Skuld - 10.04.1880, Blaðsíða 2

IV., 105.]
S K U L I).
[,0/4 1880.
IV., 105.]
S K U L D.
f10/4 1880.
52
lega vítaverðir fyrir ofstæki sitt og
illræði, þá er pað pó stjórnarað-
f e r ð Rússa, sem með réttu má gefa
sök á öllum illræðum Xihlista og af-
vegum peirra.
Hvað á frelsismaðrinn að gjöra í
Kússlandi? Að leggja árar í bát og
horfa þegjandi á meðan fóstrjörð hans
stynr í íjöbrotunum undir sporðdreka-
liöggum harðstjórnar, mannvonsku og
grimdar? Nei, pað getr enginn góðr
drengr gjört. Gjöra uppreisn? Bændr-
nir, alpýðan eru svo skynlausar skepn-
ur, að peir berjast heldr fyrir böðla
sína og krossfesta pá, er vilja leysa
pá. Með ritum geta menn ekki verk-
að á hugsunarhátt peirra til bóta,
pví fyrst yrði aldrei leyft að prenta
neitt, er miðaði til að opna augu al-
múgans fyrir ánauð peirri, sem hann
er í, og pó pað sé prentað í leyni-
prentsmiðjum, pá kunna bændrnir ekki
að lesa! Og pó inir ungu mennferð-
ist um meðal alpýðu og reyni að tala
um fyrir henni, pá skilr húnpað ekki;
alt sem hún skilr af ræðum peirra,
er pað, að peir prédiki móti inni „guð-
dómlegu“ stjórn keisarans, og svo taka
bændrnir frelsismennina og færa pá
fyrir dómarann, sem hengir pá í skyndi
eða sendir pá æfilangt til að prælka
í saltnámunum í Síberín, par til hungr,
klæðleysi og pyndingar kvelja úr peim
lífið. Hver annar vegr er eftir fyrir
frelsismanninn í Rússlandi, en glæpa-
vegrinn? — Jú, pað er einn vegr til,
sem vafalaust er sá eini rétti, inn
eini, sem varinn verðr frá siðferðislegu
sjónarmiði, og sá vegr er, að láta sér
nægja að byrja á litlu. J>eir ungu
menn, sem nú gefa líf og frelsi út
fyrir morðtilraunir, ættu að verja lífi
sínu til að dreifa sér um landið og
kenna alpýðunni að lesa — að eins
að lesa! J>essir menn skipta púsund-
um og gætu áorkaðmiklu; næstakyn-
slóð héldi áfram og gengi dálítið lengra;
hún laumaði inn ritum, sem fræddi
alpýðuna og opnaði augu hennar til
að sjá eymd sina, og svona gæti kyn-
slóð eftir kynslóð haldið áfram, unz
pjóðin væri orðin pví vaxih aðheimta
sjálf frelsi sit. Margir yrðu auðvitað
að missa fjör og frelsi í baráttunni,
og alt líf frelsismanna yrði að vera
ein barátta. En pað er ekki verra
að missa höfuðið fyrir svona væga
sök, en að missa pað fyrir morð og
brennur. — J>etta væri vafalaust inn
eini réttmæti vegr, en hvorki mun kyn-
slóð Nihlista alment hafa mentun né
polgæði, til að velja pennan langsama
veg — og svo kastar hún sér á glæfra-
ráðin.
En hvorir eru harðara ámælis
verðir — inir afvegaleiddu, hálfment-
uðu unglingar, eða stjórnin? Ef stjórn-
in leyfði pegnum sínum fult málfrelsi
og prentfrelsi, og trygði réttarfarið,
svo menn ættu líf og frelsi undirlög-
53
um og rétti, en ekki undir dutlungum
eða eigingirni prællyndra og rnútu-
gjarnra embættismanna, pá mundu ef-
laust flestir ráðvandir og frjálslyndir
menn beita inum leyfilegu vopnum
sannfæringarinnar til að endrbæta hag
pjóðar sinnar og vekja hana af van-
pekkingar og ánauðar-dvalanum.
