Fróði - 22.01.1881, Blaðsíða 3

óviturleik heimskra manna“. Heppilegra
fyrir pjóðina finnst oss vera að segja
mætti um penna, og hvern annan em-
bættismann með sanni: „Hann var aldrei
hlutdrægur, lifði ekki eingöngu sjálfum
sjer, heldur pjóðinni. í staðinn fyrir að
niður pagga reyndi hann ávalt til að upp-
lýsa og leiðbeina, án pess að fara í manna-
mun, eða leita sjer hagnaðar í embætt-
isfærslunni; pess vegna á hann skilið að
fá eptirlaun sem heiðurslaun“, (pví vel að
merkja eru öll embættisverk borguð að
fullu með laununum, nema mestu dugn-
aðarmönnum, meðan embættismaðurinn
pjónar emhætti sínu, pó lögin hafi penna
hjábúðarkrók til að launa gamla hjábúð-
arvinnu, úr vasa pjöðarinnar, sem ekki
naut peirra aukavinnuj. Eptir Arna
kom Einar Thorlacius, og vonuðum vjer
að hafa fengið par ágætismann, en hans
naut hjer skamma stund við; og pví mið-
ur er ekki annað að sjá enn hugur hans
hafi ekki verið heima, pegar hann setti
kjörfund vorn. Hvort orsökin liefir ver-
ið blind, óviðráðanleg forlög, eða áhrif
annara manna, að ofan eða neðan, til
að ná vissum manni til pings, gerir ekki
mikið til svona að ókunnum ástæðum,
ellegar hvort pað hefir verið sú hugsun
sem fram kom i orðum prestsins forðum:
„pað er fátæks manns bara, og parf pví
ekki vandlega að skýra pað“, látum vjer
liggja milli hluta. |>að kemur í sama
stað niður hvað ábyrgðina við hin gild-
andi lög og rjettindi hinna einstöku
snertir; pá ábyrgð, að framkvæmdar-
valdið haldi rjett metunum, hver sem í
hlut á, og hvernig sem áður hefir verið;
petta er pað sem gcrir laun og heiður
embættismannsins rjett fenginn. Yjer
getutii ekki lagt aðra pýðingu í kosning-
arlögin 14. sept. 1877, enn að kjörping
beri að halda á peim þingstað, sem ligg-
ur næst miðju kjördæmi, og pað sje vega-
lengdin frá yztu takmörkum kjördæmis-
ins sem ráða á, þar sem pví verður við
komið, hvar pessi iniðpunktur er, en ekk-
ert manngreinarálit, og að lögin nái hjer
jafnt yfir alla.
I j>essu kjördæmi er pað viðurkennt,
að sýslufundir, og án efa kjeraðsfundir,
sjeu í miðju kiördæmi í Suðursveit, pó
heldur fyrir vestan enn austan pingstað-
inn Borgarhöfn, en paðan og að Holtum,
par sem kjörpingið nú var lialdið, er
venjuleg dagleið, pegar ferðast er á ein-
um hesti. Á sýslufundi peim, sem kjör-
stjórnin var fyrst sett saman, var pví
hreyft, að halda kjörfundinn á Borgar-
hafnarhreppspingstað, og voru engar á-
stæður færðar móti pvi, nema að fjöl-
byggðara væri hjá Holtum. j>ví pótti
oss undarlega fyrir koma, að kjörpingið
var á sinum tíma ákveðið í Holtum; og
einkum voru Öræfingum, sem einir áttu
að sækja til íundarins yfir hina hættu-
legu Jökulsá á Breiðumerkursandi, gerð-
ir, tveir kostir af framkvæmdarvaldinu,
nefnil.: að sitja heiina og missa. rjettind-
in að kjósa alpingismann (er sumum
mun hafa pótt kosta minna í bráoina),
eða hafa samtök í pví að leggja hverjum
20
peim, sem fara vikli úr Óræfum eða Hofs-
hrepp, tvö dagsverk og hestaleigu á aust-
urenda kjördæmisins. þetta hefði get-
að munað Hofshrepp allt að 46 dags-
verkum eptir pví hvað margir vildu fara
og svo hestaleigu að sama hlutfalli, en
hún er venjulega 1 króna um daginnum
pann tíma, og álítum vjer pó pau rjett-
indi að kjósa til alpingis meira virði.
Ekki er samt allt búið enn. Hjer er
venja með öll ping og fundarboð að láta
pau ganga tafarlaust, boðleið rjetta
um alla hreppa; petta pykir góð regla,
enda pótt sýslumaður hafi stundum ekki
haft nema eins dags fyrirvara; en petta
kjörpingboð hafði nú ekki slíkan rjett að
mega pannig ferðast um, eða eins og
lögin ákveða birtast með 4 vikna fyrir-
vara, heldur var pað lesið upp við kirkju
8 dögum fyrir kjörpingið, og ekkert var
auglýst, hver kjörstjóri yrði í stað sýslu-
mannsins fyr enn á hinum heilaga. stað
Holtum; var pá orðinn kjörstjóri sá er
sýslunefndin nefndi í kjörstjórnina úr
flokki kjósenda, en annar tekinn aptur
í hans stað af sama flokki; pað kom ekki
sýslunefndinni við?
Eptir pessu áttu nú allir hlutaðeig-
endur sjer að hegða, og eptir pví var
gamli pingmaðurinn á ný kosinn.
þegar á kjörpingið kom, var ágæt-
asta veður, en með pví pinghúsið, sem
er moldarkofi, rúmaði ekki nálægt alla
í einu (petta liefði nú raunar komið fyrir
víðar), óskuðum vjer, að kjörpingið yrði
haldið úti, annars varð ekki sagt pað
væri haldið fullkomlega í heyranda hljóði,
en pessu fjekk kjörstjórinn ekki ráðið,
pví hjer bar hærra herðar enn höfuð.
