Fróði - 25.04.1882, Blaðsíða 3

1882.
F R Ó Ð L
71. bl.
127
128
Eöa hvernig ætli þaö liöist í Norður-
landi, ef þeir þar læri að seuda Sunn-
lendinguin iíkar kveöjur og þetta?
l'essi volæðisóp geta eigi einu sinni
látið vel í eyruin Norðlendinga sjállra,
því aö þeir hljóta annaöhvort að taka
þau upp fyrir háð eða skrælingjalega
einfeldni. Nei, þá er af tvennu illu
betra, að vera nokkur á lopti og láta
eigi iiiinna yfir sjer en inaöur er, eins
og menn eininitt segja að suiuuin Noröl.
sje títt. Og vjer skulum lúslega geía
iiinum heiðraöa greinarritara og hans
sinnuin það eptir, aö andlálssöngur
„Skuldar“, sem hann virðist svo gagn-
tekinn af, liaíi verið sætart eun þettal
Aptur á rnót nennuin vjer eigi að íali-
ast á upp á stungu hans uin sveitablöö-
in, þvi að þótt blöð sjeu góð — eins
og hann segir — þá erum vjer svo
Iiræddir um, að við slík blöð kæmi
fyrst upp hin eiginlega „hreppapólitik“,
er suinum er svo hvinileið, ef ekki
eittlivað vcrra. — Greiuritarinn endar
volæðisópið ineð því aö spyrja: „livað
veldur slíku eða hvað á sá dolinshátt-
ur iengi að lifa ? “ Fessu álítum vjer
heppilegast svarað með því, aö sýna
honurn í fáin oröum lrain á, að iiiiin
mikli inunur, er liann fmyndar sjer, á
framföruin Austfirðinga og Norðlend-
iuga er hugarburður einn og vitleysa.
t*eir sem vilja lita um landsins
gagn og nauösyujar, eöa um íramfarir
og framlaraleysi, veröa að gera sjer
rjetta hugmynd urn, í hverju sannar
framíarir og sönn þjóöþrif eru fólgin.
t’aö iná eigi ætla, að allt sje komið
undir því, að inenn þjóti upp meö
einhverjuin póiitiskum gauragaugi í
hlöðunum, haldi funrii til þess aö aug-
lýsa þá í blööunum, gangi í íjelög
um hitt og þetta til að setja það í
biöðin. Og það iná eigi dæma uiu
iramfarir maiina eingöngu eptir því,
hvað mikið steudur uin þær í blööun-
um. Tala inannfunda og fjelaga er
enginn sannur rnælikvaröi fyrir íram-
fara stigi maniia, en Iiitt þó inikiu
sfður, hvort þess er getið á prenti
eður eigi. Mest cr komið undir því,
að það, seru menn taka sjer íyrir hendur
í frainfara skyni, sje vel ráðið og
tímabært, og cigi sje iátið lenda við,
orð ein, heldur sje því fram fylgt f
verki, sem ráðgert er. f'etta segjum
vjer alls eigi til að sneiða Norðiend-
inguin, hcldur til að hrinda al oss
ámæli. Norðlendingar hafa þami kost—
ef tii vill — frain yfir alla laiidsmenn,
að þeir eru undirtektagóðir og við-
vikaskjótir til alira nýjunga og djarí-
yrtir. Austfirðingar hala þar á móti
frá alda öðii haft orð á sjer fyrir aö !
vcra heidur spaklátir, fastheldnir á j
gamlar venjur, seinir til nýbreytinga,
en þrautgóðir og drjögir, þar sem þeir
hafa lagzt á. Og það mun eigi fjærri
satiui að álíta svo, að ókostur hafi
fyigt kosti Norðlendinga og kostur ó-
kosti Austiirðinga.
Frá því ísland byggðist haía
I
129
Austíiröingar komið einna uiinnst viö | íjóiðungum landsins. - Einnig virðist
sögur af ollum landsmönnum. En þar | standa í sumbundi við það, cr vjer
íyrir má eigi ætla, að þeirra saga
væri í sjálíu sjer uokkru ómerkari enu
iiiuua fjóröunganna, ef hún helói verið
eins ítariega skráð. Laiidnámsuienu
og afkomeudur þeirra lijer austanlands
voru engu ómerkari enn annarstaöar á
laiiduiu, en allt lýtur að því, aö menn
liaíi snemma gefið sig hjer meir við
triösaiulegum störfum, veriö ininna
riönir við deilur og llokkadrætti, og
saiiiiieldni meiri meö höfðingjuin en
anuarstaðar. Austíirðingar voru kyr-
iátir og friðsamir, en þoldu líka illa
nú sögðum uin höfðingja-ættirnar, að
auður lieíir ilia haldizt í ættum á
Austfjörðum og líklega miklu síður en
í hinuin fjórðungunum. Eptir „stóru
plágu“ hrúgaðist — eins og kunnugt
er — tnikill auður í hendur einstakra
nianna og það eðlilega á Austfjöröum
eins og annarstaðar; enda vita menn,
að t. d. Eyöa-Páll (afkoinandi Jóns
Bigm.s.) var auðmaður, en hins er
hvergi getiö, að auðurinn hafi haldizt
lengi í ætt hans (fyrir austan); og eptir
því sein ráða má al þeim sögnum, sern
áieilui og yfirgang, og hræddastir voru I til eru af Austfjörðuin frá því um 1400
þeir allra laudsinanna við útlent drottu- í °& til vorra daga, er næst að álíta,
unarvald; eða hversu illa Ijeku þeir j aö auðmenn hafi verið sjaldgæfir; og
ekki Una dauska, er flaraldur konmigur) þótt einstöku menn yrðu auðugir, eins
sendi hjer inn í því skyni, aö ieggja j °g t. d. í Bustarfellsættinni á öndverðri
laudið undir sig? eöa geugu þeir ekki j fö. öid og Krossavíkurættinni síðan,
tregastir og tiðast allra laiidsmaiina á i þá gekk auðuriun vnnum bráðara úr
hönd iiákoni gamla? Er eigi lágætt | ífittum þeiin aptur. En af þessu má
: í sögu iandsins dæmi Teits ríka (í þó eigi ráöa, að búsæld cða alnienu
Bjarnauesi), sein hjelt lengi aiinan
konung (Eirík af Pommern) enn aörir
j landsmenn og vildi eigi hylla Kristjan
lyrsta, fyrr en hann var dæmdur til
þess á alþingi ?