Fyrri en stjórnin skilr köllun sína,
rýmkar frelsi manna og tekr að fræða
alpýðuna, fyrri linnir ekki óöld Rúss-
lands. Morðingjunum er að visu eigi
bót mælandi, en stjórnar-illpýðinu enn
síðr vorkennandi, pó pað verði skotið
og brælt og sprengt í loftið.
En tilraunirnar vantar heldr ekki
til pess. Fjöldi æðstu embættismanna
hefir verið myrtr, og lceisaranum sýnd
prjú banatilræði hvert eftir annað nú
á tíu mánuðum. — |>að er nú algengt
á pessu ári, sem leið, að skotið sé á
konunga og keisara í Norðrálfu. En
pað er allr munr á banatilræðunum
í Rússlandi og í öðrum löndum. J>ar
koma pau fram af hendi einstakra of-
stækis-mamia, oftast hálf-geðveikra eða
vitlausra, og sumir peirra hafa enda
framið tilraunirnar eingöngu til pess
að vinna sér til ólífis. En enginn
peirra hefir sannazt að stæði í neinu
félagi við aðra, sízt að nokkur slíkr
félagsskapr sé almennr hjá nokkurri
pjóð.. í Rússlandi par á móti eru
verkin unnin af mönnum, sem út sendir
eru af félagi, sem sýnist að ná yfir alt
Rússland og hafa áliangenclr meðal
helztu stétta landsins og pað enda við
hirð keisarans.
Ið síðasta og stórkostlegasta bana-
tilræði var framið við keisarann 17.
febrúar í vetrarhöllinni. Kl. 6 ætlaði
keisarinn og ættmenn hans ásamt furst-
anum af Bulgaríu og prinzinum af Hes-
sen að borða miðdegisverð í borðsaln-
um; en af pví að prinzinn af Hessen
kom heldr seint, pá var beðið eftir
honum og eigi gengið til borðs fyrri
en hann kom, en pað var nærri hálfri
stund síðar en tilætlað var. Keisarinn
beið á meðan í öðrum sal til liliðar
við borðsalinn; en rétt í pví að hann
kom í dyrnar á borðsalnum ásamt
prinzinum ogfurstanum, sprakk gólfið
upp 1 salnum með miklu braki, gas-
ljósin sloknuðu af loftprýstingnum, en
rúður allar moluðust úr gluggum,
lofthvelfingin og veggirnir sprungu,
en diskabrot og borðbúnaðr flaug
sem örvadrífa um salinn í myrkrinu.
Finskr herflokkr var par á verði í
herbergi undir salnum; dóú 8 her-
menn í stað, en milli 40 og 50 særð-
ust og lemstruðust meir og minna, og
hafa sumir látizt síðan af meiðslunum,
en sumir lifa við örkuml. — Keisara
sakaði ekki né hans fólk, pví hann var
eigi kominn inn í salinn. Er talið að
morðingjarnir hafi kveykt of snemma
í og svo hafði peim mistekizt nxeð pað,
að eigi hafði kviknað nema í um 2 pd.
54
af „dynamit11, en miklu meira „dyna-
mit“ fanst síðar undir gólfinu skamt
frá, og hafði eldrinn ekki náð að læsa
sig í pað. Ef eldrinn hefði náð pví,
mundi vetrarhöllin öll hafa sprungið í
loft upp.
Keisaranum félst mikið um, enda
kvað hann orðinn hjartveikr og hræddr
afpessum sífeldu banatilræðum ogtelr
pað vís æfilok sín, að hann verði myrtr.
Um langan tíma á undan pessu
fékk keisarinn bréf á hverjum morgni,
er hann kom á fætr; var pað með
svartri rönd i kring, og tilkynti hon-
um, að hann yrði af dögum ráðinn
fyrir marz-byrjun i ár, ef hann gerði
eigi frjálslegar umbætr á stjórnarskip-
un smni. Keisara var illa við bréf
petta, og reyndi með öllu móti að kom-
ast fyrir, hversu pað kæmist sér í
hendr. Lögreglulið vakti við svefnhús-
dyr hans; pjónar hans voru reknir úr
vistinni og nýjír teknir í staðinn, er
lögregluliðið valdi honum sem áreiðan-
lega; en pað kom fyrir ekki; á hverj-
um morgni lá brófið á borðinu hjá
keisaranum, og stundum fann hann
pað enda í vasa sínum. J>ykir petta
sýna, að Nihilistar hafi áliangendr í
hirð keisarans alt 1 kring um lxann,
sem pjónustusamari sé peim en honum.
