Skuld - 02.08.1882, Blaðsíða 2

74
miklum mun gagnsminni en venja er til;
sumstaðar steingeldar; vil jeg því fullyrða
að gagn af kúm er nú og verður að lík-
indum í sumar upp og niður í sýslunni
fullum helmingi minna en í meðalári.
2. Að sauðfjenaður allur er fremur rír og
út lítur fyrir að ær muni alls eigi gjöra
venjulegt gagn í sumar. í dálkiuum «mylkar
ær» eru taldar margar, er lömb hafa
drepizt undan, en sem hafa verið mylktar
og gjöra þær í sumar að líkindum tæplega
bálft gagn.
3. Að í öllum hreppum sýslunnar hafa marg-
ir orðið að kaupa korn til fóðurs kúm
sínum og ám og þar við stofnað sjer í
miklar skuldir, svo að þær litlu vörur, er
til eru, hrökkva tæplega fyrir skuldunum.
I Skarðsstrandarhreppi, er talin er auðug-
asta sveit sýslunnar, eru þannig til dæmis
af 26 búendum, er á skýrslum standa, 16
sem hafa tæplega eða alls ekki vörur fyrir
kaupstaðarskuldinni, enaðeins 10,erhafa vör-
ur nógar, svoaðnokkuð sje afgangsaf skuld-
inni. Hjá allmörgum hafa skepnurnar, er þeir
keyptu kornið til fóðurs, drepizt síðar.
Af þessu þrennu leiðir, að mikill hluti
bænda getur enga matbjörg fengið úr kaup-
stað og á hinn bóginn enga von getur haft
um, að fá svo mikla málnytu í sumar að
nokkur forði geti þar af orðið til vetrarins, og
margir hafa langt frá næga málnytju fyrir sig
og sína að lifa við í sumar og sumir enga.
Mun ástandið allvíða í hreppunum nú þegar
vera orðið svo, að mjög fáir bændur eru af-
lagsfærir, svo að nokkru nemi, nokkrir tæplega
sjálfbjarga, og fullur helmingur, sem alls eigi
geta komizt af eða er lífvænt án annara
hjálpar.
Ef enginn styrkur fæst, er því fyrirsjáanlegt
að skera verður í haust að mestu leyti það,
er iifandi er nú af kvikfjárstofni sýslunnar, til
viðurværis á vetri komanda, og sumir verða nú
þegar í sumar að slátra skepnum sínum í
horholdum sjer til viðurværis.
Skaða þann, er sýslufjelagið hefir beðið af
felli þessum, er ómögulegt að meta, svo nærri
fari í krónutali, en ef öllurn afnotamim á ám og
kúm, búhnekki þeim, er ffártjónið veldur, og
öðrum óbeinlinU skaða er slept, 0g það, er fall-
ið er, er reiknað eptir gangverði þess í ár, mun
skaðinn lágt metinn verða 140—150,000 kr. í
sýslunni allri.
Skrifstofu Dalasýslu 18. júlí 1882.
Guðlaugur (Juðmuudssou, cst».
— Málnytutap og skaði við felli á kvikfjen-
aði Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu er talið í
skýrslum þaðan frá sýslunefndinni 169,176 kr. og
að öðru leyti mun ástandið þar vera líkt eða
öllu lakara en í Dalasýslu. (15. júlí 1882).
Um í s 1 e n z k a tungn1
„Ef þú vill vera fullkominn í fróðleik.
þá nem þú allar tungur, enn gleym þó
eigi at heldr þinni tungu'1.
Konungsskuggsj á.
f>að þarf ekki að sannfæra oss íslendinga
sjálfa um það, að vjer til þessa höfum í öllu
1) Eins og vjer munum geta um á eftir ritgjörð
þessari, erum vjer að nokkru leyti samdóma aðal-stefnu
höfs., en engan veginn hverju atriði eða ummælum hans
fyrir sig. Ritstj.
verulegu talað sama mál, sem forfeður vorir í
gamla daga; hvert mannsbarn á íslandi, sem
orðið er stautandi, skilur til að mynda Hoims-
kringlu Snorra Sturlusonar eins vel og hvað
eina, sem nú er ritað á vorum dögum, (t. a.
