Fróði - 22.01.1881, Blaðsíða 2

32. bl.
F R Ó Ð 1.
1891.
16
útskrifaðist úr latínuskólanuni í Björgvin
1824, og 1828 tók hann embættispróf í
lögum. Skömnru síðar varð hann laga-
kennari („docent“, tveiin árum síðar „lek-
tor“) við háskólann í Kristjaníu, og fjekk
á sig allmikið orð sem lagamaður, eink-
um eptir að hann gaf út (1833) skýr-
ingu yfir stjórnarlög Norðmanna, par
sem hann meðal annars var mótfallinn
pví, að konungur hefði algjört neitunai’-
vald, par sem um breytingar á stjórnar-
lögunum væri að ræða. 1834 varð hann
málafærslumaður við hæstarjett og pótti
sýna mikinn dug og mælsku 1 peirri
stöðu. Yar pá einkum við brugðið, hversu
ágætri vörn hann lijelt uppi fyrir ráð-
gjafa peim, er Vogt hjet, pá er hann
var kærður fyrir ríkisdómi.
Árið 1845 var Stang gerður að ráð-
gjafa, og hefir hann verið pað lengstum
síðan til pess er hann fjekk lausn í haust.
Hann var fyrst settur yfir innanlands-
málin, sem sjerstaklega eru svo kölluð,
en pað eru einkum atvinnumál, sam-
göngnmál og pess háttar, og var pá ný-
stofnað sjerstakt stjórnarráð, eða stjórn-
ardeild til að stýra málum pessum. Yeitti
Stang peim góða forstöðu, og kom með-
al annars vegunum i allgott lag, er áð-
ur voru ákaflega iltir og ógreiðir um hið
stóra og fjöllótta land. Fyrsti járnveg-
ur Noregs, milli Kristjaníu og Eiðsvall-
ar, var pá og lagður. Menn hafa ásak-
að Stang fyrir pað, að hann fjekk Eng-
lendinga til að leggja fje til jámvegar
pessa, en á peirri tíð mun hafa verið
tvísýnt, að landsmenn sjálfir pyrðu að
hætta fje sínu í pað fyrirtæki, meðan ó-
víst var, hvort pað svaraði kostnaði.
Stang lagði meira á sig í pessari
stöðu, en heilsa hans leyfði, svo 1856
varð hann eptir langvinnan lasleik að fá
algerða lausn frá ráðgjafaembættinu.
En á næstu árum rjetti hann við aptur,
og var kosinn 1859 í Kristjaníu til stór-
pingsins, par sem mikið pótti að honuin
kveða. 1861 varð hann ráðgjafi í ann-
að skipti og jafnframt ráðgjafaforseti,
sem hann hefir síðan verið í 19 ár, til
pess er hann veik nú frá.
Á fyrri árum átti Stang mikilli pjóð-
hylli að fagna af löndum sínum, einkum
meðan hann veitti innanlandsmálunum
iorstöðu, en á siðari árum hefir petta verið
mjög á annan veg, og hefir stefna hans
í hinu svo kallaða ráðgjafamáli (Stats-
raadssag) einkum valdið pví. Eptir stjórn-
arlögum Norðmanna mega ekki ráðgjaf-
arnir sitja á pjóðpinginu eða stórping-
inu, en pingið hefir nú viljað veita peim
rjett til að sitja par og taka pátt í um-
ræðum mála.nna, að sínu leyti eins og
tíðkast í Daninörku og fleiri löndum.!
J>essa breyting á stjórnarlögunum hefir
stjórnin nú með engu móti viljað
iallast á. En svo kátlega víkui' við, að
ívt meir var stjórninni mjög annt um að
fá pessari breytingu framgengt, en pá var
pingið henni með öllu mótfallið, svo hún
náði eigi fram að ganga. Nú er svo
kveðið á í stjómarskrá Norðmanna (28.
17
og 29. gr.), að konungur má synja lög-
um peim, er stórpingið semur, staðfesting-
ar, en pó eigi frekar enn svo, að sjeu
sömu lög viðtekin óbreytt á prem ping-
um, pá skulu pau gilda, hvert sem kon-
ungi er ljúft eða leitt. J>ótt nú Stang,
meðan hann var kennari í lögum við há-
skólann, pætti eigi konungur hafa neitt
meiri rjett til að hafna breytingum á
stjórnarskránni enn öðrum lögum, pá hef-
ir hann á seinni árum verið á peirri
skoðun, að konungur hefði í pessum efn-
um takmarkalaust neitunarvald, eða að
pað nægði ekki til að breyta sjálfri stjórn-
arskránni, að breytingin væri sampykkt
orðrjett á prem pingum, svo sem sjálf-
sagt er, pá er um önnur landslög er að
ræða, og hefir hafizt mjög áköf blaða-
deila í landinu um petta efni. — Hin nýja
stjórnarskrárgrein er sampykkt hefir nú
verið á prem stórpingum hverju eptir
annað er svo látandi: „J>á er stórpingið
hefir verið sett og pað hefir byrjað störf
sin samkvæmt 74. gr. stjórnarskrárinnar,
hafa ráðherrarnir og ráðgjafarnir (Stats-
ministrene og Statsraaderne) rjett til að
nlæta á stórpinginu og í báðum deild-
um pess, og, að undan skiidum atkvæðis-
rjetti, taka sem pingmenn pátt í umræð-
um pingmálanna, peim er fram fara að
opnuin dyrum, en eigi í hinum er fara
fram að luktum dyrum, nema pingið leyfi“.