Keisarinn skipaði einskonar
löggæzlunefnd yfir landið og setti í
broddi hennar Loris Melíkoff herfor-
ingja, og hefir hann eins konar alræðis-
valdíhöndum. Nokkrum dögum síðar
skaut maðr á LorisMelikoff rétt viðhús-
dyr hans. Loris Melikoff særðist ekki,
en skotið gekk i gegn um föt hans. Hann
greip morðingjann; var hann gyðingr
að ætt, en hafði látið kristnast. Hann
vildi ekkert segja af félögum sínum;
en sagði að fyrst sér lxofði misheppn-
azt, mundi annar brátt til reyna, og
tækist honum eigi betr, mundi inn
priðji til verða. Svo var fult af fólki
á strætinu, er hann skaut á Melíkoff,
að engin von var undanfæris. Gyð-
ingr pessi var heingdr. Yarð hann
vel við dauða sínum; kvaðst hafa átt
dauðann vísan, hvort sem sér hefði
tekizt eða ekki, en harmaði pað mest,
að sér liefði tekizt svo illa, svo nú yrði
einhver af félögum sínum að leggja
aftr lífið út til að myrða Melíkoff. —
Ekkert hefir upp komizt um pað, hverjir
valdir hafa verið að tilræðinu við keisar-
ann. — J*ess pykir vert að getá, að peg-
ar í desembermánuði sendi Yilhjálmr
J>jóðverjakeisari, frænda sínum Rússa-
keisara aðvörun; kvaðst komizt hafa
að pví, að pað væri í ráði, að sprengja
upp vetrarhöllina. Lögreglustjórnin í
Frakklandi hafði og aðvarað Rússa-
keisara um ið sama. J>óttist liún mega
ráða pessa fyrirætlun af ráðabruggi
rússneskra útlaga, er dveldust par í
landi, og sem lögregluliðið hafði fast- J
ar gætur á. J>ykir petta sýna, að inir M
rússnesku útlagar, sem hafast við viðs-B
55
vegar í Norðálfu, séu hér í ráðum með,
og enda ætla sumir, að yfirstjórn
Nihilista sitji í París, Genf eða Lun-
dúnum.
í síðasta mánuði voru tveir af
sendiherrum Rússa í Miklagarði úti
að keyra í vagni. Yar skotið á pá,
svo hestarnir dóu og sendiherrarnir
særðust. Annar peirra, Comaroff
ofursti, er síðan dáinn af sárum sín-
um. Morðingjarnir voru prír og náð-
ust allir. J>eir eru rússneskir Nihi-
listar, er sendir voru til Miklagarðs
til að vinna petta verk. Comaroff
hafði verið mjög liataðr af Nihilistum.
— Grikkland hefir alt af átt í
samningaprasi við Tyrki út úr heiti
pví um landauka, er peim var veitt á
fundinum í Berlín. Hafa Tyrkir ein-
att farið undan og leitazt við að draga
málið á langinn, en eigi viljað efna
orð sín um, að láta Grikki fá land-
auka pann, er peim var heitinn. —
Nú hafa Grikkir loks pózt búnir að
fullreyna, að engra efnda væri af Tyrkj-
um von, og hafa pví kvatt heim er-
indsreka sína frá Tyrklandi og sagt
slitið öllum friðsamlegum skiptunx yið
Tyrki, og liafa peir jafnframt tilkynt
petta stórveldunum, peim erhlut áttu
að samningunum í Berlín, og skorað
á pau til liðveizlu. Frakkar kváðu
vera Grikkjnm mjög sinnandi og styðja
peirra mál ið bezta, Rússar erupeim
andhverfir, en Englar taka dræmt á
öllu, en pó hafa nú Englastjórn og
Frakka í sameining hert fast að Tyrkj-
Um um að peir skyldu fallast á, að
Uefnd manna, er stórveldin kysu til,
skyldi fastsetja takmörkin milli Tyrk-
lands og Grikklands og ákvcða pann-
i ig landaukann. Eru Tyrkir að vísu
ófúsir að ganga að pví, en pó pykir
ólíklegt að peir pori lengi að synja
stórveldunum um að efna lieit sín á
einhvern sæmilegan hátt.