Margt lýtur ennig að því, aö í
Austfirðiuga íjórðungi hafi í fornöld
höfðingjaríki veiið ininna cn jalnræði
'neira með mönnum enn annarstaöar á
landinu; en aí því leiddi, að alþýöa
j manna var sjálfstæöari og óleiðitamari
■ holOingjunuin og iiiun liafa elt eptir af
því lengi fram eptir ölduin ogjafnvel
lil vorra daga. Sjálfuin goöunum
veitti opt erfitt að efla svo sinnilokk.
að þeir gæti haldið Iilut sfnum fyrir
alls valdalausuin mönnum, eins og
dæini Uraínkels Freysgoöa og llelga
Asbjarnarsonar og 11. sýna. I>að er
eins og alþýöa manna hafi liaft ými-
gust á, að vald nokkurs höfðingja yxi
svo yfir höluð sjer, að hún hefði eigi
tögliu og hagldirnar; enda er það
einkennilegt, hvað höíðingja-ættirnar
urðu skainmlífar á Austíjörðum, þar
scm þær annaðhvort vonutn bráöar
hurfu úr sögunni með öilu, eða blönd-
uðust saman við ættir í öðruin fjórð-
ungum landsins, eins og t. d. Síðu-
Halls-ættin, sein liföi og blómgaðist
bezt í ættuin Oddaverja, Haukdæla og
Sturlunga. Hið sama má og segja
uin Hofsverja, að ætt þeirra hjelt sjer
eigi all-lengi sem höiðingja ætt á
Austfjörðum. Að vísu lijelt ætt Jóns
Sigmundarsonar* á Valþjófsstað sjer
lengi nokkuð, en eigi er að sjá, aö
ríki þeirra hafi verið svo mikið á
Austfjörðum, að til ógagns hafi verið
fyrir alþýðu manna nje alinenna vel-
líðan; og þótt þeir Oddur og f*orvarður
Pórarinssynir (sem uppi voru á Sturlunga-
öld) væri óeirðar-menn og drottnunar-
gjarnir, þá spillti þaö eigi friði hjeraös-
búa þeirra, en kom meir frain í öörum
*) Hann var koininn af fórgciri,
bróður Brennu-Fiosa.
vellíðan hafi verið minni á Austfj.,
heldur einmitt meiri og jafnari enn
annarstaðar. Og svo mikið er víst,
að í hallærum á 17. og 18. öldinni
var vergangur fátæklinga niikið ótfðari
á Austurlandi, en strauinnrinn gekk þá
einmitt bæði að norðan og sunnan til
að leita sjer líls-bjargar á Austfjörðum.
Eða hvers vegna ætli Brynjólfur
biskup (á 17. öld) liafi sótzt svo eptir
að eiguast jarða-góz á Austurlandi ?
Eiinnitt af þvf að hann vissi, að þar
var búsæld og vellíðan meiri og betur
farið uieð jarðir enn fyrir sunnan og
vestan; og hefir hann komizt að raun
um þaö á yíirreiðum sínuin eystra. —
Það sem því — að vorri hyggju —
er einkennilegt í sögu Austfjarða verður
í stuttu máli hjer uin bil þetta: Land-
námsinenn f Austfirðingafjórðungi voru
að upplagi spaklyndir og friðsamir og
liver höfðingjaættin tengdist annari.
þeir voru þvf ríkir á þingi og í lands-
máluin, en mildir og friðsarnir í hjeraði.
Bændur vöndust á að liugsa um sinn
hag, stunda búsýslu og önnur friðsam-
leg störf; en við það óx þeim svo
fuskur urn irrygg, aö þeir urðu uokkuð
sjálfstæðir og óleiðitamir höfðiirgjuin;
en velgengni, jafnræði og menning
alþýðu haföi það í íör með sjer, að
þjóðlífið fjekk á sig lýðveldislcgan
(deinókratiskan) blæ. En af því leiddi,
að ríki og inetorð bundust síöur við
ætt og auð en atgjörfi og mannkosti.—
Og inenjar þessar hafa haldizt á Aust-
fjöröura fram á vora daga.
(Niðurlag).
Aðsend grein.
B deild Stjórnartíðindanua í ár byrj-
ar á brjefi landshöfðingja til amtrnanns-
ins sunnan og vestan, dags. ll.janúarþ.
á, urn það, að sýslusjóðirnir eigi og sjeu
skyldugir til að kosta embættisbækur
banda hreppstjórum. Brjeíið er svo til-
komið, að sýsluuefnd Gullbringu- og