Fróði - 03.04.1882, Blaðsíða 1

1882.
68. blað.
AKUREYRI, MÁNUDAGINN 3. APRÍL
Um jarðainatid-
J>ar eð landbúnaðarlögin eru enn ekki
komin í kring , pá er enn tími til að
bera upp pá. spurningu: Mundi ekki
nauðsynlegt að láta endurskoðun jarða-
matsins ganga á undan landbúnaðarlög-
nnum, eða að minnsta kosti verða peim
samfara? |>essi spurning kann raunar
að koma mörgum á óvart, pví flestir
munu telja jarðamatið landbúnaðarlög-
unum óviðkomanda, auk pess ætla
margir pá endurskoðun jarðamatsins,
sem hlít sje að, ómögulega; og peir eru
jafnvel til, sem telja hana ónauðsynlega,
af peirri ástæðu, að ranglæti pað, sem
skakkt jarðmat veldur, nái að eins til
peirra, sem áttu jarðirnar pá, er pær
voru metnar, síðari eigendur eignist pær
svo með pessum göllum, og við pað
hverfi ójöfnuðurinn. En fáum mun geta
skilizt, að petta sje fullnægjandi ástæða;
ójöfnuðurinn kemur hvað minnst niður
á eigendunum, — peir bæði leigja og
selja betri jörðina dýrra enn hina lak-
ari, pó hundraðatal beggja sje jafnt á
pappírnum, — en hann kemur niður á
ábúendunum, meðan ábúðarskattur og
jarðartíund liggur á peim, og sá ójöfn-
uður hverfur ekki við áhúendaskipti;
hann varir svo lengi, sem pað er rjettara
og polanlegra að horga hærra gjald af
betri jörðinni enn af hinni lakari. J>etta
kannast enda flestir við, en margir halda,
að endurskoðun bæti ekki úrgöllunum, svo
kostnaði svari; sje pví naumast hugs-
andi til, að hún geti orðið yfirgripsmeiri
enn svo, að hreppanefndum verði falið
að laga hlutföll milli jarða innanhrepps,
enda muni pað polanlegt úr pví. En
ógæfan er, að pó hlutföllin sjeu víða allt
of skökk milli einstakra jarða í sama
hreppnum, pá eru pau samt enn skakk-
ari milli hinna ymsu hreppa og sýslna,
eða rjettast sagt, milli hinna ymsu byggð-
arlaga í landinu, og ekki sízt milli sveita-
og sjópláza. Ur sjóplázum hafa opt
heyrst pær raddir, að par sjen jarðir
metnar of hátt í samanburði við sveita-
jarðir, pví pær hafi pó miklu minni
landsnytjar; og í fyrsta áliti sýnist petta
á rökum byggt; en pegar saman er bor-
ið fólkstal á sveitajörðum við fólksfjöld-
ann, sem framfærist á sjávarjörðum, og
lifir par fullt svo góðu lifi, ef ekki betra
að jafnaði, (hvorttveggja er misjafnt),
— pá sjezt, að sjávarjarðir eru metnar
86
of lágt en ekki of hátt móti sveita-
jörðum. Yerð jarðanna sannar hið sama,
1 hndr. í sjávarjörð kostar opt marg-
falt við 1 hndr. ísveitajörð. J>að mætti
líka segja, að menn væru dýrum heimsk-
ari, ef peir hefðu ekki vit á að sækjast
mest eptir peim stöðum, sem vænstir
eru til bjargræðis. Satt er pað, að
petta er ekki landsnytjum að pakka,
heldur sjávarafla; en hann er pví að
pakka, að jörðin liggur við sjó.
|>ó margir sveitabændur styðjist líka við
sjávarafla, verður ágóðinn af honum pví
rýrari sem lengra er tildráttar. Eigi
að síður dregur hann peim opt drjúgt,
peir kæmust ekki vel af án hans, pó peir
noti bújörð sína sem bezt,eptirkunn-
áttu, (hvað orðið getur með aukinni
kunnáttu, er enn ekki hægt að segja).