— fýzkalíiiul. Rússar hafa upp
á síðkastið haft mikið við að víggirða
á landamœrum sínum, er að J>ýzka-
landi vita. Hafa pýzk blöð, og pað
enda sum pau, er Bismarcki pykja
nærri standa, tekið petta óstint upp,
og sagt að auðséð væri að Rússar
fiyggju }'fir ófriðarhug til J>jóðverja.
Hitt ætla menn sannara, að J>jóðverj-
ar leiti hér að ófriðarefni við Rússa,
pví Rússland hefir undir sínu valdi
niörg liéruð og víðlend, er pýzk eru
að uppruna, og ætla menn að Bis-
áiarck muni hugr á leilca, að ná í
Pau, eins og Elsasz og Lothringen af
í'rökkum síðast. Eigi er gott að vita
«1 hvers dregr ura æsingar blaðanna,
ea víst er pað, að pó stjórnirnar í J>jóð-
'erjalandi og Rússlandi haldi enn
§()ðum triði, pá liafa blöð pjóðanna
Sagt hvort öðru stríð á hendrogberj-
af mikilli ákefð. — Bismarck er
'u sjúkr, og var furstinn af Hohen-
'æ, erindsreki J>jóðverja í París, lieim
56
kvaddr til Berlinar!; skyldi hann taka
við kanzlarastörfum Bismarcks til
bráðabyrgða eftir páskana.
— Gottliard-gðngin. J>egar göng-
in voru grafin gegn um Mont Cenis
fyrir nokkrum árum, pá tók pað verk
full prettán ár (frá ágúst 1857 til
25. des. 1870). Göngin gegn um St.
Gotthard eru pó 2696 „meter“ lengri,
en Mont-Cenis-göngin, og var eigi byrj-
að að grafa pau fyrri en í september
1872. Göngin eru 14,920 „meter“ á
lengd, 8 „meter“ á breidd og 6 á hæð.
J>að er ætlazt til að fyrst um sinn
verði að eins eitt spor gegn um göng-
in og pykir líklegt að pau verði orðin
ferðafær með eimvagna 1. okt. í liaust,
og að kostnaðrinn muni pá í alt verða
um 60 millíónir franka. — Áðr var
inn eini járnbrautarvegr til Ítalíu að
norðan gegn um Frakkland og um
Mont-Cenis-göngin. Bismark réri öll-
um árum að pví, að tekið var fyrir
að bora St. Gotthards göngin, og
mætti pá mikilli mótspyrnu, enda er
talið víst að fyrirtækið borgi aldrei
kostnaðinn beinlínis. En nú játa
pó allir að hann hafi hyggilega farið
í pessu máli, pví óbeinlínis hagrinn
verðr fjarska mikill fyrir J>ýzkaland,
pví nú liggr in nýja járnbrautarleið
yfir J>ýzkaland og Scliweisz gegn um
Gotthard-göngin til Ítalíu, og liafa
pessi lönd pví mikinn hag af flutn-
ingunum, auk pess að pau sjálf fá
styttri leið fyrir sína flutninga.
— G. Y. Iíocfod, fyrrum læknir í
Nýborg, andaðist í Kmh. 15. febr. 67
ára að aldri. Haustið 1839 tók hann
próf í læknisfræði við liáskólann með
„haud ill. Imi grad.“ og var árið eftir
með konungsúrskurði 1. febr. (1840)
skipaðr héraðslæknir í syðra læknis-
dæmi vestramtsins í íslandi og var par
læknir í 5 ár.
