, en leyfum oss
jafnframt að láta í ljósi, að jafnvel þó vér
ritum hvervetna ,,é“*) [fyrir „é“ eða ,.je“], þá
þykir oss það helzt til of gagnorðr og stutt-
orðr dómr um ritháttinn uje”, að segja: „slíkt
cr ekki rétt, eins og bersýnilegt er. pað
er bæði á móti uppruna og eðli islenzkrar
tungu, og kemr auk þessa aldrei fyrir í vorum
eltzu og beztu handritum, og hefir því als ekki
annað við að styðjast, enn rangan tilbúning
nýjustu aldar manna” (nl. Dr. Konráðs pró-
fessors Gíslasonar). Svona gagnorðr ogstuttr
dómr, hvort sem hann er réttr eða eigi, fær
of mikið sleggjudóms-útlit á sig, þegar eigi
eru lengri rök að færð, gagnvart svo merkum
og ágætum málfræðing, sem Dr. Konráð er,
þcssi faðir vors endrborna máls og Nestor
allra íslenzkra málfræðinga**).
*) Vér ætlum að vér séum sá fyrsti íslend-
ingr, er tíðkað hefir é fyrir é (1872). Nú fylgja
lleiri því (t. d. rektor Jón porkelsson, séra
porleifr Jónsson). Málfræðingar í Noregi
viiktu fyrst athygli vora á þessu 1871.
Ititstj.
**) Öll sú framfiir, sem einlcent hefir inn
síðasta inannsaldr hér í landi, bæði í búnaðar-
háttum, kaupverzlun, stjórnfrelsi, endrfæðing
máls vors og nýrri slcáldskaparstefnu, í
stutta máli í öllu andlegu lífi ogbókmentum,
221
pað, sem vér höfum á móti í formálum
séra forleifs, eru ekki málfræðis-skoðanir hans;
enda erum vér eigi bær um þær að dæmaað
fullu. En það er sá kali, sem virðist að lýsa
sér þar (einkum í formála Droplaugarsona
sögu) til Dr. Ivonráðs.
Hvað joða-stríðið sjálft snertir, ]>á hefir
Dr. Konráð fært svo mörg rök fyrir sínum
rithætti (t. d. að framburðr sé fremri stafsetn-
ingarregla en uppruni og ritháttr; að je sé í
mörgum orðum samkvæmt uppruna; og að rit-
venja fornmanna sýni dæmi hvorstveggja), að
að það þarf að hrekja þessar ástæður á vís-
indalegan hátt, ef duga skal; hitt sannar
ekkert, að segja: „þetta er rangt”.
En að þvi er til upprunans kemr, efhann
ætti að vera aðalreglan, þá viljum vér leyfa
oss að vekja athygli málfróðra manna á því,
hvort eigi mundi rétt eftir uppruna að rita
sumstaðar „é”, og sumstaðar uje”*). Aug-
ljósast verðr þetta t. d. með að bera saman:
gjör-andi við fremj-andi
gjör-endr — fremj-endr
gjör-endum — fremj-endum o. s frv.
En þá á líka að rita: sœkjendr, vekjendr,
segjendr (en ekki: sœkendr o. s. frv.); enda
lcemr ekkert j fram í framburðinum milli k
í stofni orðs og e í endingunni, Jiegar joð á
þar eigi heima að uppruna: t. d. móttakendr
(er ekki frb. móttakjendr). A öllum slíkum
stöðum ættu að vorri hyggju allir vafalaust
að rita ,.je“, eins þeir, sem annars rita é. En
það mun miklu víðar í máli voru, að upp-
runi bendir til að rita je fyrir é **). Hví
ritum vér þá eigi þannig? —Vér verðum að
játa, að þar til ber það, að vér höfum eigi þá
þekkingu, er þarf til að greina slíkt réttilega.
Vér erum eigi annað en „Saul inter prophe-
tas“ innan um réttmyglaöa bókfells-málfræð-
inga; en þegar þeir herrar philologi ex
professo eru búnir að finna reglurnar fyr-
ir, hvar je skuli rita að réttu lagi og hvar
é, þá skulum vér eigi verða sá ónæmasti á
reglurnar.
„J. L. Runebergs Lyrical Songs,
Idyls and Epigrams. Done into Eng-
lish hy Eíríkr Magnússon and E. H.
Palmer. London 1878. — Yér ætlum
að vér höfum vart séð orðréttari og ná-
kvæmari pýðing ljóðmæla, en pessa.