Einmitt á sömu leið fór að fá pá, sem
buðu sig til að verða pingmenn, til að
j auglýsa pinginu skoðanir sínar um áhuga-
( mál vor, en peir voru prófastur síra Jón
j í Bjarnanesi og fyrrum alpingismaður
| Stefán Eiríksson í Ánianesi. Hinn fyrai
ljet annan mann gera pinginu kunna
stefnu sína, pó fremur sem almennt yfir-
lit enn nokkuð sjerstaklegt um viss mál,
og líkaði oss pað vel, að pví er skilið
varð af svo fám orðum. Hinn síðari
j vísaði til pingtíðindanna (pví hann áleit
j ekki leyfilegt fyrir mann sem væri í kjör-
stjórn að tala við petta tækifæri), og
pótti niörgum pað varan vetri, enda
í munu sárfáir hafa lesið pingtíðindin. Fyr-
ir kosningu Stefáns mæltu snillilega prest-
arnir síra Páll að Stafafelli og síra Sveinn
að Sandfelli. Yjer skildum svo meðmæl-
ingu hins fyr nefnda, sem Stefáni hefði
mikið farið fram á síðustu pingunum. Með
presta pessa í broddi fylkingar, urðu hjer
líka langfjölmennastir Nesjamenn, sem
ekki áttu lieldur til að sækja nema yfir
Hornafjarða rfljót, pá mjög vatnslítil, og
rjeðu peir kosningunni með eindregnum
ijelagsskap. J>etta sýndi glöggt hvorn
peirra sveitarhöfðingja sinna peir álíta |ijóð
vorri betra að hafa á pingi; peir hafa
og svo með prestunum og pingmannin-
um tekið við sómanum og ábyrgðinni sem
kosningunui fylgir. Hjer var nú ekki
heldur nema um óreynda aðra að velja,
21
hlutanum, játum vjer fúslega, að petta
var frjálst að pví leyti sem lögun-
um var fylgt, en ábyrgðin er pung og
ekki pýðingarlaus, er hver sá pingmað-
xir, sem af sjálfsáliti liefir boðið sig al-
varlega fram, hefir tekið upp á sig.
Tírninn, einkum sá tími, sem hver pjóð
á að leggja hinn áreiðanlegasta grund-
völl undir framfarir og menntun, frelsi
og vellíðun allra stjetta í landinu er
dýrmætari enn mikhr gullgeningar. |>essi
kjörtími er víst eitt af peim mestvarð-
andi timabilum í sögu vorri, pví ríður
á að fara hvert fótmál á honum með
hetjulegri framkvæmd og forsjálni. Nú
er mál að leggja pann grundvöll að al-
pýðumenntuninni, sem óhætt er upp af að
byggja, og við endalok pessa kjörtíma-
bils ættum vjer að vera búnir að fá proska
j til almennt að vinna oss til handa, með
I ráðdeild og stillingu, hið stjórnlega
! frelsi bæði pjóðarinnar í heild sinni, og
svo hið einstaklega, sem hverjum mennt-
uðum manni sæmir að hafa; og penna
vanda hefir hver pingmaður með fram-
boði sínu tekið upp á sig. gagnvart öld-
um og óbornum, og ábyrgð hinna fram-
boðnu pingmanna er sannarlega pyngri
enn hinna, sem kjósendur hafa útvegað,
að eyða nú ekki tje pjóðarinnar fyrir sig
og aðra til lítils gagns, eða ganga svo
lint að verki sínu, að pjóðin verði fyrir
pað mörg ár að andvarpa undir peirri
bvrði sem fylgir menntunarleysinu, en
sem hún annars gæti ljett af sjer eptir
einn áfanga. En til pess dugir ekki
neinum pingmanni að sitja aðgerðalaus-
um pangað til liann kemur í pingsahnn,
pví ef hann gerir ekki allt hvað hann
getur heima í hjeraði, verður hann varla
ágætur á alpingi. Yjer víkjum á petta,
af pví oss pykir heldur litil stund hafa
verið lögð á hingað til, að ganga í hjer-
aði fyrir peim framföram, sem miða til
að hefja alpýðu vora, og af peirri aðal-
liugsun, að alpýðumenntunin sje aðal-
undirstaða undir frelsi og vellíðun allra
stjetta í landinu, kom uppástunga fram
á hinum umrædda kjörfundi um sýslu-
skóla, að vísu í fátækum húningi, enda
varð strax éinn, og pað góður maður,
til að reita henni nábjargir, áður enn
hún fæddist öll; honum pótti hún vera
of stórkostleg og ofvaxin kröptum vor-
um, og að betra og hægra mundi að
stofna skóla í hverjum hrepp. Hvað
rjettast og tiltækilegast er í pessu ætl-
um vjer ekki að prátta um; en vjer á-
lítum að lög 9, janúar 1880 fullskýrt
bendi hverjum prcsti á, að pað eru ein-
mitt peir sem næst liggur að stofna
barnaskólana, og að pað er enginn sómi
fyrir pá að hafa pá sök á samvizku
sinni, að barnakennslan sje ahnennt í
ólagi, og standi fyrir prifum pjóðlífi og
almennum framfiirum vorum, síðan peir
hafa von fyrir viðunanlegri laun enn
áður var almennt. J>ó margar heiðar-
legar undantekningar sjeu í pessu efni,
verður hitt ekki varið, að hefðu prestar
almennt gert allt hvað peir gátu, hefð-
um vjer í menntunarlegu tilliti verið bet-
og pó vjer væram í minni eða minnsta ur á vegi staddir enn nú á sier stað.