Fróði - 31.10.1882, Blaðsíða 3

1882.
F R Ó Ð 1.
87. bl.
319
320
321
alræðisvaldi var tekið af oss, og fjekk
oss pað í hendur; og pað er einnig
sjálfum oss að kenna, ef vjer misbrúk-
um pessa fjáreign vora, og meðhöndlum
hana eigi með hyggilegri sparsemdar-
aðgætni og jafnrjettis-úthlutun*.
J>jer, sem ófróðir eruð i sögu Jóns
Sigurðssonar, munuð nú máske efast um,
að hugmynd mín um petta lífsatriði hans
sje í alla staði rjett; en ef pjer kynnið
yður sögu hans og sögu landsins, pá
munuð pjer komast að raun um, að jeg
hef eigi haldið npp fyrir yður algjörlega
rangri skuggsjá. Og til pess að sann-
færa yður um pað, vil jeg leyfa mjer að
setja hjer nokkur orð um petta atriði,
er dr. Konrad Maurer hefir talað**,
pví pótt pjer, sem vonlegt er, dragið
orð mín í efa, pá munuð pjer eigi sjá
yður fært að rengja pað, sem hann hefir
sagt: „Danir höfðu vanið síg á, að telja
Island sem hreina og beina undirlægju
undir Danmörk, fjeflett pað hinni harð-
ýðgislegustu einokunarverzlun, og eigi
hikað við, að selja pjóðeignir pess til
hagnaðar fyrir ríkissjóð Danmerkur, án
pess að bera hina minnstu umhyggju
fyrir velferð landsins eða veita pví nokk-
urn snefil af sjálfsforræði“. A sama
stað: — „Sömuleið's voru og fjármál-
efnin komin á ringulreið. Konungsjörð-
*) |>að væri næsta sorglegt. ef hinn
svo að kalla nýbyrjaði búskapur
vor bæri vott uin pað, að vjer kynn-
um eigi að fara með fje vort, og
hefðum eigi vit til að hagnýta oss
pað á hinn pjóðgagnlegasta hátt.
En pað er vonanda, að oss vaxi vit
með árum í pví efni, svo pótt ein-
hver frumbýlings-afgíöp kunni að
hafa komið fram hjá oss í byrjun-
inni, að pau verði leiðrjett síðar;
vjer ættum að láta pað ásannast í
orði og verki, að vjer eigi til ónýtis
liefðum fengið ráð yfir eignum vor-
um, og vjer ættum að fagna yfir
pví, að fjárhlutur vor er losaður úr
járngreipum þeirra, sem áður hjeldu
honum í eign sinni. Enginn af oss
má gleyma pessum orðum Jóns Sig-
urðssonar: „|>að getur verið eins
affarasælt stundum að búa sjer með
frjálsræði, pótt fátækur sje. enn að
eiga hlut með hinum ríkari“, pví
pótt vjer sjeum sárfátækir nú, eins
og eðiilegt er, pá geta hin litlu
efr.i vor blómgvast svo framvegis,
ef vel er á haldið, að búskapurinn
verði oss til sannarlegs gagns og
sóma. Vjer ættum að muna pá
nýlega liðnu tíð, pegar vjer vorum
látnir vera ómyndugir vesalingar,
og urðum að piggja hvern máls-
verðinn sem föðuriega náðargáfu af
liendi peirra, er fje vort höfðu á
valdgeymslu sinni; sú tíð ætti að
minná oss á, hversu pað er pung-
bært fyrir sjálfstæða pjóð að vera
svipt öílum fjárráðum og mega ekki
nota fje sitt á þann hátt, sem bezt
gegnir; hún ætti að minna oss á,
hve mikill rjettur oss er gefinu með
fjárveitingarvaldinu, og hversu harð-
an dóm vjer verðskuldum, ef vjer
hirðum eigi rækilega um, að láta
pennan yorn rjett vera pann grund-
vðll, er allar hinar heillavænlegustu
framfarir vorar eiga að byggjast á,
**) Sbr. æfiágripið í |>jóðólfi..
um, stólsjörðum og mörgum sjóðum
landsins hafði verið eytt í parfir alríkis-
ins eða lagt í fjárhirzlur pess, svo að
eyjan* stóð örsnauð eptir, og gat eigi
sjeð sjer farborða, nema hún fengi pann
missi bættan. Öldum saman hafði par
að auki verið rekiu par hiu skrælingja-
legasta einkaleyfisverzlun til hagnaðar
fyrir Dauastjórn og dönsk kaupmanna-
fjelög; landið hafði fyrir pví verið með
öllu fjefiett, iðnaður pess bældur niður,
og pjóðin hafði vanizt af að byrja nokk-
uð nýtt sjálf, en leiðst til að leita í
öllu liðsinuis í Kaupmannahöfn1*. A
hverju haldið pjer að höfundur pessara
tilfærðu orða byggi skoðun sína? Jeg
hygg, að hann byggi hana á sannri
sögu lands vors i pessu efni, og glöggri
pekkingu á Jóni Sigurðssyni, sem hann
enn fremur á sama stað hefir farið um
pessum orðum: „Og pað er Jóni Sig-
urðssyni einum að pakka, að ísland hef'-
ir vaknað af svo löngum andlegum svefni,
og að Danir hafa neyðst til að veita
pessi rjettindi** eptir langa baráttu11.
Dr. Konrad Maurer hefir eigi ritað
pessi orð moiningarlaust af eintómri í-
myndun, nei! Hann hefir ritað pau ept-
ir beztu sannfæi'ingu og með fyllstu á-
stæðum; og sökum pess megið pjer sann-
færast um, að pessi orð hans eru sá
sannleiki, sem pjer getið látið hið ófull-
komna hugmyndar-álít nxitt grundvall-
ast á.
