Fróði - 19.03.1883, Blaðsíða 2

98. bl.
F B Ó D 1.
1883.
88
taka líkn, er eins stendur á og nú á sjer
stað á íslandi með þeim ummælum, að
,,það sje læging fyrir menn“, ,,það spilli
mönnum“, ,,það sje að koma landi á
hrepp Norðurálfunnar“, o. s. frv., er að
spila heimskan barbariskan gikk, hugsun-
ar- tilfinningar- og menntunar-lausan!
Kem jeg nú að því, er fyrr var frá
horfið, að til þess, að líta rjett á þetta
neyðarmál íslands verða menn að semja
hugsunarhátt sinn eptir þeim grundvall-
erreglum, er menntun mannkynsins hvílir
á. það er kunnugra, enn frá þurfi segja,
að villingar (sarages) tapa tölunni tíðast
allra manna úr hungri. því framar sem
þjóð stígur á vegi menntunarinnar, því
fleíri ráða leitar hún, að fá skorður reist-
ar gegn afleiðingum hallæra. Venjuleg-
ast verða varnirnar þar í fólgnar, að
hrökkva við hallærinu sem fyrst, áður enn
það kemst í algleyming, því það er, eins
og Hannes Finsson segir, svo rjett og
satt, hundraðfalt ódýrara, enn þegar allt
er komið í þurð og þrot. Hví ^snúast
nú menntaðar þjóðir við hallærum á þenna
hátt? Meðan þær eru á villings-stigi,
láta þær hallæri og hungur ganga götu
sína óhindruð, þangað til svo er orðífc
fátt um, að fleira getur ekki drepizt.
þetta er villingsins happatíð; þeir ept-
ir lifandi auðgast að löndum og lausum
aurum; þeir hjálpa hungrinu fram með
miskunarlausri sjálfsku, og dyljaþess
allt er þeir geta, logið og satt, að
hallæri sje í landi, svo að ekki verði kom-
ið í veginn fyrir eigingjarna hagsmuni
þeirra. þetta leiðir af því, að þeir þekkja
ekkert stjórnbundið þjóðlíf. þjóðlífi sínu
eyða þeir í því að eta hver annan upp.
Undir eins og hið vilta fjelag fer að renna
saman í heild, með sameiginlegum hag,
skyldum og ábyrgð, þá fær einstaklingur-
inn þá þýðingu, er hann hafði eigi áður.
í stað þess að vera agn fyrir græðgi ná-
búans, verður hann nágrannans fjelagi og
meðhjálp. þar sem áður voru andstæðir
fjanda flokkar teymdir af öfundsömum og
ágjörnum flokkshöfðingjum út í hverja
róstuna á fætur annari, eru nú sveitarfje-
lög i friðsamri samvinnu að alþjóðlegu
augnamiði. þetta alþjóðlega augnamíð
er fólgið í einu orði: framför. Fyrir
hana lifa allar menntaðar þjóðir, og henn-
ar fyrsti og síðasti skilmáli er efni, fj
auður. En hallæri þýðir þurrð þessarra
hluta, þýðir þjóðlega apturför um-
leugri eða skemmri tíma. Allir stjórn-
endur er stjórnarahyggju bera fyrir vel-
ferð þjóðar sinnar láta sjer einkum annt
umþað, er hallæri gengur í land, að snúast
svo við því, að það hafi sem minnst og
skammvinnust apturkipps-áhiif á framför
þjóðarinnar.
það eru þessar grundvallarreglur,
sem vakað hafa fyrir þeim, er töldu sjer
skylt að hlaupa undir bagga með íslandi
i ár. það eru villingsins grundvallarregl-
ur sem Guðbrandur og hass sinnar halda
fram. En það, sem gerir hans mál enn
Jjótara, er það, að hann veit ekkert um
89
ástandið á íslandi, og lendir svo í þeirri
ósvífni að segja Englendingum, að jeg hafi
logið upp neyð á Vesturlandi í vor til þess
að vjela sig inn í að falsa út fje fyrir
uppspunna eymd. Jeg ætla víst, að leit
verði á níðingsbragði í sögu Islands, er
jafnazt fái við Guðbrandar. En undir öll-
um íslenzkum mótmælum gegn samskot-
unum mun óhætt að segja ab liggi það,
sem reyndar leynir sjer ekki, dónaleg öf-
und mótmælenda — víft itiig'
Cambridge 15. jan. 1883.
Eir'ikur Magnússon.
J ’o n Ólafsson
um framburð á Ensku.
í 170. tbl. „Skuldar11 tekst berra
Jón Ólafsson á bendur að kenna oss
Islendingum framburð enskra bókstafa
og enskra orða. Margir Islendingar
eru nú farnir að læra enska tungu;
skiptir það því nokkru máb, bvort þeir
læra svo að fram bera tungu þessa, að
Bretar geti skilið þá og þeir Breta. Ef
þessi framburður, sem Jón Ólafsson
kennir, væri nokkuð líkur rjettum fram-
burði, mundi eg eigi bafa hafið máls á
þessari kenningu Jóns, og alls eigi fyr-
ir þá sök, að hann befir í upphafi grein-
ar sinnar liðkað tungu sína með þeim
hrærigraut beimskunnar, vankunnátt-
unnar, amböguskaparins og illkvittninn"
ar, er fyllir þar rúm í höfði Jóns er
menn og dýr hafa heila. Eg hefi ver-
ið fjögur ár í Lundúnum, en þar befir
Jón aldrei komið; og niu ár hefi eg
verið í Edinburgh, og þar hefir Jón
verið að eins fáa daga. Eg hefi heyrt
tala bæði menntaða menn og líttmennt-
aða, og veit, bvernig þeir kveða að
hljóðun orða sinna. En það veit Jón
ekki, ef bann segir eigi ver en hann
veit í þessari grein sinni. Eyrir því á-
lít eg mér skylt að mótmæla kenn-
ingu bans.
