Fróði - 03.04.1882, Blaðsíða 2

68. bl.
F R Ó Ð 1.
1882.
88 ________
umbætur hans valda, en að hann á hinn | ymislegt haft til
bóginn bæti það er verðið rýrnar fyrir
niðurníðslu hans. J>annig kemur pað í
ljós, að landbúnaðarlögin geta staðið, og
eiga að standa í sambandi viðpessilög;
pau purfa í pessu efni að byggja á peim,
en til pess, að geta pað, verða pau að
bíða eptir peim.
Br. J.
(Aðsend grein.)
„Gestrisni og góðgjðrðir“.
|>essi orð hljóma fagurt í eyrum al-
mennings, enda er pað von; pví pessi
orð, og pað sem pau benda til, eru sprott-
in af kristilegum kærleika samfara höfð-
inglegu lunderni. En pessi orð eru líka
sannarlega af mörgum misskilin og mis-
brúkuð um leið.
Hvað er pá „gestrisni og góðgjörðir“ ?
Gestrisni getur fram komið í fleiru, enn
veitingum, og skal jeg setja hjer lítið
dæmi pví til skýringar: Bóndinn A. er
glaðlegur í bragði við gesti sína, síglað-
ur, ræðinn og skemmtinn, leiðbeinandi
og fræðandi í hverri grein; allt hans við-
mót er innilegt og laðandi, en veitingar
lætur hann ymist litlar eða engar úti,
pví pað er ekki samboðið stöðu hans;
hann er fátækur og parf að sjá fyrir sjer
og sinum. J>essa helgu skyldu metur
hann meira enn útlát til óviðkomandi
manna, sem ekki eru purfandi. En hús
hans er ætíð opið fyrir purfamanninn
og hinn vegfarandi, sem leitar skýlis.
Bóndinn B. er par á móti sífúll og fá-
látur og hefir ekkert geðfellt við sig,
nema hjá honum má vænta rausnarlegra
veitinga, en sem pó eru úti látnar, eins
og menn segja, utan við sig.
Eptir framanskrifaðri lýsingu finnst
mjer enginn efi á pvi, að bóndinn A. er
gestrisnari enn bóndinn B., jafnvel pó
A. veiti minna. Vera má, að bóndinn
A. hefði pótt gestrisnari, hefði hann ver-
ið auðugur og veitt eptirefnum; en gest-
risnin verður að vera í góðu hófi og
samboðin stöðu vorri og efnahag, og sízt
af öllu má hún koma í bága við vorar
nánustu heimilisskyldur, eða niðurbrjóta
önnur parfleg og uppbyggileg fyrirtæki.
Orðið góðgjörðir er sannarlega af
mörgum misskilið og pví ranglega beitt.
Góðgjörðir eru ahnennt kallaðar allt,
sem veitandinn lætur af hendi rakna, og
sem fer í munn og maga vegfarandanum
eða piggjandanum. J>etta er hraparleg-
ur misskilningur eða rangfærsla. J>essar
algengu veitingar, sem orðnar eru svo
almennar á landi voru, pær geta ef til
vill tæstar talizt góðgjörðir í orðsins rjetta
skilningi, Margt af pessum svo kölluðu
góðgjörðum má vafalaust telja illgjörðir,
en allur fjöldi af peim getur hvorki tal-
izt góðgjörðir nje illgjorðir, heldur nokk-1
urskonar dægrastytting, eða leikfang.
Forfeður vorir hjeldu ymsa skemmti-
iundi til líkamlegrar æfingar, og var pá
89
skemmtunar, hressingar
og styrktar líkamanum, svo sem sund,
glímur, knattleikir og margt fleira. J>etta
gerðu karlmenniruir, en kvennfólkið horfði
á, og mun petta hafa verið góð skeinmtun.
Hvað gerum við nú í pess stað? Við
göngum eða ríðum út um bæina og leik-
um með pennan litla afguð vorn m a g-
ann, troðum í hann pessum ímynduðu
góðgjörðum, á meðan hann getur móti
tekið, og segjum pá einatt: Jeg fjekk
gott í hann í dag 4—5—6—7—8—9—10
kaffibolla, og ef til vill tíeira og meira.
Heilbrygðisfræðingar vorir mega bezt
vita, hvert petta er hin hollasta dægra-
stytting fyrir líkamann að spila pannig
eptir munni og maga, eptir pví sem
skilningarvitin kitla til.
Hvað eru „góðgjörðir“ ? J>að eru
góðgjörðir að seðja svanga, hýsa hús-
villta, klæða íáklædda purfamenn, og í
hverju sem er að rjetta purfamanninum
bjálparhönd, ef hann er sannur þurfa-
maður, og ekki auðsjáanlega sjálfur sök
í böli sínu, styrkja íátæka til menntunar
til sálar og líkama, upp ala fátæk- og
munaðarlaus börn, og að veita vegfar-
andanum, sem er á nauðsynja ferðum,
pað sem hann parfnast, ýmist fyrir sann-
gjarna borgun, eða ókeypis, eptir pví
sem á högum stendur. Sá sem veitir á
penna hátt, hann veitir ekki í hugsunar-
leysi að eins til að fyigja straumnum,
heldur veitir hann af kristilegum kærleika
og fyrirhyggju fyrir framtíðinni.
