Skuld - 19.08.1880, Síða 2

IV., 120.]
S K U L D.
[l7s 1880.
196[
Laxvelðamállð í Elliðaánum.
[Eftir ,,Fróða“].
|>að er kunnugt, að á síðari árum
hefir verið allmikill ágreiningr um lax-
veiðina í Elliðaánum skamt frá Reykja-
vík, og að ágreiningr pessi hefir valdið
talsverðum óspektum um pær slóðir.
Hitt er aftr ef til vill mörgum eigi eins
fullkomlega ljóst, hvernig ágreiningr
pessi er til kominn, eða hvernig í
honum liggr, og skulum vér pví, eftir
tilmælum nokkurra lesenda Fróða,
segjaífám orðum pað, sem vér vitum
réttast um petta mál, er á síðustu tíð
virðist vera farið að sæta meiri athygli
alennings í inum fjarlægari héruðum
en að undanförnu.
Svo er háttað, að Elliðaárnar (sem
eigi eru raunar nema ein á, er alla leið
rennr í kvíslum, ýmist sundr eða sam-
an) skifta sveitum í Kjalarnespingi
pannig, að Mosfellssveit liggr að norð-
an eðr austan, enjSeltjarnarneshreppr
að sunnan eða vestan ánna. Frá upp-
sprettum ánna til sjávar eru hér um
bil 2 mílur, og liggja 9 eða 10 jarðir
upp með ánum báðum megin. Allar
pessar jarðir voru fyrir nokkru pjóð-
eign, en flestar peirra voru síðan seld-
ar einstökum mönnum, svo eigi eru nú
eftir nema 2, og er önnur peirralögð
Reykjavíkrbrauðinu, en hin heyrir
landssjóðnum beinlínis til. í Elliða-
ánum er og hefir lengi verið allmikil
laxveiði og var veiðin 511, eins og eðli-
legt er, eign pjóðfélagsins meðan pað
var eigandi að öllu landi við árnar,
með pví hver jörð á veiði fyrir sínu
landi, nema með lögum sé frá komin.
Kú er pjóðfélagið tók að selja inar
einstöku jarðir upp með ánum, frá
skildi pað eigi veiðiréttinn fyrir landi
jarðanna, nema tveggja inna neðstu,
Ártúns og Bústaða, er liggja sín hvoru
megin ánna næst sjó. Á pessum stað
er veiðin raest, sem að líkindum lætr.
Allar pær jarðir, er seldar voru ofar
með ánum, fengu að halda sínum veiði-
rétti, sem áðr er sagt, með pví hann
var eigi undan skilinn við söluna, en
pví síðr var veiðiréttrinn frá skilinn
peim tveim jörðum, er aldrei hafa
seldar verið. En veiðina fyrir landi
Ártúns og Bústaða, er frá vár skilin
pá er pær jarðir voru seldar, notaði
pjóðfélagið eftir söluna sem sérstaka
eign um mörg ár, unz veiði pessi einn-
ig var seld manni, er pá átti báðar
pessar neðstu jarðir.
Sá sem nú er eigandi að veiðinni í
neðsta hluta Elliðaánna, er pannig var
sérstaklega seld, er Thomsenkaupmaðr
í Reykjavík. Bréf pað, er gert var
um kaupin á veiðiréttinum, tilgreinir
skýrt og skilmerkilega hversu langt
upp eftir ánum réttrinn til veiðarinnar
nái, og svarar pað einum tíunda hluta
af allri lengd ánna. Enginn efar nú
á nokkurn hátt að Thomsen eigi alla
197
(löglega) veiði á pessu svæði og sé vel
að kominn. En petta lætr hann sér
eigi nœgja, heldr pykist einnig eiga alla
veiði í hinum níu tíundu hlutum ánna,
án pess hann hafi pó komið fram með
nolckur skilríki fyrir pví, hvenær eða
hvernig hann hafi eignazt pessi hlunn-
indi. Allir landeigendr upp með ánni
neita pví, að Th. eigi pessi ítök í jarðir
peirra og hafa — í ið minsta sumir —
í höndunum afsalsbréf stjórnarinnar,
er afhendir jarðirnar með öllum hlunn-
indum til lands og til vatns, án pess
að undanskilja nokkuð, en allir vita,
að síðan hefir Th. eigi eignazt veiði-
rétt pessara jarða.
Jafnframt pví að pykjast einn eiga
alla veiði í Elliðaánum milli fjalls og
fjöru, skilr Thomsen og sumir aðrir
góðir menn veiðilög pau, er nú gilda,
á pann hátt, að pegar einhver á alla '
veiði í einhverri laxá, og enginn annar
fyrir ofan, pá megi hann að ósekju
pvergirða ána og pvertaka fyrir alla
laxgöngu upp eftir henni, og samkvæmt
pessu pvergirðir Th. allar kvíslar Ell-
iðaánna skamt fyrir ofan sjó með grjót-
görðum og laxakistum. Hér af rís
ágreiningrinn. Eigi pó svo mjög af
skilningi laganna um pvergirðingarétt
pess, er einn á á, heldr einkum af
hinu, að landeigendr við árnar álita
sig eiga alla veiði, hver fyrir sínu
landi, og neita af peirri ástæðu Th.
