Skuld - 01.05.1882, Side 3

35
hlut eiga að máli, til áafþvoanlegs skaða og
vanvirðu.
Inni þriðju spurningunni skulum vjer
leyfa oss ennfremur að svara svo: að nokkuð
virðist oss hefði mátt úr þessum vandræðum
bæta, fyrst með því, að hver einstakur hefði
haft færra af hrossum í heima-högum og slægj-
um að sumrinu og ef þeir sjálíir ekki gátu eða
vildu, þá hefðu hreppstjórar og hreppsnefndir átt
að hjálpa þeim og halda þeim til á löglegan
hátt að Ijetta þeim af sjer1 2. IJar næst álítnm
vjer að hreppsnefndirnar hefðu átt að hafa eft-
irlit með fóðurtöku og hej’jaásetning manna að
að haustinu og fram eftir vetri hjá þeim, sem
ekki álítast færir um það sjálfir- Og ef þeir
ætluðu að kaupa fóður sjer til bjargar, þá að
bjálpa þeim á einhvern hátt. Enn fremur hefði
verið nauðsynlegt, samkvæmt uppástungu 2.
þingmanns Gullbringusfslu, að hreppsnefndirn-
ar hefðu útvegað nokkrar tunnur til vara af
fóðurkorni, áður karðindin duttu á, upþ á sína
ábyrgð, er bæði var hægra og kættuminna
fyrir sveitarstjórana sjálfa og hreppana yfir
höfuð, heldur en ráðstafa fátæklingunum og
skepnum þeirra á hreppsins kostnað þegar skað-
in er eins sýnilegur og komið er. Nokkrir
kunna að segja að ekki sje til neins að tala
um þetta nú, það sjo komiö sem komið er, og
það sje svo mikill vandi að setja á hey hjá
öðrum, að varla sje gjðrandi; en vjer álítum að
mikið kefði, eftir því sem hjer er sagt, mátt úr
þessu bæta, og það því fremur, sem hreppstjór-
arnir eru skyldir til að halda við góðri reglu í
hreppunum og þegar eru launaðir af almennu
fje fyrir start'a sinn.
Um ásetningu og syeitarj>} ngsli.
Framanskrifuð ritgjörð er vafalaust «ve
meint» og því köfum vjer tekið hana upp. En
satt að segja erum vjer vondaufir um að það
ráð, sem hún vill finna til að bæta úr slóðaskap
og skeytingarleysi búskussanna, komi að miklu
haldi. pótt hreppstjörar og hreppsnefndir sje
aldrei svo árvakrar, þó þeir hefði fult skynbragð
á að setja hyggilega og mátulega á hjáhverjum
bónda, þá kemur það alt fyrir ekki, því bónd-
inn getur, sem maður segir, «gefið« hreppstjóra
og hreppsnefnd «dauðann og djöfulinn», því
hreppstjóii og hreppsnefnd geta að vísu eins
og hver og einn annar af öllu mannkyni, sem
vill, gefið ráð og gefið ráð; en neytt bændur til
að fylgja þeim ráðum — það getur enginn gjört.
Eina ráðið til að koma í veg fyrir, bæði þetta
og aðra. ijettúð og skeytingarleysi í búskapar-
atferli ráðleysingjanna, er, að reyna að breyta
hugsunarhættinum, að koma því inn í siðferðis-
meðvitund manna, að það sje ósómi fyrir full-
hrausta og vinnandi menn að gjörast sveilar-
handbendi, og yfir höfuð að leggja í drasli og
1) Hvernig á hreppstjóri eða hreppsnefnd að þvinga
þá, sem eigi vilja lilýða? Og hvcrs er von af hrepps-
nefndarmönnum, sem verða fyrstir allra bænda í sveit-
inni til að horfella? Ritstj.
2) En bölvunin er, að pessir vandræðamcnn vilja
engin góð ráð pýðast; þvingunarmeðul vantar, og eru
heldur ekki æskileg. En sveitarstjórnirnar gætu. ef til
vill, kent slíkum mönnum nauðugum viljugum ýmis holl
heilræði, þegar þeir koma á hreppinn. Ristj.
