Fróði - 11.03.1882, Blaðsíða 3

. 66. bl.
f n ó ð i.
1882.
67
Jaun á sýningutn og yfir höfuö öll
afnot meiri.
Ymislcgt mn Noreg og Norðmenn.
Skrifað eptir einum fyrirlestri
Guðmundar Hjaltasonar.
I.
Landslagið í Noregi er að nokkru
leyti svipað og á íslandi, en pó ekki
sjerlega líkt. Pyrst er nú rnikill munur
á stærð landanna, par sem ísland er
ekki að stærð nema á borð við priðjung
Noregs, og svo er Noregur ekki ey, eins
og ísland, heldur er hann ákaflega löng
strönd, hjer um bil 40 pingmannaleiðir,
með Svíaríki á bak við sig a& austan.
Með fram ströndinni eru einlægar eyjar,
hólmar og sker, og má kalla, að eyjar
pessar sjeu óteljandi. Af þeim eru 1160
byggðar, og eru þær mjög misjafnar að
stærð, því í sumum er að eins eitt býli,
en í sumum heilar sveitir, og lifir allur
porri eyjabúa á fiskiveiðum. Bæði
ströndin og eyjarnar eru klettóttar og
sjórinn á milli viðast hvar hyldjúpur.
|>að er víða fremur erfitt að siglainnan
um penna eyjasæg, pví mörg sundin eru
örmjó, en gufuskipin, sem par eru á ferð
fram og aptur, fara sumstaðar svo nærri
klettunum, að lítið vantar til, að maður,
sem stendur við borðstokkinn, geti náð
með göngustaf sínum til að snerta grein-
ar trjánna, sem vaxa í holum og skor-
um í klettunum.
Strönd landsins er viðast mjög vog-
skorin, og ganga ákaflega margir firðir
inn í hana að vestan, en ekki eru þeir
mjög stórir nema einir fjórir, og er einn
peirra 10 þingmannaleiðir að lengd.
Strendurnar með fram þessum fjörðum
eru allmennt ákaflega sæbrattar, og fjöll-
in víða einlæg hengiflug og björg. Sum-
staðar ern pó hjallar og stallar í pess-
um snarbröttu hlíðum, og standa par pá
opt bæir, pví hver byggilegur blettur er
notaður pó litill sje, og landið er þjett-
byggt, par sem pað annars verður byggt.
Milli fjallanna renna ár, víða hvar í
giljum og gljúfrum með háum fossum í.
"Uppi á fjöllunum fyrir ofan klettabeltin
eru opt engjar og slægjuland, þó fjölfln
sjeu 4000 fet yfir sjávarflöt, eða eins há
og Kaldbakur hjer við Eyjafjörð. En
pað er ekki auðvelt að koma heyinu of-
an af þessum fjöllum niður í byggðina,
par sem hlíðin öll er eigi nema hamrar.
En Norðmenn hafa- á sumum stöðum pá
aðferð, að peir setja öflugan stólpa af
trje eða steini nppi á fjallsbrúninni og
annan niður við fjallsræturnar, strengja
svo gildan járnvír, svo sem | pumlungs í
pvermál, milli þessara stólpa niður alla
fjallshlíðina. Síðan binda peir heysát-
urnar uppi á fjallinu og hafa til þess
reipi með einni liögld. þessari högld er
svo smeygt upp á járnpráðinn, og pann-
ig rennur heybagginn niður eptir strengn-
um allt á jafnsljettu. Uppi í dölum
inilli fjallanna eru víða stöðuvötn, sem
68
leggur á vetrum, og verður pá á peim
bezta sleðafæri. |>egar tjallslæjurnar eru
upp frá þessum vötnum, sem opt eru
nokkuð frá byggð, pá er heyinu hleypt
par niður og borið par saman, en svo
er pví ekið heim á vetrum. Lítið eiga
Norðmenn við að flytja í klyfjum á reið-
ingshestum, en pó sá jeg það stöku-
sinnum, og pótti mjer allur útbúningur
á reiðingum peirra ljelegur.
Mjög víða vestan lands hagar svo
til, að niður við sjóinn og á undirlend-
inu í dölunum eru ljómandi fallegir akr-
ar, engjar og garðar í nánd við húsin
eða býfln, en svo þegar hærra dregur
einlægir greniskógar og furuskógar í
hlíðunum. Svo, pegar lengra kemur
upp eptir, birkiskógar, pá íjalldrapi,
lyng og graslendi, en allra efst jöklar,
pví mikið er af jöklum á háfjöllunum,
sem sum eru um 8000 feta há, þar sem
okkar allra hæstu fjöll hjer á landi eru
ekki nema rúm 6000 fet. Víða ganga
skriðjöklar frá hájöklunum niður eptir
furðu langt, jafnvel niður að ökrunum eð-
ur milli peirra, og verður landið fyrir
allt petta mjög tilbreytilegt yfir að líta.
Akrar, engjar og aðrar lendur eru ail-
staðar umgirtar, sumstaðar með grjót-
görðum, en miklu víðar með girðingum
úr trje, sem eru þannig lagaðar, að tveir
og tveir trjestólpar með iitiu bili á milli
eru reknir samsíða niður í jörðina og
svo í bilið milli peirra settar langslár,
sem ná tii næstu stólpa og eru eins
skorðaðar þar milli peirra. þessar siár
eru nokkrar hver fyrir ofan aðra, eins
og rimar í kláf. Skógurinn er nógur og
enginn skortur á trjávið, en ekki eru
þessar trjegirðingar sjerlega endingar-
góðar, heidur hættir peim til að fúna
eptir nokkur ár, en svo eru pær hafðar
til eldsneytis og nýjar settar í staðinn.