Eyrst segir Jón, að Englendingar
kalli hljóðstafinn a ekki með því nafni,
sem heyrist i íslenzka bljóðstafn-
um e. J>etta er alveg ósatt. Svo segir
Jón, að bera eigi fram a eins og tví-
hljóðann ai, það er eins og ei í Is-
lenzku. J>enna framburð hefi eg heyrt
á Englandi hjá lítt menntuðum og ó-
menntuðum mönnum. Eg hafði einu
sinni írska vinnukonu, sem var ólæs og
óskrifandi, og hún bar a fram eins og
Jón Ólafsson. J>essi framhurður er al-
veg eins og ef einhver segði, að bera
ætti fram íslenzka orðið vit, eins og
það væri skrifað vfit. Jón segir, að
rétt sje að tákna cz-hljóð með e. Hvar
sáuð þér slíka hljóðtáknun í Islenzku,
landar góðir? Eg hefi spurt alla pilta
hjer á skólanum og ymsa aðra menn út
í frá , hvern mun þeir gerði á e og e,
en þeir kváðust annaðhvort ekki vita
neinn mun á þeim, eða þeir vissi eigi,
hvernig ætti að bera fram e. J>etta er
90
nú að gera gys að löndum sínum, svo
sem aldrei hefðu þeir lært að stafa. En
vorkun er Jóni, því að aldrei hefir hann
sjálfur lært þýðing stafanna, enda hefir
honum jafnan lítt látið lærdómurinn.
Um framburðinn á sh er það að
segja, að allir þeir, sem eg hefi kennt
hafa getað komið fram 7z-hljóðinu á ept-
ir s-inu, enda láta íslendingai: í ljósi
hið enska s7i-hljóð, er þeir reka kind-
ur. J>egar eg kom til London, var
eg mest apaður fyrir það, að eg bar
s7i fram eins og sj í íslenzku. Eg get .
ekki gjört að því, þótt Jón Ólafsson
hafi haft skarn í öðru eyra en heimsku
í hinu, þegar hann hefir heyrt þessi
hljóð. Joðið er rétt kallað dslie og ká-
ið ke, en eigi svo sem Jón segir. Hann
segir, að nafn enska stafsins 7, eigi að
bera fram él. J>essi hljóðtáknun er eigi
fremur til í Islenzku en e. Orðið hate
segir Jón að eigi að bera fram heit\
jú^, á dónamáli. en ekki á menntaðra
manna máli. En eptir því, sem Jón
segir , á að bera paper fram þannig:
Ber fyrsta atkvæðið fram eins og ensk-
ur dóni; lát þér síðan svelgjast á ( —
það mun vera þýðingin í þsssari kommu
ofan línu —); kom svo út errinu einu
sér sem bezt þú getur. Hvað vill Jón
vera að tala um skozkan og enskan
framburð? hann þekkir hvorigan. Hitt
er mér kunnugt, að mikill munur er á
enskum framburði í Ameríku og á Eng*
landi, og þá eigi sízt á því, hvernig
menntaðir menn og ómenntaðir tala þar.
Hafa það sagt mér skilvísir menn frá
Ameríku, að Jón hafi mest mök haft
við hina síðari. Að því er snertir hið
hljóðlausa e, þá væri jafnrangt að telja
þann staf með hljóðstöfum, sem ekkert
hljóð hefir, og að telja Jón Ólafsson
með málfræðingum, þar sem hann kann
ekkert mál. Samhljóð hefir stafur þessi
heldur eigi, og má því eigi kalla hann
samhljóða. Vill ekki Jón kalla hann
endarit, og heita hann eptir endaritan-
um sínum, sem hann (Jón Ólafsson)
bjó til hér um árið?
Svo fer nú Jón að kenna, hvernig
eigi að tákna enskan framburð með ís-
lenzkum bókstöfum. Eramburð á setn-
ingunni: „I would rather belong to the
Danish nation", segir hann, að eigi að
tákna svo með íslenzkura stöfum: Æ
wúdd raððör bílo’ng tú ðí deínisj
neísjen. Orðin eru 8 og vitleysurnar
10, svo sem sjá má á stöfum þeim, sem
eg hefi auðkennt. Hvar finnið þér í
íslenzku stafinn w? Alls hvergi; og ís-
lenzkur maður, sem ekkert hefir lært í
öðrum málum, þekkir alls eigi þenna
staf. J>á kemur nú aptur þessi konima
ofan línu. Hvert hljóð á hún að tákna
á íslenzku máli? Er það gómskelling
Zullimanna, eða er það eitthvert nýtt
hljóð, sem Jón fann í Alaska? Hvar er
það orð eða atkvæði í almæltri íslenzku,
sem nú byrjar með eði? Hvergi. Fyrir
framan samhljóðanda hefir greinirinn al-