óráði alt á hættu upp á ábyrð þeirra, sem bet-
ur fara að ráði sfnu. J>að þarf að breyfa þeim
hugsunarhætti, sem nú lifir í alt of mörgum.
er láta sjer enga vanvirðu þykja að lifa á sveita
og forsjá annara. En það þarf líka að taka
svo í taumana við þá sveitarlimi og þurfamenni
sem ekki eru örvasa, á barnsaldri eða óverk-
færir fyrir heilsu sakir, að það sje ekki eftir-
sóknarverð æfi að liggja á sveit, oft og einatt
með höndurnar í vösunum. f>að er víða svo,
að sveitarhandbendin lifa við betra viðurværi
og ólíku eríiðisminna lífi, lieldur en margur sá
ærukær maður, sem eigi að eins kemst sjálf-
bjarga af, heldur og leggur sitt fram til að
framfæra sveitarlimina. Fátækra-þyngslin hjer
á landi, þar sem 15. hver maður er á sveit,
eru eins dæmi í heimi. En einmitt það, að
aðgangurinn að sveitarsjóði er of ljettur, og svo
hitt, að þurfalingarnir eru svo margir hjer, að
það þykir sem engin sneypa fullhraustum mönn-
um að liggja á sveit — það er einmitt þetta,
sem fæðir af sjer slóðaskapinn í búskaparhátt-
um, skeytingarleysið með að sefja á sig. —
Öreigabjónaböndin ern af sama tagi. Hver ráð-
leysinginn, sem getur náð í eitthvað í pilsi vill
reisa bú ; hvorugt á «spjör fyrir r........á
sjer» ; en hvað gjörir það ? Samt «hlaupa þau
saman í hjóuaband sem hundur og tík á svelli»,
hlaða niður ómegð «alt upp á sveitar reikning-
inn», og segja svo, að «guS gefi sjer börnin»;
liann skal bera sökina, en þau ekki. Og ná-
unginn skal ala alt upp fyrir þau. Ef einhver
mætir þjer á förnum vegi, setur byssuna fyrii
brjóst þjer og heimtar «peningana eða lífið»,
þá heitir hann stigamaður og er fyrirlitinn og
hataður af mannlegu fjelagi. En ef hann hleð-
ur niður börnum og sogir við hreppsbúa sína:
«peningana ykkar, ágóðann af ykkar sveita, til
að fæða þetta barn upp, eða látið það deyja
fyrir augum ykkar» — þá er hann heiðarlegur
borgari; aumingja-maðurinn, guð sendi konum
börnin ; ekki getnr hann að því gjört, þó ó-
megðin blaðist. á hann. Og þó eru slíkir menn
ekki stórum betri, en stigamaðurinn, sem heimt-
ar «peningana eða lííiö».
Uað er sami hugsunarhátturinn sem vekiui
skepnufelli af óskynsamlegum ásetningi og Sem
veldur öreigagiftingunum og sveitarþyngslunum
[>að. er þetta skeytingarleysi ura, hvað maður
bakar öðrum með óskynsamlegu framferði sínu
og með því að hafa engan taum á sjer eða
sjálfsafneitun. J>að er þessi hugsunatháttur,
sem þavf að laga. En talca ráðin af mönnum
fyrir fram er órjettvíst. Engum dettur í hug, að
heimta að maður sje tekinn fastur og sviftur frelsi.
af því að menn kunna að hugsa, að hann ef
til vill œtli að steia. En jafn-ótækt er að banna
mönnum að setja á, af því að menn hugsa, að
þeir kunni að fella úr hor; eða að banna per-
sónum að giftast, af því að hklegt þykir, að
þær kunni að eiga börn, sem kunni að verða
sveitinni að handbendi. En þegar bóndi er bú-
inn að fella úr hor, þá er ekkert sjáanlegt á
móti, að iögleitt sje, að honum verði hegnt.
fyrir illa meðforð á skepnum. Og þegar bóndi
kemur með allan harnahópinn á sveitina, þá er
ekki gott að sjá, hvað á móti því er, að taka
bann og konuna og skilja þau að og segja:
«nei, þú fær ekki að hlaða meira upp á okkur!»
og taka svo af honum öll fjárforráð og þrýsta
honum, með hörðu, ef með þarf, til almennilegr-
ar vinnu, til að vinna fyrir ómegðinni, og hegna
honum, ef hann óhlýðnast.