— Pólcn. Rússar viðra sig nú
mikið upp við Pólverja, og í Pólen
gengr mikið á með stofnanir pólsk-
rússneslcra fóstbræðra-félaga. J>að lítr
svo út, sem petta betra samkomulag
leiði til pess, að Rússastjórn rýmlci
heldr um prælatökin á frelsi Pólverja
í sunxu. Alt til pessa mátti ekkert
blað koma út í Pólverjalandi, nema
hvert númer væri áðr lagt undir rit-
skoðun, og var pá alt út strykað, sem
eigi var að óskum stjórnarinnar. Nú
hefir stjórnin leyst petta ritskoðunar-
band af blaðinu Warszawski Dsiennilc,
sem kemr út í Warschau á rússnesku,
sem pannig er fyrsta blað í Pólína-
landi, sem fær um frjálst höfuð að
strjúka. Ritstjóri blaðsins, Galizyn
fursti, lýsir yfir pví, að hann muni
beita frelsi pessu til að hreifa við stjórn-
málum pjóðar sinnar, og skuli pað
verða stefna sín, að styðja að sam-
komulagi pjóðanna, innar rússnesku
og pólversku, og vonar hann að sá
vegr verði greiðastr til að fá unnið að
57
framför og frelsi ættjarðar sinnar. —
Tvö pólsk blöð, annað í Wilna en
hitt í Warschau, kváðu eiga von á
sama ritfrelsi, og er petta talin byrj-
un til afnáms á ritskoðun í Pólína-
landi, eða að minsta kosti í pessum
tveim borgum. — J>að væri að eins
óskandi, að Rússastjórn mætti „fá náð
til“ að sjá, að henni mun ærin pörf
að rýmka eithvað um böndin heima í
Rússlandi, ef duga skal. — Annars
er pað einkennilegt, að Rússastjórn
ann ýmsum af sínnm hernumdu lönd-
um, t. d. Finnlandi, miklu rýmra frels-
is, en inum rússnesku pegnum sínum.
Mun pað vera nokkuð af pví, að al-
pýða peirra pjóða er eigi nærri eins
vilt og upplýsingarlaus og in rúss-
neska alpýða. — En skyldi sannlega
vera ógjörningr að rýma eitthvað
til í Rússlandi?
Frakkland. J>ar fer alt með
spekt að sinni og sitr ið nýja ráða-
neyti fast í valdastólnum enn að sjá.
— í París var nýlega tekinn fastr
ungr maðr Hartmann að nafni eftir
beiðni Orloffs, sendiherra Rússa. Kvað
Orloff manninn hafa verið samsekan
og í vitorði um eina morðárás Nihi-
lista, og heimtaði, að hann yrði seldr
fram í hendr Rússastjórnar til refsingar
(pyndinga, Síberíu-vistar eða lífláts?).
In frakkneska stjórn kvaðst að vísu
skyldi hugleiða málið, og er álit manna,
að pótt engir samningar sé til um fram-
sölu afbrotsmanna milli Frakklands
og Rússlands, pá mundi Frakkastjórn
pó hafa framselt manninn nú, ef fullar
sönnur hefðu fengizt fyrir sekt hans.
En pær heimtaði hún að Rússastjórn
skyldi fram leggja. En er til kom,
póttu sannanirnar als ónógar, og neitti
pví Frakkastjórn að framselja mann-
inn. En úr landi vísaði hún lxonum
og flutti hann áleiðis til Englands,
griðalands allra stjórnbrotamanna.
— Bandaríkin í Norðr-Ameríku og
Frakkland hafa um nokkur ár átt ó-
kljáð prætumál út úr skaðabótakröf-
um nokurra franskra pegna siðan styr-
jöldin var milli norðr og suðr-ríkjanna.
Nú eru Bandar. og Fnakkl. orðin á-
sátt um, að leggja misklíðarefni sitt í
gjörðarnefnd priggja manna, skal sitt
ríkið velja livorn, en Brasilíukeisari
inn priðja. Slík aðferð pjóðveldanna
að kljá út prætur sínar, er eftirtekta-
verð og fögr; pað er hvorki fyrsta
né annað sinn að bandarikin leggja
mál sín í gjörð. J>að virðist orðin
regla peiri-a, að kjósa gjörð heldr en
ófrið.
— Hertoginn af Augustcnborg,
sem reyndi að brjótast til ríkis eftir
dauða Friðriks VII. i liertogadæm-
unum Slésvik og Holsteiu og kallaði
sig „Friederich der Achte“ (Friðrik
áttunda), andaðist eftir nýárið í vetr.