Stjórnin og apturhaldsmenn (sem
Norðmenn kalla Bagstrævere) reyna að
færa pað til síns máls, að síðasta (112.)
grein stjómarskrárinnar til taki ekki,
að konuugur hafi takmarkað neitunar-
vald, pegar um breytingar á stjórnar-
skránni er að ræða, og pví hljóti hann
að hafa pað takmarkalaust. En grein
sú nefnir ekki að stjómarskrárbreytingar
komi neitt til konungs kasta, og liggur
pví öllu nær að skilja hana svo, að kon-
ungur purfi hvorki að játa nje neita peim.
Norðmenn sömdu sjer sjálfir stjórnar-
skrána 1814 án pess neinn konungur ætti
par pátt í, ' og munu hafa ætlazt til, að
eins væri með síðari breytingar, er gerð-
ar kynnu að verða á henni. J>etta pyk-
ir stjórninni óhæfa, fyrir pað, að stjórn-
arskráin sje samningur milli pjóðarinnar
1 og konungsins, sem báðir hlutaðeigendur
purfi að koma sjer saman um að breyta.
En pótt nú stjórnarskráin sje einskonar
samningur, sem raunar öll lög, milli allra
landsmanna, hvort peir eru konungar eða
kotungar, pá stendur einmitt í pessuni
samningi, að stórpingið hafi vald til að
breyta smærri atriðum í stjórnarskránni,
en valds konungs er að engu getið, og
uiulir penna samning, er pjóðin hafði
íyrst til búið, hefir konungur gengizt.
112. gr. stjórnarskrárinnar erápessa
leið: „Sýni reynslan, að einkverjum hluta
pessarar stjórnarskrár Noregs konungs-
ríkis purfi að breyta, skal bera upp til-
lögu um pað á reglulegu stórpingi og
auglýsa hana á prenti. En pá hið fyrsta.
er næsta reglulegt stórping kemur sam-
an, hefir pingið vald til að álykta, livort
breytingartillögunni skuli verða fram-
gengt eður eigi. J>ó má slík breyting
18
aldrei koma i bága við frumreglur pess-
arar stjómarskrár, heldur að eins víkja
við einstökum ákvæðum, svo að andi
pessarar stjórnarskipunar eigi haggist,
og verða tveir priðjungar stórpingsins að
sampykkja breytinguna“.
Sem sjá má, veitir liin nýja stjórn-
arskrárgrein ráðgjöfunum pann rjett, er
peir höfðu eigi áður, að sitja á pingi sem
pingmenn, en hún skipar peim pað eigi,
og pví kvnlegt að svo miklar æsingar
skuli hafa orðið í landinu af pessu til-
efni. Greinin er nú að lögum orðin, en
líklegt er að ráðgjafarnir noti eigi að
svo komnu pann rjett er hún veitir peim.
J>að virðist nú á tíðum vera ófrávíkjan-
leg regla stjórnanna á Norðurlöndum,
að forðast sem heitan eldinn að stjórna
landi og lýð eptir peim reglum, sem
meiri hluti pings og pjóðar vilja að fylgt
sje. Til ráðgjafa eru að eins teknir
minni hluta menn, gagnstætt pví sem
við gengst og sjálfsagt pykir á Englandi,
Hoflandi, Belgíu, Erakklandi, Ítaiíu og
í stuttu máli í öllum löndum, par sem
pjóðin og pjóðfulltrúarnir eru eigi virtir
að vettugi. J>að parf varla mikið vit til
að sjá hver reglan pó er skynsamlegri,
eðlilegri og affarasælli, en engu að síður
lítur svo út sem pað vanti hjá peim sem
nú ráða mestu á Norðurlöndum, pví góð-
an vilja peirra mun alls ekki að efa.
J>egar Stang hafði beðið um lausn
frá embætti sínu, var í ráði að setja í
pað aptur mann er Sibbern heitir, og
sem nú hefir verið erindsreki Svia og
Norðmanna í Parisarborg. Sibbern var
boðaður hcim paðan að sunnan, og brá
hann skjótlega við. En er liann fór að
bera sig saman við ráðgjafana er fyrir
voru, kom pað í Ijós, að hann mundi
trauðlega koma sjer saman við pá í stjórn-
; armálunum, og varð pví ekki úr, að hann
settist að svo komnu í sæti Stangs. Sá
sem að lyktum gerðist forseti ráðgjaí-
anna, heitir Selmer, en óvíst pykir nú
j enn hversu hann reynist. Hann hefir
pó pann kost, ef kost skyldi kalla, að vera
allmikill apturhaldsmaður. Selmer er
fæddur 1816, tók 1842 embættispróf í
lögum og varð 1874 ráðgjafi. J>angað
til hafði hann verið málafærslumaður i
Drammen, og var einu sinni eða tvisvar
i stórpingsmaður fyrir pað kjördæmi. Lít-
; ið pótti að honum kveða við umræður
pingmálanna, en ötull pótti hann til að
starfa í nefndum.
Aösent ur Skaptafellssýslu,
Fáitt er það sem fulltreysta má.
Hjer eru sýslumannaskipti ekki orð-
in nýnæmi. Árni sýslumaður hefir peg-
ar fengið ágrip af útfararminningu í blaði
yðar, frá frjettaritara, sem auðsjáanlega
befir ekki tala af ókunnugleik. Vjer höf-
um helzt fest í minni hin hnyttilegu orð:
„Getur verið að hann pess vegna hafi
verið kallaður hlutdrægur, en jeg ætla
pað hafi hann bakað sjer helzt með pví, að
hann reyndi hvervetna tál að niður pagga