m. Jjóðsögurnar). Hvað útlendingar segi um
oss í þessu efni, getum vjer látið oss í ljettu
rúrni liggja, en þess er vonanda, að þeim verði
einhvern tíma sýnt það og sannað, svo að eigi
megi í móti mæla, að þeim skjátlast í því sem
öðru um oss; það er eigi það, sem jeg ætla að
gjöra nú, heldur hitt, að brýna fyrir oss sjálf-
um þennan einfalda sannleik, af því að mjer
finst, sem tilraunir hafi verið gervar á inum
síðustu tímum, til þess að ýta honum út úr
dagsbirtunni í skúmaskot skeytingarleysis og
vanhirðu, þeim sannleik, að vjer eigum mál út
af fyrir oss, sem meðal annars gerir oss að þjóð
út af fyrir oss með vorum eignum þjóðartilfinn-
ingum og þjóðarrjetti.
Um mál þetta hefir oft áður verið skrifað;
einkum og sjer í lagi er Fjölni gamla að þakka
og þeim heiðursmönnum og hetjum, sem að
honum stóðu, viðreisn og endursköpun máls
vors í riti. Fyrir hans daga var íslenzkt mál
mestmegnis skrifað hræðilega afbakað ogdönsku-
skotið á allar lundir og það af inum lærðustu
mönnum, sem þá rjeðu mestu í íslenzkum bók-
mentum; stafsetningin átti heldur ekki upp á
pallborðið hjá þeim; þeir vildu ekki viðurkenna
gamla og góða íslenzka stafi; jeg hef til að
mynda sjeð bók, er einn merkismaðurinn, bisk-
up að nafnbót, hafði skrifað rjett nafn konu
sinnar á, er Sigríður hjet, og svo bætti hann
við: «med stungnu d eins og flestir narrar nú
á dögum skrifa». þessum manni hefir eigi
hugsazt, að hæðnisglott hans kemur í koll hon-
um sjálíum, og að það myndi vera sannefndur
fífisháttur að skrifa nú d fyrir ð. — Fjölnir
sýndi það og sannaði til fullnustu, að vjer þurf-
um eigi að bograst út fyrir landsteinana og
fara þar í smiðju, til þess að geta sýnt hugs-
anir vorar löndum vorum á skiljanlegri ís-
lenzku. Hans mál var svo þýtt, hreint og
kjarngott, svo nærri daglegu máli alíslenzkra
manna, að þar var ekkert útlenzkt orð eða
orðalag, heldur ekkert of fornt, eða úrelt; en það
var einmitt það, sem inum göfugu og sterku
vandlætis-hetjum á fyrri tímum var hættast við,
er þeir vildu leysa sig úr viðjum málskrýmsla
Sveins Sölfasonar og hans líka, og sannaðist
þar sem oftar, að «örskamt er öfganna á millis
jeg vil skora á alla, Sem ætla sjer að skrifa ís-
lenzkt mál, að lesa ritgjörðir eins og þær í
Fjölni «um stafsetningu», og taka vel eftir orð-
um þeirra og orðalagi; þá mun brátt hverjum
finnast, að þarna er íslenzka og það in hrein-
asta; í annan stað að lesa ísl. rit Sveinbjarnar
Egilssonar, sem að allra dómi er einn af vorum
beztu málsnillingum, til að mynda þýðing hans
á Uionskviðu; jeg svífist eigi þeirra ummæla, að
aldrei hafa in dýru kvæði Hómers verið þýdd á
nokkurt mál, svo að orð svari betur orði, hugs-
un hugsun, andi anda, án þess þar sje nokkuð,
sem eigi megi ramíslenzkt heita. Jeg get talið
marga af inum síðari og yngri mönnum, sem
ekki hafa talið það eftir sjer að rita og
hugsa á íslenzku og þótt sómi að; jeg vil
að eins nefna til dæmis Jón Sigurðsson,
Benedikt Gröndal, Pál Meisteð, Jón Ólafsson
og Björn Jónsson og fleiri. En þetta hafa þvf
miður eigi allir gjört. Á Islandi eða öllu heldur
í Reykjavík hefir in síðustu ár verið að myndast
ný stefna í ritmáli voru, sem jeg fæ ekki betur
sjeð, en að smátt og smátt sargi lífið úr því, ef
benni verður haldist fram, og þeim helzt hún
uppi, sem hana hafa skapað.