A vesturströndinni er rigningasamt
og votviðri tíð, svo opt er erfitt að purka
hey á sumrin. En úr pessu bæta menn
mikið með pví að setja á þurkvöllinn
hesjur, eða trjestólpa með trjeslám á
milli, og hengja svo heyið upp á pessar
grindur til perris.
Austur í landinu er landslagið nokk-
uð svipað því, sem pað er að vestanverðu,
en pó er talsverður munur á pvi; par
eru fjöllin ekki eins snarbrött og klett-
ótt, og par er víða miklu meira undir-
lendi. Ejallshlíðarnar eru vanalega eins
vaxnar greniskógum og furuskógum.
|>essar tvær trjetegundir eru hver annari
mjög svipaðar. A trjánum eru ekki
eiginleg lauf, heldur nálar eða bar, sem
heldur sjer grænt allan veturinn, svo pó
jörðin sje alþakin snjó og öll hvít, pá
standa skógarnir grænir upp úrsnjónum
og er þetta fögur litatilbreyting; pað er
eins og hvít ábreiða með grænum glit-
vefnaði væri breidd yfir landið. Skóg-
lendið í Noregi er fjarska mikið, svo
fimmti hlutinn af öllu pessu stóra landi
er skógur. Grenitrjeð vex beint og
hlykkjalaust rjett upp úr jörðinni, og
69
greinamar svo pvert út úr stofninum.
Trjen standa vanalega mjög pjett í skóg-
inum, svo ekki er nema svo sem 2—3
álnir á milfl þeirra, og leggjast svo grein-
ar trjánna á víxl, svo af peim verður
þjettur vefur. Yerður pví alldimmt- nið-
ur við jörðina, og neðstu greinar trjánn^
geta ekki prifizt eða flfað fyrir ljósleysij
pær deyja pví og detta af, fúna niður og
verða að frjóvgunarefni fyrir skóginn. En
við pað að trjeð missir neðstu greinarn-
ar, leggst meiri vöxtur í efri hluta pess,
svo trjeð vex því meira í hæðina. Gangi
menn inn í pessa skóga, pá er eins og
maður komi inn í dimmt hús með grænu
fljettuðu þaki, sem óteljandi stoðirhalda
uppi. — Fyrir ofan pessa skóga, hátt
uppi í fjöllunum, koma svo birkiskógar.
Norskabirkið er stórvaxnara enn birkið
hjer á landi; stofnarnir er stundum ',4
alin í þvermál niður við jörð, og trjen
um 10 álna há. Laufin á pessu norska
birki eru pó fremur minni enn hjer.
|>egar á allt er litið, er pójarðveg-
urinn í Noregi sízt frjóvsamari enn hjer
á landi. J>ar eru engin eldfjöll eða
hverir, og grjótið er öðruvísi enn hjer.
í fjöllunum er mest svo kallað forngrýti
eða granít, og er það bleikt á lit. J>etta
gi'jót er gott að kljúfa og ágætt til bygg-
inga; pað er hart og má skyggna pað,
enda eru búnir til úr pví ymsir munir,
og pað er jafnvel haft í knífsköpt. Sum-
staðar er líka skit’usteinn, sem kljúfa má
í þunnar pakhellur.
Fróði 65. hefir að færa stúfa nokkra
af ritgjörð eður ritgjörðum til varnar
söngritum Jónasar Helgasonar gegn ó-
vinsamlegum ummælum og aðfinningum
ritdómanda í Norðanfara. Ritst]órn
Fróða hefir eigi viljað taka greinarnar
í heild í blaðið af pví, að pær eru helzt
til langar, „og af fleirura ástæðum11, sem
menn munu varla geta skakkt til um
hverjar sje, eptir sýnishornum þeim,
sem tekin eru. |>ar á móti bætir rit-
stjórnin við stúfana nokkrum athugasemd-
um, er jeg vildi mega svara fáum orðura.
|>að er tvennt, sem ritstjórnin
finnur ritdómandanum til saka. Hið
fyrra er það, að hann leyfir sjer að
dæma um rit slíks manns, sem Jónas
Helgason er, og þó einkum að fella
nokkuð harðan dóm um pau. Hitt er
pað, að ritdómsgreinin er merkt að eins
upphafsstöfum tveim, en ekki fullu nafni.
Er pá Jónas Helgason í alvöru að
tala hafinn upp yfir það, að dæma megi
um rit hans? Hann yrði pá að vera
það annaðhvort af pví, að hann sje svo
miklu betur að sjer í söngfræði enn aðrir
menn, að óhugsandi væri, að nokkur
maður gæti sjeð par galla, og ef þar
væri um nokkurn dóm að tala, þá yrði
hann ekkert annað enn undrun og að-
dáun, eða pá hinu að Jónas hafi með
ritum sínum unnið svo mikið mannelslcu-
verk, að ódæði sje að finna ^að göllum á
þeim, þó að þeir værutil. Á fyrri ástæð-
unni sýnist mjer ritstjórnin ekki byggja.
Hún segist ekki vera söngfróð. og pess
vegna geta ekki dærnt utn efni þessa
máls. f>ar á móti byggir hún á hinni
ástæðunni. Jú! Jónas hefir gert tölu-
vert til útbreiðslu söngpekkingar, og á
hann þakkir skilið fyrir viðieitni sína, og
jafnvel pakkir fyrir bækur sínar — ef