En hitt varðar eigi minnu, að kvæðin
hafa víða fengið hæfilega skáldlegan
búning í enskunni. Yér höf'um eigi
frumkvæðin sænsku, en kunnum tals-
vert í peim; má pví vera að pýðing-
in hafi tapað sér á fleiri stöðum, en
vér höfum orðið varir við. En víst er
um pað, að landa vorum lætr aðdáan-
lega að ríma á ensku, og ólíkt betr,
en á móðurmáli sínu (sbr. versin í „För
pílagrímsins“). Að hr. E. M. eigi
mestan og beztan pátt í pýðingunni,
pykir oss auðráðið, meðal annars af
pví, að hann hefir í „Ny illustr. Tid-
ning“, 21. des. 1878, birt pýðing eftir
sig einan á inu undrfagra kvæði Ilune-
bergs (úr „Fánrik Stáls öágner41):
á rætr sínar í þeirri tíð, er hófst þá, ergáfna-
ljós, föðurlandsást og snilli þeirra Tómasar
Sæmundssonar, Jónasar Hallgrimssonar, Kon-
ráðs Gíslasonar og Brynjólfs Pétrssonar vakti
eins og skær morgunroði nýjan dag í þjóðlífi
voruvið framkomu „Fjölnis”. pessara manna
nöfn verðskulda því þann sóma, sem mikil-
mennum hverrar þjóðar hæfir. Og sá, sem vill
hrinda t. d. verulegu atriði í málfræðiskenn-
ingum Konráðs, verðr að vera vopnaðr allri
herneskju vísindalegra röksemda til varnar og
sóknar; þar þarf stærri skothnatta við, heldr
en þeirrar litlu lyfjakúlu: „það er bersýnilega
rangt!” Kitstj.
*) Sbr. Konr. Gíslason: „é og je“ í ís-
lendingi (eldra) III. árg., bls. 39., 58., 79., 108.
**) Mundi rétt að rita „ég sje“ (video),
en „eg sé“ (sim)?
222
„Torpflickan", og virðist oss hún !
engu standa á baki inna beztu pýð-
inga í safni peirra Palmers og hans.
— Hr. E. M. mun að von vorri geta
sér mikið lof fyrir pessa pýðing, pví
hann á pað skilið.
En landi voru er æ sómi að pví,
er synir pess geta sér orðstír meðal
mentaðra pjóða; og peir eigapvískil-
ið, að slíku sé á loft haldið af blöðuin
vorum. Og hvað lítill vinr „Skuldar“
sem hr. E. M. er, skal pað eigi hamla
henni frá að unna honum sannmælis.
„On a runic calendar found in
Lapland in 1866. By Eiríkr Magnús-
son, M. A.“ Cambridge 1878 (1877).
Sérprentun úr „The Cambridge Antiqu.
Soc. Communications41. Pitgjörð pessi,
sem að áliti fróðra manna kvað lýsa
skarpleik og gáfum höfundarins, vakti
svo mikla eftirtekt lærðra manna á
höf., að háskólinn í Cambridge kostaði
ferð lians árið sem leið, til Finnlands
og Svípjóðar, til að láta hann leita að
menjum forns ríms. Skýrslu sínauin
pessa fyrstu ferð sína, prentaða á ensku,
hefir höf. sent oss. Hann mun næstu
tvö sumur ferðast aftr til Norörlanda
í sömu erindum á kostnað háskólans.
J>ótt alpýða hér hafi að vonum eigi mikið
við að gjöra skýrslu af vorri hendi um
rannsóknir pessar, sem engu að síðr
eru mjög fróðlegar í vísindalegu tilliti,
höfura vér álitið oss skylt að geta
peirra. Óskum vér höf. heilla, vegs
og gengis með frainhald rannsóka sinna.
¥ íl É T T I li.
Kosning til alþingis. Jón
Pétrsson bóndi á Berunesi var kos-
inn með 3Qatkv. Haraldr Brím fékk
26, en séra Magnús 1; fleiri g á f u
ekki kost á sér, hvorki utanné
innan sýslu. 57 kjósendr greiddu at-
kvæði.
— Afli kominn góðr í Seley, bæði
hálcarlsafli og flyðrafli. Einn bátr féklc
á tveim vikum 10 tn. lifrar; annar
bátráiy2 viku 200 sprökur. Fiskafli
líka nokkur, enda vart orðið inn un)
fjörð. Síld er komin í ytra, en eigi
hér innar enn.
— 9. p. m. kom liingað norskt skip
„Bien“ (52 tons; skipstjóri Magnús
Eyjólfsson, Islendingr ættaðr hér að
austan). Hann hefir selt timbr með
mætagóðu verði, málsborða-tylftina
t. d. 11 Kr. 50 Au., (ogendaminna
peim, er talsvert hafa tekið, eða keypt
fyrir milligöngu þeirra, er mikið kaupa).
Tylftina af mj óum plönkum 10 Kr. (og
minna), stóra ]ilanka 3 þuml. pykka
(sem hér hafa jafnaðarlega kostað
6 Kr. 50 Au. til 7 Kr,) selr hann 1
Kr. 90 Au. (og minna með afslætti).
Vankantaborð, einhver in laglegustu,
er hér liafa fluzt, 5 Kr. tylft. Ýmsar
aðrar tegundir hér eftir. <
— „Sophie“ kom frá Englandi 14.
p. m. hlaðin salti (og kolum).
— 1 nótt, er leið, gær og fvrri nótt
var norðaustan hrakviðri með snjó-
komu á fjöllum, en snjóbleytu í bygð;
gránaði ofan í sjó. í dag er komið
sólskin eftir miðjan dag.
Eigandi og ritstjóri: JÓll ÓI ilf S S O
Prentsmiðja „Skuldar". Th. Clementzen.