Væim peir nokki'ir til, sem kynnu
að álíta óparflegt, að gefa út æfisögu
Jóns Sigurðssonar á fullkominn hátt, pá
viðurkenna peir hinir sömu eigi hið dýr-
mæta lífsstarf pessa vors fræga frelsis-
höfðingja og pjóðmærings, heldur pvert
á móti sýna viðleitni sína í pví að kasta
rýrð á hið mikla og hamingjusamlega
dagsverk hans og gera lítið úr peimfá-
gætu mannkostum, er lífi hans voru
samfara. Með alveg ófyrirgefanlegu til-
finningarleysi gleyma slíkir menn pví, að
Jbn Sigurðsson fceddist, lifði og dó ýyr-
ir oss Ishndinga.
Jón Ólafsson alþingismaður og
ritstjóri MSkuldar“ hefir fyrir nokkrum
árum gefið út stafróískver, sem höf-
undurinn segir að sje langbezta staf-
rófskverið, sem út hafi komið á ís-
lenzku. í fyrra haust um það leyti
sera stafrófskver þetta komst á 2. þús-
und, ritaði BIota subscriptum“, sem
allir vita að er eitt af rithöfundanöln-
um stafrófskvershöfundarins, grein
nokkra í f*jóðólfi (5. nóvbr.), til þess
að brýna enn betur fyrir mönnum, hví-
líkt afbragð kver hans sje, og til þess
að sýna, hvílíkt heljardjúp sje stað-
fest milli þess og annars stafrófskvers,
sem jeg hef gefið út. Jeg ætlaði ekki
að halda hlífiskildi fyrir kvertetri mínu
í blöðunum, en af því að ymsir rnenn,
er jeg á brjefaskipti við, hafa minnzt
*) J>. e. ísland.
**) f>. e, stjórnarbótina.
á kverin í brjefutn sfnum, get jeg
ekki stillt migum, að setja hjernokkra
brjefkafla, sem sýna, að ekki hafa allir
jafnt álit á stafrófskveri Jóns Ólafs-
sonar, sera höfunduri þess. — Kaflarnir
eru teknir sinn úr hverjum stað, og
mega tnenn því ekki vænta samanhengis
milli þeirra; þó er þess að mestu
gætt, að taka ekki fleiri enneinn kafla
um sama cfni.
— „Skrítin eru atkvæðin í kveri
Jóns. — Heyri menn: éð ýð uf éf íf
yg úg ik uk yk ék ik úk œn ém úm
æm yn æn én ún yn œn ep ip yp
áp ep íp up yp ér os es yt ót ox
æx áx éx íx úx ýx œx ox ez iz oz
uz yz æz áz éz fz óz úz ýz œz ba
be bi bo bu by da de di do du dy
dö fa fe fi ff fo fu fy fö ga ge gi gf
go gú gá ha he hi hí ho kí la mæ
mö ré rf se sa gíl gyl híf huf
hýf jö tau dau sau lös nír pít þyz
llé gjú grí tend app óld árt. Jeg
trúi þau sjeu 120 þessi kynja atkvæði,
sem eru skrípi í íslenzku stafrófskveri,
þar sem ekkert þeirra er til í íslenzku
tnáli. Hvern þremilinn eiga börn að
gera með að læra eða lesa þettarugl?
Jú, það er reyndar ekki alveg ósatt,
að æfing nokkur geti tengizt við það.
En sömu æfing og miklu betri mætti
fá af atkvæðum, sem eitthvert vit er
í. Og þessi atkvæði Jóns eru til verra
enn einkis að því leyti, að þau setja
inní höfuð og huga barnanna vitlaus-
ar myndir atkvæða og orða, sem barn-
ið svo lærir að rita rangt, t. a. m. hí,
gíl, uír í staðinn fyrir hý, gýl (af gýll)
nýr; þvílíkan skratta skyldi enginn
maöur láta sjást eptir sig. Þess kon-
ar atkvæði efa jeg að komi íyrir í
nokkru stafrófskveri eptir miðja vora
öld“.
— „Mikið þykir mjer Jóta Iáta yfir
litlu, þar sem hann gortar yfir staf-
rófskveri Jóns. Jeg fiun ekki í því
neinn teljandi kost fram yfir önnur
stafrófskver, nema þann, að stafirnir
eru sýndir í ymsri röð og með stórum
myndum íyrst, en smásmækkandi.
I>að er óneitanlega hentugt til þess
að börnin læri að verða leikin í að
þekkja stafina hvar og hvernig sem
þeir koma fyrir. En svo held jeg að
höfundinum hefði verið bezt að segja:
„nú—þá—svo—amen“, eins og prest-
urinn gamli, sem ekki gat komizt frain
úr rugluðuin blöðuin sfnum á stólnum.
|>á koma atkvæðiu, þessi endalausa
runa af eins atkvæðis samstöfuin, sem
hvergi koma fyrir í málinu, nema sem
brot af samstöfum. Að láta börn
rembast við þess konar, það er sann-
arlega „að leggja ofhart á barnið“,
sem Jóta varar með rjettu við í grein
sinni. f>að borgar sig ekki sú æfing,
sem börnin fá í að kveða að þessum
axarsköptum, vitleysum og óhroða,
sein J. mundi kalla hjá öðrurn enn
sjálfuin sjer“.
— „Það er gáleysi hjá Jóni, þar
sem hann kennir nöfn stafanna í kveri
sínu, að hann skuli ekki gera athuga-