Viðlíka samanhurð má og gera með
tilliti til kaupstaða; kringum pá eru
jarðir dýrastar og framfæra mestan
fólksfjölda; en pví fjær peim sem er,
pví örðugra er til viðskipta, ágóði land-
búnaðarins pví rýrari, jarðir pví minna
virði og framfæra pví færra fólk. Með
greiðari samgöngum getur pessi mis-
munur minnkað, en aldrei getur hann
horfið. J>að sem gerir jörð mikils virði
er yfir höfuð petta: að hún sjálf hafi
kosti til að bera, a ð hægt sje að gera
pá arðsama og a ð skammt sje tildráttar
pangað, sem fá má pær nytjar, sem
jörðin sjálf ekki hefir, en er pó óhægð
án að vera. Með öðrum orðum: gæði
jarðar eru b æ ð i komin undir pví: h v e r n-
i g hún er og 1 í k a undir pví: h v a r
hún er. Að pessu hefir naumast verið
gætt, sem skyldi, hingað til.
Nú mun pví verða svarað, að pessar
athugasemdir sanni að eins enn betur,
að rjett jarðamat sje ekki mögulegt,
og endurskoðunin pví pýðingarlaus og
ekki nema til kostnaðar. Og pví er
ekki að neita, að hæpið mun að gera
ráð fyrir rjettu jarðamati á pann hátt,
sem menn hafa hugsað sjer pað að
undan förnu. En mundi ekki mega
hafa nokkuð einfaldari og kostnaðar-
minni aðferð og ná pó tilganginum eins
vel eða betur? Ekkert mat er rjettara
en sangjarnt söluverð; leggi menn
pað til grundvallar, má fastsetja einhverja
upphæð, sem hundraðsverð íjörðu; sleppa
svo pví er skakkar, eða að minnsta
kosti pví, er ekki nær hálfu hundraðs
verði. Raunar ganga jarðir ekki svo
87
mjög kaupum og sölum, að „faktiskt*
söluverð hverrar jarðar sje æfinlega
fyrir hendi. En með pví að taka dæmi
af jarðasölu frá nokkurra ára bili, mun
allstaðar mega finna pau nógu mörg
til að ganga út frá, og pað án pess að
binda sig við einstök öfga-dæmi, sem
fyrir kunna að koma. |>að mætti fela
hreppstjóra og hreppsnefnd í hverjum
hrepp að leggja hæfilegt verð á allar
jarðir í hreppnum. Ábúanda hverrar
jarðar, svo og eiganda eða umráðamanni
hennar, gefist kostur á að setja út á
virðinguna og færa ástæður fyrir. Yirð-
endur svari með ástæðum, en sýslunefnd
leggi úrskurð á, og staðfesti svo virð-
ingu allra jarða í sýslunni. |>etta mat
endurskoðist 5. hvert ár, og fari endur-
skoðunin fram á sama hátt og matið í
fyrstu. |>ess utan sje hvort heldur eig-
anda eða ábúanda heimilt að láta á sinn
kostraað endurvirða eignar eða ábúðar-
jörð sína, nær sem hann vill. Annars
beri hver hreppur kostnaðinn af virðing-
argjörð jarðanna í hreppnum; mun hann
naumast geta orðið mikill, sízt pegar
petta er komið í gang, en helzt verður
hann nokkur í fyrsta skiptið. Sýslu-
nefndin leggi úrskurð á reikninga yfir
pann kostnað, en hreppsnefndin jafni
honum á hreppinn.
J>að er varla vafamál, að pannig
lagað jarðamat kæmizt einna næst rjettu;
enda stæði pað sífellt til bóta, og er
pað mikill kostur. J>að kæmi pá líka
jafnóðum fram , sem jarðir kunna að
hækka eða lækka í verði af ymsum or-
sökum. Yfir höfuð yrði jarðir dýrastar
par, sem mest, er eptirsókn eptir peim;
par, sem velmegun er mest eða bjarg-
ræðisvon bezt. Virðingin yrði naumast
mjög ósanngjörn; enda væri trygging
að athugasemdum eigenda og ábúenda.
1 fyrstu mundi ábúendur hafa á móti
hárri virðingu, vegna ábúðarskattsins og
jarðartíundarinnar, en eigendur á móti
lágri virðingu vegna lánstrausts síns.
jþegar frá liði, myndu ábúendur heldur
kjósa hækkandi verð, svo pað sýndi sig,
að peir sætu vel jarðirnar; enpámundu
eigendur almennast ekki kjósa hækk-
andi virðingu, ef peir við pað kæmu til
að skulda ábúendum fyrir jarðabætur, eða
húsabætur á jörðunum. En svo ætti
að ákveða í landbúnaðarlögunum, að
leiguliði eignist, að minnsta kosti helm-
ing peirrar rífkunar jarðarverðsins, sem