Uað kemur í þessu sem fleiru upp á, að
sjá, hvar fiskur liggur undir steini, og ekki
tjáir að álasa sveitarstjórnum fyrir, þó þær
gjöri ekki það, sem þær hafa ekki vald til að
lögum.
Laxafriðan og landsstjórnin.
Uað hafa fá mál verið sótt með meiri á-
huga á þingi, en málið um friðun laxa. Allir,
bæði landsstjórn og alþýða hafa verið á einu
máli um það, að þetta mál snerti stóran og
mikilsverðan atvinnuveg; og er þó minst af því
sjeð, hve mikils virði sá atvinnuvegur gæti orð-
ið, ef laxinn væri friðaður. 1867, 1871, 1875
— öll þessi ár var friðanmálið fyrir alþingi.
Loks 1875 náðu fram að ganga á alþingi «við-
aukalög við Jónsb. landsl.bálks LVI. kapítula
um friðun á laxi». — j>egar þau voru út kom-
in, voru flestir fullvissir um, að nú væri laxinn
þó loksins friðaður að Iögum á landi hjer.
E>ví að þau friðuðu hann með fernu móti: 1.
lýstu þau allan lax 3lveg friðhelgan frá 1. sept.
til 20. maí ár hvert; 2. leyfðu þau öllum að
skjóta og styggja sel í veiðiám og ósum (ef
eigi væri þar friðlýst látur eða eggver) og eyða
þannig versta óvini laxins; — 3. bönnuðu þau
þvergirðingar og annað það, er hindrað gæti
för laxins upp í ár og upp eftir þeim, og þann
ig trygðu þau það, að laxinn væri eigí sviftur
frjálsum gangi á hrygningarstöðvar sínar; — 4.
bönuuðu lögin að við hafa þær veiðivjelar, er
tækju smálax, og ákváðu, hver minst mætti
möskvastærð vera á netjum og hvað minst
mætti bil milli rimla vera í laxakistum.
Nú skyldu allir hafa hugsað, að vel væri
geymd gröfin helga, eftir að lögin 11. maí 1876
höfðu náð staðfestingu konungs. En, nei!
Skömmu eftir að lögin eru út komin,' kemur
ráðgjafinn fram í brjefi, sern birt er í stjórnar-
tíöinclurium, og segir mönnum, að lög þessi sje
að eins viðauka-lög við Jónsbók og geti því
eigi náð til annara áa, en þar sem fleiri en einn
eigi veiði í; þau sje því eiginlega ekln friðun-
arlög.
lljett eins og viðaukalög ekki eigi einmitt
að innihalda viðauka! Bjett eins og lögin væru
eigi einmitt pá fyrst rjettnefnd viðauka\ög við
Jónsbók, er þau innihjeldu víðlœkari ákvarðanir
en hún, ákvarðanir um allar ár alment! Ekki
friðunarlög? Bjett eins og fyrirsögn laganna
sjálf væri ekki «um friðun á laxi»! Bjett eins
og megin als innihalds þeirra væri ekki um
friðun á laxi, eins og vjer höfum á bent!
Ejett eins og iögin sjálf nefni ekki berum orð-
um í 6. gr. að fviðun laxins sje þeirra «grund-
vallarregla»! Nei, þ<ftt allir þingmenn og lands-
höfðingi og ráðgjafi og konungur með hefðu
lagt sín höfuð í bleyti, til að finna, hversu
skýrast og ótvíræðast yrði í Ijósi látið, að lögin
væri friðanlög í allra-eiginlegasta skilningi, þá
gat það eigi glöggvar tekizt, en orðið er. Lög-