Hvað eru illgjörðir af áður töldum
veitingum? J>að má telja stærstu og
versta illgjörð í pessari grein, pegar fá-
tækur fjölskyldumaður, sem ekki getur
aflað sjer og sínum nægilegs viðurværis,
veitir munaðarsvelgnum, óparfar og jafnvel
skaðlegar veitingar.. Hvað fátæklinginn
snertir, pá er hann ófrjáls að slíkum
veitingum, ef haun með fjölskyldu sinni,
er annað hvort purfamaður, eða á
leiðinni að verða purfamaður. Hvort
heldur pað er maðurinn eða konan, sem
veitir óparfa veitingar pegar svo er
ástatt, pá geta pær varla heitið frjálsar;
pví pað er að taka svo gott sem brauðið
barnanna og kasta pví — ekki fyrir
hundana — heldur fyrir munaðarvöru-
svelgina, en ganga svo út, og hrópa á
hjálp úr sveitarsjóði, eða úr vösum sveit-
unga sinna, tilað seðja meðvhungur sitt
og barnanna. Hvað piggjandann að
umræddum veitingum snertir, pá eru
pað einnig illgjörðir, að veita ofneyzlu-
manninum munaðarvöru, sjer í lagi áfenga
drykki. Aðalatriðið í þessu máli er,
að pví meiri fátæklingur, sem veitandinn
eri °S meiri óparfa vöru hann veitir,
og pess meiri ofneyzlumaður piggjandinn
er, pví meiri illgjörðir eru í veitingunni.
£n pví meii' sem veitandinn fjarlægist
fátæktina, og pví minna sem hann veitir
af óparfa vöru, og pess minni ofneyzlu-
maður þiggjandinn er, pví meir fjarlægist
hann. að gera illt með veitingunni svo
pá á illgjöi'ðanafnið ekki lengui' við
90
veitinguna, heldur telst hún pá eins og
áður er ávikið. dægrastytting eða leikspil,
þar til hún nær pví takmarki, sem áður
er um getið, að heita góðgjörðir eða góð-
verk. Vera má að vinnufólk sumt líti
svo á petta mál, að pað missi í, og að
þessuin gamla þjóðarrjetti sje hallað, ef
talað er nm að selja eða takmarka
veitingar. En væri svo, þá er pað ekki
allskostar rjett skoðað; pví húsbændur
og vinnufólk er svO samvaxin stjettar-
fiokkur, að um leið og efnahagur annars
rýmkar, svo hægist einnig um fyrir hin-
um, og sá sem er vinnumaður í dag, er
ef til vill orðinn húsráðandi bóndi að
ári liðnu. Hið allmenna og áreiðanlega
lögmál fyrir velmegun og prifum hverrar
pjóðar og hvers einstaks manns er, að
afla mi ki ls fjáreða fj ár s t ofn s og að
gæta fengisfjár eða spara. Allt
sem fer í munn og maga, pað er auð-
sjáanlega eyðsiueyrir (eins og margt
fleira) og kemur því engum að notum,
pað sem fram yfir er nauðsynlegt viður-
væri líkamans. En pað sem sparað er,
pað kemur einhverjum að notum, ef
sparseminni er framhaldið. Jeg bið pess
gætt, að jeg tala um sparsemi á allskonar
eyðslueyri, en ekki sparsemi til parflegra
fyrirtækja. J>að er pví öllum jafnt
áríðanda að spara óparfann, eins og pað
er áríðanda 'að afla mikils. J>að sem
húsbóndinn sparar á penna hátt, pað
getur hann sparað annaðhvort til betri
útláta við hjúin, eða til þarflegra fyrir-
tækja, að bæta jörðina o. s. frv. Hvorn
þennan veg sem húsbóndinn velur, kemur
hjer um bil í sama stað niður fyrir
fjelagið í heild sinni. ef að hjúið er
sparsamt; pví pau útlát, sem fara manna
á milli í Iandinu, pau eru að taka úr
öðrum vasanum og láta í hinn, ef pað
ekki er eyðslueyrir. En útlátin purfa
samt að vera svo sniðin, að pau ekki
raski jafnrjetti manna í milli. J>jer,
sem eruð á æskuskeiði eða vinnuhjú,
gætið pess, ef pjer annars hugsið nokkuð
um framtíðina og að verða sjálfum yður
ráðandi, pá er pað ef tilvill skemmst af
æfiykkar,semþið eruðannarahjú, pvíbráð-
um byrjar hjúskapurinn, og pá búskapurinn.
J>að er pví í sannleika engum jafn árið-
andi sem hinni yngri kynslóð, að bænd-
ur poki af sjer þessurn gestgjafaskatti,
sem á bændastjettinni hvílir, eptir göml-
um vana, en að peir verji hinu sparaða
fje til annara parflegra fyrirtækja,. eink-
um að bæta jarðirnar og auka og bæta
atvinnuvegina í landinu. Vera má áð'
vinnuhjúin geti ekki aflað stórt meira enn
pau gera, en pau geta mörg sparað meira
enn pau gera, og ef pau spöruðu í tíma,
og bændurnir að pví skapi, en verðu
hinu sparaða fje, eins og áður er ávik-
ið. einkum til að bæta jarðirnar, pá yrði
sannarlega fljótlega aðgengilegra fyrir
hina yngri menn að byrja hjúskapinn og
búskapinn, og taka batnandi jarðir með
afnumdum að meira eða minna leytihin-
um umrædda gestgjafaskatti, og mundu