rétti til að pvertaka fyrir laxgönguna
upp til peirra. 011 alpýða manna í
nálægum sveitum lítr eins á málið og
skoðar pað sem inn mesta ójöfnuð og
yfirgang, að bændrnir upp með Elliða-
ánum eru með pvergirðingunum sviftir
veiði fyrir sínu landi, og á almenn
gremja sér stað af pessu. Bændr hafa
mörgum sinnum brotið úr ánum pver-
girðingarnar, er peir hafa álitið gjör-
samlega óhelgar, og út af brotunum
hefir Th. höfðað hvert málið á fætr
öðru. Hafa bændr oftast borið lægra
hlut fyrir dómi og fésekt verið gjörð
á hendr peim eða fangelsisvist. Kú
er mælt að hér um bil prjá tigi manna
eigi að setja innan skams í ið mikla
fangahús höfuðstaðarins fyrir pessar
sakir, og höfum vér heyrt talinn með-
al peirra inn nafnkunna heiðrsmann
Kristinn bónda Magnússon í Engey,
oddvita hreppsnefndarinnar í Seltjarn-
arneshrepp.
Neðri deild alpingis fann sér skylt
í fyrra að rannsaka petta pvergirðinga-
mál, er á svo ískyggilegan hátt hefir
raskað friði manna á milli. G at nefnd
sú, er deildin kaus til rannsóknarinnar,
engar sannanir fengið fyrir pví, að
Th. ætti veiði annarstaðar í ánum en
í neðsta hlutanum, par sem stjórnin
hafði selt hana sérstaklega með af-
salsbréfi 11. desbr. 1853, og ekki
lengra. upp eftir. Aftr virtist nefnd-
inni alt lúta að pví, að hver jörð upp
með ánum hlyti að eiga óskerta veiði
198
fyrir sínu landi. Jdngdeildin skoraði
pví á landshöfðingjann að láta höfða
mál gegn Thomsen til sekta fyrir
ólöglegar pvergirðingar ogtil
skaðabóta fyrir veiðispjöll á pjóð-
jörðinni Hólmi, sem er ein afjörð-
unum upp með ánum, og sem ping-
deildin áleit víst að ætti veiðirétt full-
an og frjálsan innan sinna endimarka,
en fengi nú eigi að njóta hans fyrir
pvergirðingum Thomsens.
Samkvæmt pessari pingsályktun
bauð landshöfðinginn amtmanninum í
suðramtinu að sjá um, að mál yrði
höfðað gegn Th. og var pað bráðlega
gjört. Dómar eru nú fallnir í málinu,
bæði í héraði og við yfirréttinn, og eru
peir báðir prentaðir í ísafold, liéraðs-
dómrinn 17. febr. (VII, 4.) ogyfirrétt-
ardómrinn 21. maí (VII, 13.). En
pegar menn lesa pessa dóma, sjá
menn, að aðalatriði málsins, spurning-
in um pað, hvort Thomsen eigi
eðr ekki eigi veiði fyrir landi
annara manna upp með Elliða-
ánum, kemr als ekki til álita. Hér-
aðsdómarinn pykist ekki purfa að fara
út í pað efni, pví hann skilr lögin svo,
að undantekningarlaust sé bannað að
pvergirða nokkra laxá, hvort sem einn
eða fleiri eigi veiði í henni, og dæmir
Th. í sekt fyrir pvergirðingar hans.
Yfirdómrinn sogir aftr, að Th. pykist
einn eiga alla veiði í Elliðaánum og
að út frá pessu sö gengið eða á pví
sé byggt sem sönnu og sjálfsögðu í
málshöfðunarskipuninni (frá amtmann-
inum) og stefnunni til undirdómsins
(frá sýslumanninum), hér sé pví eigi
úr öðru að skera en pví, hvort maðr
megi pvergirða á, ef hann eigi einn
alla ána, og í pessu atriði skilr yfir-
dómrinn landslögin gagnstætt héraðs-
dómaranum. Yfirdóminum hlýtr pó
víst að vera kunnugt, að aðrir land-
eigendr við árnar pykjast líka eiga
veiðina, hver fyrir sínu landi, og að
öllum porra pjóðfulltrúanna á alpingi
1879 pótti sem landsjörðin Hólmr
ætti sinn veiðirétt óskertan, og kröfð-
ust pess af umboðsvaldinu að pessara
réttinda væri gætt, en einstakr maðr
eigi látin traðka peim að ósekju. Mörg-
um mun og sýnast að í öðru eins máli
og petta pvergirðingamál Thomsens
er, sé pað nauðsynlegt fyrir hvern sem
í pví á að dæma, að grenslast eftir
hvort Th. eigi hér virkilega svo mikið
sem hann pykist eiga, áðr en dæmt
er um sýknu hans eða sekt. En yfir-
dómrinn virðist ekki álíta pað miklu
máli skipta, livort landseigendr eða
Th. eiga með réttu veiðina í efri hluta
Elliðaánna, og annaðhvort virðist vera.
að yfirdómrinn skilji landslögin svo,
að aðrir megi pvergirða veiðiá að ó-
sekju pótt aðrir eigi veiði í ánnifyrir
ofan, svo óparfi sé að spyrja um petta,
með pví pvergirðingar séu ætíð og 1
öllum tilfellum heimilar, eðr að yfir'