fessi stefna kemur fram í þremur myndum,
sem allar eru þó eitt: annaðhvort svo, að menn
eru farnir að venja sig á að hafa útlenzk orð
og orðatiltæki, eða í annan stað að þýða út-
lenzk orð orðrjett og enda stafrjett, í stað þess
að hugsa hugmyndirnar á íslenzku, og mynda orð-
in þar eftir, og svo má nærri geta, hvað slík orð
verða þægileg fyrir eyru ólærðra manna; eða í
þriðja stað að hafa útlenzkt orðalag og orða-
skipun. — Af þessu þrennu er það saklausast,
sem fyrst er, það er oft óumfiýjanlegt, að hafa
einstök útlend orð, þar sem engin hæfileg orð
eru til á ísl., og sumir vilja heldur hafa þau
en smíða eitthvað, sem þeir ætla að annað-
hvort verði misskilið eða óskilið, og þeim er
vorkunn; enn þá má spyrja — skilja menn
(alþýða) betur útlenzku orðin? Jeg held ekki,
jeg skal taka til dæmis orðið jiólitískur’; það er
að eins dautt hljóð í eyrum alþýðunnar, en
«stjórnfræðislegur» «stjórnlegur» og fl. hefir þó
eitthvað, sem skilja má, og jeg held, að það
megi víðast hvar komast hjá þeim, sneiða fyrir
þau og gjöra sig skiljanlegan, með fleirum orð-
um, ef ekki vill betur til, en einu; það er alls
eigi nauðsyn, að komast endilega af með eitt;
jeg get því alls eigi verið því samþykkur, að
slík orð sjeu höfð, og tel það óyndisúrræði að
gjöra það.
í>að, sem þá kemur næst, að smíða ný orð
beinlínis eftir orðalagi og hugsun íslenzks máls,
oftast dönsku og þýzku, er hinu miklu verra,
því að þar með er þegjandi gengið fram hjá
eðli málsins og þeim skapandi lífs krafti og
hugsunar, sem það hefir í sjer sjálfu, sem hvert
annað lifandi mál, og í stað þess að nota hann,
eru hingað og þangað hengdar utan á það
hnuplaðar fjaðrir og lánaðir leppar; liinu vil
jeg engan veginn neita, að slík orð geti eigi
verið samþýð málinu, en þau eru það sjaldnast.
Ið þriðja er enn miklu verst og hættulegast,
því að þar með er alveg gengið fram hjá mál-
inu sjálfu og það að vettugi virt, en í stað
þess búið til nokkurs konar óskepi, sem er sam-
sull af útlendum málum, dönsku, þýzku, eða
hvorritveggju; þetta meinlæti hlýtur fyrr eða
síðar að verða að fullu drepi, ef eigi er sjeð
við í tæka tíð. Að þessi stefna sje eigi hug-
arburður einn, get jeg sannað, með því að líta
snöggvast á blöð og ritlinga, sem út hafa kom-
ið í Reykjavík síðustu missirin. jþ»jóðólfur,
sem stundum er nokkuð rýrðarlegur út-
litum, sýnist fremur öörum ritum þurfa að
halda sjer bragðlegum með útlendum orðum
og orðatiltækjum; og það svo voðalega, að hár-
in rísa á höfði manns við að sjá þau býsn og
undur, sem þar sjást alloft; jeg vil minna á
neðanmálsgreinina í honum um stjórnina og á-
stand á liússlandi; þar rak hvert meiuvættið
annað; jeg skal nefna fátt eitt; þar úði og
grúði af orðum eins og tpólitískur’, tstimpill’
(á íslenzku t. a. m. mark), prpplýsing’, (á ísl.
mentun), tþvingar’ (á ísl. þröngvar, neyðir),
tmaktarráð’, jmyndun þjóðannna’, Jurstar’,
Jurstalegar persónur’ og margt fieira; af tor-
ráðnu myrkviðri vil jeg að eins geta um «fram-
þróun karaktersins*; tframþróun’ er rangt hugs-
að, eins og til væri nokkur ’afturþróun’ (sem